Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

mànnu , agt, nm Definition chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu Synonyms e antonyms ancianu / meda, totu / mannoi | ctr. minore, pichicu Idioms csn: donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente Sentences cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto! 2. a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu 3. su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.) 4. mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe 5. si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu 6. ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas! 7. fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa! 8. deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!… Surnames and Proverbs smb: Mannu Etymon ltn. magnus Translations French grand, mûr, adulte, majeur English large Spanish grande Italian grande, maturo, adulto, maggiorènne German groß, reif, erwachsen, Große, Erwachsene.

nebriàdile , nf: nelbiàdile, nerviàdile, nerviàtile Definition erba de cincu filus o erba de tàgliu Synonyms e antonyms nebriatzu, nerviada, prantaxa, tirasana Scientific Terminology rba, Plantago major Etymon srd. Translations French grand plantain English plantain Spanish carmel Italian piantàggine maggióre German großer Wegerich.

nuàtza , nf Definition nue mala, de tímere Synonyms e antonyms nuone Sentences sas nuatzas si fint, in cussu, annatas e fit torradu iscuru che in buca Translations French grand nuage English big cloud Spanish nubarrón Italian nuvolóne German große und finstere Wolke.

pichícu , agt, prn: biticu, picicu, piticu, pitiu, pitzicu Definition chi (o unu chi) tenet pagu mannària: nau cun ironia, su foedhu podet bòllere nàrrere mannu, meda, ma fintzes própriu minore, antzis minore meda, nudha puru, fintzes segundhu ite si iat a bòllere (es.: piticu su fàmini!… = meda (nau de unu chi giai si biet ca tenet fàmene); piticu su prexu!… = pagu, própriu nudha (nau de unu chi giai si biet chi no est prexau)/ min. piticadhedhu, pitichedhedhu, pitierredhedhu, pitiedhedhu, pitiridhedhu, pitirrinchinu; famíllia pitia = cun totu is fígios minores Synonyms e antonyms minore, minudu, picocu, pistirincu, pistiringhinu | ctr. mannu Sentences s'ierru fait is dis tanti pitias chi apena orbésciu bis iscurigai ◊ est piticadhedhu aditzu si bit! ◊ su fuedhai meda fait sa dí pitia 2. at donau su bistiri a sa manna, sa rosa a sa pitica ◊ mellus a morri a pitiu po no sufriri a mannu tanti pena ◊ andat bèni po mannus e pitius 3. piticu s'arrogu de casu chi si at segau… agiummai no mi ndi lassat! Surnames and Proverbs smb: Pitiu, Pittiu / prb: mellus chi pràngiant is piticus chi no is mannus Etymon srd. Translations French petit, moins grand, moindre English small Spanish pequeño Italian pìccolo, minóre German klein.

pòre , nm Definition cantidade manna, meda, aira / avb., a p. = meda Synonyms e antonyms aira, meda, muntone / bundhàntzia Sentences che ghirabat unu pore de dinare ◊ terra bona cussa: su pore chi ocannu est batindhe l'ant a zúchere a montovu! ◊ cun totu su pore chi aiant, medas fint bestios che pidores ◊ bidu as su pore de s'erba chi bi est? ◊ l'ant arrocau unu pore de carabbineris ◊ in cussa dommo bi est su pore: cada gràssia de Deus! 2. nche li mandhant robba de ortu, frútura e binu a pore ◊ arribbant a pore sas rúnchines ◊ si fit divertiu a pore ◊ sa musca si li ghetaiat a pore Etymon ctl. por Translations French myriade, un très grand nombre de English multitude, very much Spanish sinfín, muchísimo Italian mirìade, moltìssimo German Myriade, sehr viel.

salarzàda , nf: assalarzada Definition su salarzare, móvia a cropu, totinduna, coment'e po assíchidu Synonyms e antonyms inchirriada, suguzada, sulurjada, supuzada, trúminu, zagarada / istratallada Etymon srd. Translations French agitation, grand trouble English big agitation Spanish alboroto Italian vistósa agitazióne German Aufregung, Beunruhigung.

scampaniài, scampaniàri , vrb: iscampaniai Definition apèrrere in campu, deunudotu; nau de unu malàidu in letu, iscarragiare Synonyms e antonyms ilbambarriare, ispampanai, ispamparinare, ispamporionare, sparrancai 2. candu seus sudaus, su si scampaniari noxit Etymon srd. Translations French ouvrir grand English to open wide Spanish abrir de par en par Italian spalancare German aufreißen.

scampaniàu , pps, agt: iscampaniadu Definition de scampaniai; chi est apertu de dhue àere logu meda, largu, apertu deunudotu Synonyms e antonyms camposu, impamparriadu, scampiosu 2. at lassau is portas scampaniadas ◊ fia sconchiendi sétziu in s'eca de su pórciu a portali scampaniau po fai intrai bentu Translations French grand ouvert English opened wide Spanish abierto de par en par Italian spalancato German aufgerissen.

sitziàca , nf: titiaca*, tzitziaca Definition genia de erba chi faet unu frore bonu a suciare Synonyms e antonyms gigiaca, panebane, suciameli 1, suspisuspi, sutzasutza Sentences unu pratu de sitziaca ghetamindedhu ca mi dhu tzarracu Scientific Terminology rba, Cerinthe major Translations French grand mélinet English honeywort Spanish ceriflor Italian èrba tórtora German kleine Wachsblume.

sonniciósu, sonnicrósu , agt, nm: sonnigosu, sonnigrosu Definition chi o chie dormit meda; mescamente chi o chie costumat a s'istentare cun pagu pentzamentu, cun pagu incuru, cun pagu atentzione che unu chi tenet sonnu Synonyms e antonyms dormidore, dormiu, sonnile / cdh. sunnicosu / drommiciosu Sentences sonnigrosu, ancora in letu a sas noe, pesadindhe! 2. s'ànima sarda, sempre in duda e sonnigosa, trunchet sas cadenas! ◊ lassau cherias, sonnicrosu: su chi fit budhendhe in su lapiolu ti nch'est totu brusiau! ◊ po cantu Bidhanoa fessit una bidha sonnigosa, preitzosa, sentza de nisciuna gana de si ponni a su paris cun is àtaras bidhas, Bidhanoa fut in Sardínnia (B.Lobina) Etymon srd. Translations French grand dormeur, ensommeillé English sleepy-head, drowsy Spanish dormilón, soñoliento Italian dormiglióne, sonnacchióso, dormiglióso German Langschläfer, schlaftrunken, schläfrig.

sonníle , nm Synonyms e antonyms sonniciosu Etymon srd. Translations French grand dormeur English sleppy-head Spanish dormilón Italian dormiglióne German Langschläfer.

sprapedhàu , pps, agt: ispalpedhadu Definition de sprapedhai; chi est apertu meda, deunudotu (nau de s'ogu, fintzes chi est cun sa prabarista furriada); nau de àteru, fintzes chi est bogau de pare, iscosciau Synonyms e antonyms sparrunchiau 2. sprapedhau parit unu feurratzu! ◊ candu ti saludat ti donat sa manu sprapedhada Translations French grand ouvert, écarquillé English wide open (ed) Spanish abierto de par en par Italian spalancato German aufgesperrt.

tangallòi, tangallòne, tangallòni , nm: dangallone Definition ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau, pagu sàbiu puru Synonyms e antonyms càngaru, dangarone, dàngaru*, giangalloi Translations French homme grand et drôle English big and odd person Spanish mostrenco Italian uòmo gròsso ma strambo German großer, verschrobener Mann.

tràgia , nf: traja 1 Definition busa o tupa manna de orruo, tetione e cosas deasi Synonyms e antonyms macra, trajone, tupa Sentences inghiriendhe tràgias e funtanas che dei bolta subra de tres bagianas samunendhe in su riu ◊ unu russignolu fit cantendhe intro de una traja de tetinosu ◊ s'utirighinu fit ispinosu e intretzidu cun trajas ◊ che mariani ndhe essesi dae sas trajas ◊ s'intupat in sa traja su puzone Etymon srd. Translations French grand maquis English brushland Spanish espesura Italian macchióne German Wald.