Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

mànnu , agt, nm Definitzione chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu Sinònimos e contràrios ancianu / meda, totu / mannoi | ctr. minore, pichicu Maneras de nàrrere csn: donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente Frases cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto! 2. a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu 3. su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.) 4. mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe 5. si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu 6. ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas! 7. fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa! 8. deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!… Sambenados e Provèrbios smb: Mannu Ètimu ltn. magnus Tradutziones Frantzesu grand, mûr, adulte, majeur Ingresu large Ispagnolu grande Italianu grande, maturo, adulto, maggiorènne Tedescu groß, reif, erwachsen, Große, Erwachsene.

nebriàdile , nf: nelbiàdile, nerviàdile, nerviàtile Definitzione erba de cincu filus o erba de tàgliu Sinònimos e contràrios nebriatzu, nerviada, prantaxa, tirasana Terminologia iscientìfica rba, Plantago major Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grand plantain Ingresu plantain Ispagnolu carmel Italianu piantàggine maggióre Tedescu großer Wegerich.

nuàtza , nf Definitzione nue mala, de tímere Sinònimos e contràrios nuone Frases sas nuatzas si fint, in cussu, annatas e fit torradu iscuru che in buca Tradutziones Frantzesu grand nuage Ingresu big cloud Ispagnolu nubarrón Italianu nuvolóne Tedescu große und finstere Wolke.

pichícu , agt, prn: biticu, picicu, piticu, pitiu, pitzicu Definitzione chi (o unu chi) tenet pagu mannària: nau cun ironia, su foedhu podet bòllere nàrrere mannu, meda, ma fintzes própriu minore, antzis minore meda, nudha puru, fintzes segundhu ite si iat a bòllere (es.: piticu su fàmini!… = meda (nau de unu chi giai si biet ca tenet fàmene); piticu su prexu!… = pagu, própriu nudha (nau de unu chi giai si biet chi no est prexau)/ min. piticadhedhu, pitichedhedhu, pitierredhedhu, pitiedhedhu, pitiridhedhu, pitirrinchinu; famíllia pitia = cun totu is fígios minores Sinònimos e contràrios minore, minudu, picocu, pistirincu, pistiringhinu | ctr. mannu Frases s'ierru fait is dis tanti pitias chi apena orbésciu bis iscurigai ◊ est piticadhedhu aditzu si bit! ◊ su fuedhai meda fait sa dí pitia 2. at donau su bistiri a sa manna, sa rosa a sa pitica ◊ mellus a morri a pitiu po no sufriri a mannu tanti pena ◊ andat bèni po mannus e pitius 3. piticu s'arrogu de casu chi si at segau… agiummai no mi ndi lassat! Sambenados e Provèrbios smb: Pitiu, Pittiu / prb: mellus chi pràngiant is piticus chi no is mannus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu petit, moins grand, moindre Ingresu small Ispagnolu pequeño Italianu pìccolo, minóre Tedescu klein.

pòre , nm Definitzione cantidade manna, meda, aira / avb., a p. = meda Sinònimos e contràrios aira, meda, muntone / bundhàntzia Frases che ghirabat unu pore de dinare ◊ terra bona cussa: su pore chi ocannu est batindhe l'ant a zúchere a montovu! ◊ cun totu su pore chi aiant, medas fint bestios che pidores ◊ bidu as su pore de s'erba chi bi est? ◊ l'ant arrocau unu pore de carabbineris ◊ in cussa dommo bi est su pore: cada gràssia de Deus! 2. nche li mandhant robba de ortu, frútura e binu a pore ◊ arribbant a pore sas rúnchines ◊ si fit divertiu a pore ◊ sa musca si li ghetaiat a pore Ètimu ctl. por Tradutziones Frantzesu myriade, un très grand nombre de Ingresu multitude, very much Ispagnolu sinfín, muchísimo Italianu mirìade, moltìssimo Tedescu Myriade, sehr viel.

salarzàda , nf: assalarzada Definitzione su salarzare, móvia a cropu, totinduna, coment'e po assíchidu Sinònimos e contràrios inchirriada, suguzada, sulurjada, supuzada, trúminu, zagarada / istratallada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu agitation, grand trouble Ingresu big agitation Ispagnolu alboroto Italianu vistósa agitazióne Tedescu Aufregung, Beunruhigung.

scampaniài, scampaniàri , vrb: iscampaniai Definitzione apèrrere in campu, deunudotu; nau de unu malàidu in letu, iscarragiare Sinònimos e contràrios ilbambarriare, ispampanai, ispamparinare, ispamporionare, sparrancai 2. candu seus sudaus, su si scampaniari noxit Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ouvrir grand Ingresu to open wide Ispagnolu abrir de par en par Italianu spalancare Tedescu aufreißen.

scampaniàu , pps, agt: iscampaniadu Definitzione de scampaniai; chi est apertu de dhue àere logu meda, largu, apertu deunudotu Sinònimos e contràrios camposu, impamparriadu, scampiosu 2. at lassau is portas scampaniadas ◊ fia sconchiendi sétziu in s'eca de su pórciu a portali scampaniau po fai intrai bentu Tradutziones Frantzesu grand ouvert Ingresu opened wide Ispagnolu abierto de par en par Italianu spalancato Tedescu aufgerissen.

sitziàca , nf: titiaca*, tzitziaca Definitzione genia de erba chi faet unu frore bonu a suciare Sinònimos e contràrios gigiaca, panebane, suciameli 1, suspisuspi, sutzasutza Frases unu pratu de sitziaca ghetamindedhu ca mi dhu tzarracu Terminologia iscientìfica rba, Cerinthe major Tradutziones Frantzesu grand mélinet Ingresu honeywort Ispagnolu ceriflor Italianu èrba tórtora Tedescu kleine Wachsblume.

sonniciósu, sonnicrósu , agt, nm: sonnigosu, sonnigrosu Definitzione chi o chie dormit meda; mescamente chi o chie costumat a s'istentare cun pagu pentzamentu, cun pagu incuru, cun pagu atentzione che unu chi tenet sonnu Sinònimos e contràrios dormidore, dormiu, sonnile / cdh. sunnicosu / drommiciosu Frases sonnigrosu, ancora in letu a sas noe, pesadindhe! 2. s'ànima sarda, sempre in duda e sonnigosa, trunchet sas cadenas! ◊ lassau cherias, sonnicrosu: su chi fit budhendhe in su lapiolu ti nch'est totu brusiau! ◊ po cantu Bidhanoa fessit una bidha sonnigosa, preitzosa, sentza de nisciuna gana de si ponni a su paris cun is àtaras bidhas, Bidhanoa fut in Sardínnia (B.Lobina) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grand dormeur, ensommeillé Ingresu sleepy-head, drowsy Ispagnolu dormilón, soñoliento Italianu dormiglióne, sonnacchióso, dormiglióso Tedescu Langschläfer, schlaftrunken, schläfrig.

sonníle , nm Sinònimos e contràrios sonniciosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grand dormeur Ingresu sleppy-head Ispagnolu dormilón Italianu dormiglióne Tedescu Langschläfer.

sprapedhàu , pps, agt: ispalpedhadu Definitzione de sprapedhai; chi est apertu meda, deunudotu (nau de s'ogu, fintzes chi est cun sa prabarista furriada); nau de àteru, fintzes chi est bogau de pare, iscosciau Sinònimos e contràrios sparrunchiau 2. sprapedhau parit unu feurratzu! ◊ candu ti saludat ti donat sa manu sprapedhada Tradutziones Frantzesu grand ouvert, écarquillé Ingresu wide open (ed) Ispagnolu abierto de par en par Italianu spalancato Tedescu aufgesperrt.

tangallòi, tangallòne, tangallòni , nm: dangallone Definitzione ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau, pagu sàbiu puru Sinònimos e contràrios càngaru, dangarone, dàngaru*, giangalloi Tradutziones Frantzesu homme grand et drôle Ingresu big and odd person Ispagnolu mostrenco Italianu uòmo gròsso ma strambo Tedescu großer, verschrobener Mann.

tràgia , nf: traja 1 Definitzione busa o tupa manna de orruo, tetione e cosas deasi Sinònimos e contràrios macra, trajone, tupa Frases inghiriendhe tràgias e funtanas che dei bolta subra de tres bagianas samunendhe in su riu ◊ unu russignolu fit cantendhe intro de una traja de tetinosu ◊ s'utirighinu fit ispinosu e intretzidu cun trajas ◊ che mariani ndhe essesi dae sas trajas ◊ s'intupat in sa traja su puzone Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grand maquis Ingresu brushland Ispagnolu espesura Italianu macchióne Tedescu Wald.