mànnu , agt, nm Definizione
chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu
Sinonimi e contrari
ancianu
/
meda,
totu
/
mannoi
| ctr.
minore,
pichicu
Modi di dire
csn:
donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente
Frasi
cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto!
2.
a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu
3.
su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.)
4.
mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe
5.
si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu
6.
ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas!
7.
fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa!
8.
deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!…
Cognomi e Proverbi
smb:
Mannu
Etimo
ltn.
magnus
Traduzioni
Francese
grand,
mûr,
adulte,
majeur
Inglese
large
Spagnolo
grande
Italiano
grande,
maturo,
adulto,
maggiorènne
Tedesco
groß,
reif,
erwachsen,
Große,
Erwachsene.
nebriàdile , nf: nelbiàdile,
nerviàdile,
nerviàtile Definizione
erba de cincu filus o erba de tàgliu
Sinonimi e contrari
nebriatzu,
nerviada,
prantaxa,
tirasana
Terminologia scientifica
rba, Plantago major
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand plantain
Inglese
plantain
Spagnolo
carmel
Italiano
piantàggine maggióre
Tedesco
großer Wegerich.
nuàtza , nf Definizione
nue mala, de tímere
Sinonimi e contrari
nuone
Frasi
sas nuatzas si fint, in cussu, annatas e fit torradu iscuru che in buca
Traduzioni
Francese
grand nuage
Inglese
big cloud
Spagnolo
nubarrón
Italiano
nuvolóne
Tedesco
große und finstere Wolke.
pichícu , agt, prn: biticu,
picicu,
piticu,
pitiu,
pitzicu Definizione
chi (o unu chi) tenet pagu mannària: nau cun ironia, su foedhu podet bòllere nàrrere mannu, meda, ma fintzes própriu minore, antzis minore meda, nudha puru, fintzes segundhu ite si iat a bòllere (es.: piticu su fàmini!… = meda (nau de unu chi giai si biet ca tenet fàmene); piticu su prexu!… = pagu, própriu nudha (nau de unu chi giai si biet chi no est prexau)/ min. piticadhedhu, pitichedhedhu, pitierredhedhu, pitiedhedhu, pitiridhedhu, pitirrinchinu; famíllia pitia = cun totu is fígios minores
Sinonimi e contrari
minore,
minudu,
picocu,
pistirincu,
pistiringhinu
| ctr.
mannu
Frasi
s'ierru fait is dis tanti pitias chi apena orbésciu bis iscurigai ◊ est piticadhedhu aditzu si bit! ◊ su fuedhai meda fait sa dí pitia
2.
at donau su bistiri a sa manna, sa rosa a sa pitica ◊ mellus a morri a pitiu po no sufriri a mannu tanti pena ◊ andat bèni po mannus e pitius
3.
piticu s'arrogu de casu chi si at segau… agiummai no mi ndi lassat!
Cognomi e Proverbi
smb:
Pitiu, Pittiu
/
prb:
mellus chi pràngiant is piticus chi no is mannus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
petit,
moins grand,
moindre
Inglese
small
Spagnolo
pequeño
Italiano
pìccolo,
minóre
Tedesco
klein.
pòre , nm Definizione
cantidade manna, meda, aira / avb., a p. = meda
Sinonimi e contrari
aira,
meda,
muntone
/
bundhàntzia
Frasi
che ghirabat unu pore de dinare ◊ terra bona cussa: su pore chi ocannu est batindhe l'ant a zúchere a montovu! ◊ cun totu su pore chi aiant, medas fint bestios che pidores ◊ bidu as su pore de s'erba chi bi est? ◊ l'ant arrocau unu pore de carabbineris ◊ in cussa dommo bi est su pore: cada gràssia de Deus!
2.
nche li mandhant robba de ortu, frútura e binu a pore ◊ arribbant a pore sas rúnchines ◊ si fit divertiu a pore ◊ sa musca si li ghetaiat a pore
Etimo
ctl.
por
Traduzioni
Francese
myriade,
un très grand nombre de
Inglese
multitude,
very much
Spagnolo
sinfín,
muchísimo
Italiano
mirìade,
moltìssimo
Tedesco
Myriade,
sehr viel.
salarzàda , nf: assalarzada Definizione
su salarzare, móvia a cropu, totinduna, coment'e po assíchidu
Sinonimi e contrari
inchirriada,
suguzada,
sulurjada,
supuzada,
trúminu,
zagarada
/
istratallada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agitation,
grand trouble
Inglese
big agitation
Spagnolo
alboroto
Italiano
vistósa agitazióne
Tedesco
Aufregung,
Beunruhigung.
scampaniài, scampaniàri , vrb: iscampaniai Definizione
apèrrere in campu, deunudotu; nau de unu malàidu in letu, iscarragiare
Sinonimi e contrari
ilbambarriare,
ispampanai,
ispamparinare,
ispamporionare,
sparrancai
2.
candu seus sudaus, su si scampaniari noxit
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrir grand
Inglese
to open wide
Spagnolo
abrir de par en par
Italiano
spalancare
Tedesco
aufreißen.
scampaniàu , pps, agt: iscampaniadu Definizione
de scampaniai; chi est apertu de dhue àere logu meda, largu, apertu deunudotu
Sinonimi e contrari
camposu,
impamparriadu,
scampiosu
2.
at lassau is portas scampaniadas ◊ fia sconchiendi sétziu in s'eca de su pórciu a portali scampaniau po fai intrai bentu
Traduzioni
Francese
grand ouvert
Inglese
opened wide
Spagnolo
abierto de par en par
Italiano
spalancato
Tedesco
aufgerissen.
sitziàca , nf: titiaca*,
tzitziaca Definizione
genia de erba chi faet unu frore bonu a suciare
Sinonimi e contrari
gigiaca,
panebane,
suciameli 1,
suspisuspi,
sutzasutza
Frasi
unu pratu de sitziaca ghetamindedhu ca mi dhu tzarracu
Terminologia scientifica
rba, Cerinthe major
Traduzioni
Francese
grand mélinet
Inglese
honeywort
Spagnolo
ceriflor
Italiano
èrba tórtora
Tedesco
kleine Wachsblume.
sonniciósu, sonnicrósu , agt, nm: sonnigosu,
sonnigrosu Definizione
chi o chie dormit meda; mescamente chi o chie costumat a s'istentare cun pagu pentzamentu, cun pagu incuru, cun pagu atentzione che unu chi tenet sonnu
Sinonimi e contrari
dormidore,
dormiu,
sonnile
/
cdh. sunnicosu
/
drommiciosu
Frasi
sonnigrosu, ancora in letu a sas noe, pesadindhe!
2.
s'ànima sarda, sempre in duda e sonnigosa, trunchet sas cadenas! ◊ lassau cherias, sonnicrosu: su chi fit budhendhe in su lapiolu ti nch'est totu brusiau! ◊ po cantu Bidhanoa fessit una bidha sonnigosa, preitzosa, sentza de nisciuna gana de si ponni a su paris cun is àtaras bidhas, Bidhanoa fut in Sardínnia (B.Lobina)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand dormeur,
ensommeillé
Inglese
sleepy-head,
drowsy
Spagnolo
dormilón,
soñoliento
Italiano
dormiglióne,
sonnacchióso,
dormiglióso
Tedesco
Langschläfer,
schlaftrunken,
schläfrig.
sonníle , nm Sinonimi e contrari
sonniciosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand dormeur
Inglese
sleppy-head
Spagnolo
dormilón
Italiano
dormiglióne
Tedesco
Langschläfer.
sprapedhàu , pps, agt: ispalpedhadu Definizione
de sprapedhai; chi est apertu meda, deunudotu (nau de s'ogu, fintzes chi est cun sa prabarista furriada); nau de àteru, fintzes chi est bogau de pare, iscosciau
Sinonimi e contrari
sparrunchiau
2.
sprapedhau parit unu feurratzu! ◊ candu ti saludat ti donat sa manu sprapedhada
Traduzioni
Francese
grand ouvert,
écarquillé
Inglese
wide open (ed)
Spagnolo
abierto de par en par
Italiano
spalancato
Tedesco
aufgesperrt.
tangallòi, tangallòne, tangallòni , nm: dangallone Definizione
ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau, pagu sàbiu puru
Sinonimi e contrari
càngaru,
dangarone,
dàngaru*,
giangalloi
Traduzioni
Francese
homme grand et drôle
Inglese
big and odd person
Spagnolo
mostrenco
Italiano
uòmo gròsso ma strambo
Tedesco
großer,
verschrobener Mann.
tràgia , nf: traja 1 Definizione
busa o tupa manna de orruo, tetione e cosas deasi
Sinonimi e contrari
macra,
trajone,
tupa
Frasi
inghiriendhe tràgias e funtanas che dei bolta subra de tres bagianas samunendhe in su riu ◊ unu russignolu fit cantendhe intro de una traja de tetinosu ◊ s'utirighinu fit ispinosu e intretzidu cun trajas ◊ che mariani ndhe essesi dae sas trajas ◊ s'intupat in sa traja su puzone
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand maquis
Inglese
brushland
Spagnolo
espesura
Italiano
macchióne
Tedesco
Wald.