ciàu , nm: crau,
cravu,
giau Definizione
orrugu de cosa, mescamente de ferru, a punta a una parte (e a conca a s'àtera) de fichire in muros o in bigas po apicare cosa, o impreau po punciare cosa grussa meda: meda prus mannu de una css. púncia, po su prus est a sestu cuadrau de traessu (setzione) e prus che àteru dhu faet su ferreri segundhu su bisóngiu; sa puntighedha de una fruschedha, una essidura in sa pedhe; pistadura in conca
Sinonimi e contrari
clavíglia,
obbibi,
pilu 1,
piredhu 1,
púncia
/
buizola
/
tzulumbone
Modi di dire
csn:
min. cravitu = essidura, buizola in sa pedhe; ammentare craos vetzos a unu = ammentare punturas malas fatas dae meta e malas a crujare, ammentare cosas chi unu no tiat chèrrere intèndhere prus; no ndhe fàghere ne crau e ne tzou de unu = no arrennèsciri a dhu ghetai in pinta, a dhu cumandai; segare su ciau a mossu = èssere tirriosu, malu, dispostu a fàghere male bastu de lòmpere a su chi cheret
Frasi
sa ruche nostra est custu fizu: ma no bi at zanna chentza cravu! ◊ at apicadu su cabbanu a unu crau de sa zanna ◊ cussu azes fatu? Ancu vos facant a craos!
2.
dae sa grigna fit ladina ca podiat segare su ciau a mossu!
Etimo
ltn.
clavus
Traduzioni
Francese
gros clou
Inglese
big nail
Spagnolo
clavo grueso,
estaca
Italiano
gròsso chiòdo
Tedesco
großer Nagel.
conchimedhòne , nm Definizione
unu chi portat sa conca manna meda
Sinonimi e contrari
concone
Terminologia scientifica
zcrn
Traduzioni
Francese
grosse tête
Inglese
big head
Spagnolo
cabezón
Italiano
testóne
Tedesco
Großköpfige.
cóncu , nm: cuncu Definizione
genia de istrégiu, mescamente de linna a pònnere a papare a su porcu, a catzigare su furesu, s'àghina, ammurgiare su casu; concale de porcu / bufare totu a unu c. = totu a unu tirone, chentza torrare àlidu
Sinonimi e contrari
lacu,
pica
Frasi
pica cussa baca e múrghela a cussu concu de preda ◊ sos bervegarzos zughiant murtorzos, zodharzos e concos pro ammurzare su casu
2.
in sa funtana at bíbiu abba chin sas manos a concu
3.
pigat unu tzicherone de late e si che dhu bufat totu a unu cuncu ◊ bidindhe cudha isprammada bi faet bufare unu cuncu de abba
Cognomi e Proverbi
smb:
Concu
Terminologia scientifica
stz
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
auge en bois
Inglese
big wooden basin
Spagnolo
recipiente de madera
Italiano
gròssa cónca di légno
Tedesco
großes Holzgefäß.
cubòne , nm: cuboni,
cupone,
cuponi Definizione
carrada manna a unu fundhu (cuponi isciundau) o fintzes genia de bàrcia adata po pònnere s'àghina istrecada a budhire po fàere su binu: fintzes carrada etotu
Sinonimi e contrari
budhidórgiu ! carrada,
cua 1
Modi di dire
csn:
pònnere sa ua catigada in c. = incubonare; bogare su mústiu de su c. pro lu pònnere in sa cuba = iscupu, iscubonare; dare c. a sa ua = lassare sa ua catigada in su cubone a budhire unu tantu de tempus; èssiri unfrau coment'e cuponi = ufradu a casidhu, dispiàghidu, annicadu meda
Frasi
su mústiu budhit in sos cupones ◊ a su mústiu si li podet dare prus o prus pagu cubone, segundhu su binu chi si cheret fàghere ◊ su mústiu in su cuboni tocat a dhu murigai unas cantu bortas
Cognomi e Proverbi
smb:
Cuboni
Terminologia scientifica
stz
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grande cuve de fermentation
Inglese
big vat
Spagnolo
tina
Italiano
gròsso tino da vinificazióne
Tedesco
großer Weinfaß.
dàngaru , nm: dràngalu,
tàngaru Definizione
ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu
Sinonimi e contrari
càngaru,
dangallone,
dangarone,
giangalloi
Frasi
debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!…
Terminologia scientifica
zcrn
Etimo
itl.
tanghero
Traduzioni
Francese
gros homme maladroit
Inglese
big and clumsy man
Spagnolo
hombre grueso y torpe
Italiano
uòmo gròsso e gòffo
Tedesco
ungeschlachter Mensch.
didumànnu , nm Definizione
su primu e prus grussu de is pódhighes de sa manu o de su pei (e chi aferrandho, cussu de sa manu, atóbiat is àteros bàtoro)
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
pouce,
orteil
Inglese
thumb,
big toe
Spagnolo
pulgar
Italiano
pòllice,
àlluce
Tedesco
Daumen,
große Zehe.
dúdhuru , agt, nm Definizione
foedhu chi si narat a disprétziu candho unu mannu faet che is criaduras
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand enfant
Inglese
great big baby
Spagnolo
crío,
niño de la rollona
Italiano
bambinóne
Tedesco
Kindskopf.
galiòni , nm Definizione
ómine de carena manna meda, artu e grussu
Terminologia scientifica
zcrn
Traduzioni
Francese
malabar,
costaud
Inglese
big man
Spagnolo
hombracho
Italiano
omóne
Tedesco
Hüne.
gargàgiu , nm: gargaxu,
gargazu,
gragàglia,
gragalla,
gragallu 1,
gragàrgiu,
gragaxu,
gregàgiu Definizione
nau de is crabas, pegus piticu chi tenet calecunu annu e chi, si est fémina, no at ancora angiau; nau de ccn., chi est piticu de carena
Sinonimi e contrari
agrallu
Frasi
in su bangu de tzia ita dha nant dhoi at petza de bòi, crabitus de lati, petza de gragalla, frisciuras e conchedhas
Terminologia scientifica
anall
Etimo
ltn.
gregarius
Traduzioni
Francese
chevreau,
cabri
Inglese
big kid
Spagnolo
cabrito
Italiano
caprettóne
Tedesco
noch nicht werfende Ziege,
noch nicht Mutterziege,
giaitàre , vrb: ciaitare Definizione
pònnere is craos, firmare calecuna cosa cun is craos; firmare una cosa coment'e chi siat manténnia a craos
Sinonimi e contrari
cravillai,
inclavai,
obbilai
Frasi
a Cristos l'ant ruspiadu, presu e giaitadu a sa rughe
2.
ite ratza de idea e de mania chi in conca giughet fissa e giaitada! (F.Sechi)◊ cussos sunt giaitados a su letu, màrturos a vida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
clouer
Inglese
to nail with big nails
Spagnolo
clavar
Italiano
inchiodare con grossi chiodi
Tedesco
festnageln.
isportínu , nm: sportinu Definizione
genia de istrégiu tundhu e ladu a duos pígios apertos in mesu (po intrare in su fusu de sa prentza), fatu de crinu, fatu de crinu po pònnere s'olia mólia a dha prentzare / mata de i. (nadu de unu)= mataudhone, chi portat brenti manna
Sinonimi e contrari
iscartinu
Frasi
at cumintzau a carrare sos isportinos, los at prenaos e postos in sa supressa ◊ cada momentu umpriat una túrbia de abba budhia e la ghetabat a sos isportinos ◊ is isportinus si ponint unu apitzus de s'àteru intraus in su fusu de su bancu
2.
mata de isportinu chi no est àteru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
scouffin
Inglese
big round basket
Spagnolo
capacho
Italiano
fìscolo
Tedesco
Beutel zum Auspressen der Oliven.
istuzòne , nm Definizione
gurtedhu mannu de coghina
Traduzioni
Francese
grand couteau
Inglese
big knife
Spagnolo
cuchillo grande
Italiano
gròsso coltèllo
Tedesco
großes Messer.
listòne 1, listoni , nm: listrone 1,
listroni Definizione
puntedhu de linna prus che àteru de pònnere prantau po poderare serru; nau in cobertantza, unu tontu, pagu abbistu / a disprétziu: listronatzu
Sinonimi e contrari
puntale
/
scimpri,
tontorrone
Frasi
chi perdu s'arrexoni pigu unu listroni de magasinu e si arrogu s'ischina a tot'is duas! ◊ est unu logu serrau a listronis
2.
tpru, como chi so a cadhu, tpru listrone! ◊ ite su ciafu chi ti che aporzo, brutu isconnóschidu, listronatzu chi no ses àteru! (M.Danese)◊ cudhu listrone, a ite ses bonu?!…
Etimo
ctl., spn.
llistó, listón
Traduzioni
Francese
planche
Inglese
big stick,
numbskull
Spagnolo
estaca
Italiano
steccóne
Tedesco
Latte.
madúru , agt: maturu,
meduru Definizione
nau po sa mannària mescamente de css. frutu, chi est créschiu bellu, imbénnidu, meda; nau de ccn., chi est créschiu de conca, de maneras de fàere e de pentzare, acabadu, sàbiu / min. maduritu
Sinonimi e contrari
baracocu,
imbénnidu,
ingranidu
/
cabosu,
sàbiu
| ctr.
minudu
Modi di dire
csn:
iscríere a maduru = a líteras mannas; segare, firchinare a maduru = segai a arrogus matucus
Frasi
ocannu, s'olia est bella madura ca li at próidu ◊ giuchiat sos ocros maturos cantu 'e su puntzu ◊ cudhu péssighe maduru, donzunu azummai de mesu chilu! ◊ calidade madura de cariasa est sa barracoca ◊ a gomai dhi praxit sa madura chi est prus bella de vista e de sabori
2.
iscriemilu a maduru ca sinono no ndhe apubo! ◊ no seghes s'issalada a maduru ca no ndhe sigo e mi tocat a che l'ingullire chentza mastigada!
Etimo
ltn.
maturus
Traduzioni
Francese
gros
Inglese
big
Spagnolo
grueso
Italiano
gròsso
Tedesco
groß.
mandònga , nf: mindonga Definizione
fémina debberone
Frasi
ca bi sunt sos annos, ses manna, màntziga e mandonga! ◊ ti apo a nàrrere continu "mindonga"!
Traduzioni
Francese
grosse femme,
dondon
Inglese
big woman
Spagnolo
sargentona,
maritornes
Italiano
donnóne
Tedesco
Riesenweib.
mannítu , agt, nm Definizione
chi est unu pagu mannu, créschiu
Sinonimi e contrari
mannighedhu,
mannitedhu,
matocu
Frasi
su pisedhu como za est mannitu a fàghere carchi betada de manu ◊ est animaledhu mannitu de poder bochire ◊ su pipiu, candu fut mannitedhu, andàt cun su babbu a dónnia logu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grandelet
Inglese
pretty big
Spagnolo
grandote
Italiano
grandicéllo
Tedesco
ziemlich groß,
halb erwachsen.
matócu , agt: matucu,
matzocu 1,
matzucu 1 Definizione
chi est unu pagu mannu, chi est créschiu, chi no est tanti piticu / un'arrogu m., unu piciochedhu m.
Sinonimi e contrari
mannitu,
mannu
/
maduru
| ctr.
minore,
minudu
Frasi
s'órgiu immoi est matucu ◊ is matixedhas funt matucas, prantadas de annus ◊ arrivada est sa note, umbra matzuca chi paret ispreghendhe su futuru (I.Depalmas)◊ teniat sa filla matuca, de dexiotu annus ◊ est a ogros matzocos che boe in carru ◊ at comporadu butones de oro matzocos pro su custúmene ◊ su tricumuriscu fit matzocu che granos de rosàriu ◊ candu est nàsciru frari miu fui giai matuchedha, tenemu dexi annus
Traduzioni
Francese
grandelet
Inglese
pretty big
Spagnolo
grandecito
Italiano
grandicèllo
Tedesco
ziemlich groß,
halb erwachsen.
nuàtza , nf Definizione
nue mala, de tímere
Sinonimi e contrari
nuone
Frasi
sas nuatzas si fint, in cussu, annatas e fit torradu iscuru che in buca
Traduzioni
Francese
grand nuage
Inglese
big cloud
Spagnolo
nubarrón
Italiano
nuvolóne
Tedesco
große und finstere Wolke.
obbíbi , nm: obbili,
obbilu,
obilu 1,
obinu,
obiru,
ubbiru Definizione
crau mannu, ciou de ferru o de linna cun sa conca; in cobertantza, dispraxere mannu / làngiu coment'e un'o. = (nau de ccn.) sicu che linna
Sinonimi e contrari
clavíglia,
giau,
pilu 1,
piredhu 1
/
apicadolza,
crau
Frasi
si no biu in is manus suas su sinnali de is obilus dèu no apu a crei! ◊ fatendhe mògios, lis giaitat su fundhu chin sos obiros ◊ est apicau a un'obbilu ◊ is obibis funt durus a nc'intrai ◊ a bosu ant incravau cun solu tres obinus ◊ ant incravau a Gesugristu cun tres obbilis
2.
in su coru mi cravas obbilus verenosus! ◊ si no ti nci ponint s'obbilu in s'ogu, tui no dha bis sa cosa!…
Cognomi e Proverbi
smb:
Obbili, Obinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gros clou
Inglese
big nail
Spagnolo
clavo grueso
Italiano
gròsso chiòdo
Tedesco
großer Nagel.
padúle , nf, nm: paoi,
paule,
pauli Definizione
abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos
Sinonimi e contrari
gurgu 1,
lacone,
lacuedha,
làcuna,
pógiu,
trógliu
Frasi
brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni
2.
bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu
Cognomi e Proverbi
smb:
Paulis
Etimo
ltn.
padule(m)
Traduzioni
Francese
point le plus profond (d'un fleuve)
Inglese
big pool
Spagnolo
gran poza de agua en los ríos
Italiano
grande pózza d'àcqua nei fiumi
Tedesco
große Wasserlache in Flüssen.