cabulàre , vrb: acabulare* 1 Definition
sighire, camminandho, e passare prus ainnanti de un'àteru, de unu tretu, fintzes passare camminandho e bastat, passare su tempus; èssere o arresurtare prus de unu tanti; a logos, arrecuire, furriare, torrare a domo, fintzes mòrrere
Synonyms e antonyms
barigare,
colare,
passae,
probassai
/
iscabulare
/
recòrdere,
contoniai
Sentences
su fizu creschindhe at cabuladu a su babbu ◊ a como che amus cabuladu chimbe contoneras ◊ pro chi apat su tempus cabuladu, los sento sempre bios cudhos bellos consizos ◊ apenas issos ndhe cabuleint in sa boltada de s'istradone, cudhu imbucheit a cadhu fuendhe ◊ su tempus càbulat lestru ◊ su cànnau mi che càbulat dae manos e su màsciu leat fua!
2.
su chi iscries no depet cabulare sas duas pàzines
3.
su sero semus cabulados a bidha ◊ su frade si ammalaideit e intro de unu mese che fit cabuladu!
Translations
French
franchir,
dépasser,
excéder
English
to cross
Spanish
superar
Italian
varcare,
valicare,
eccèdere
German
passieren,
übersteigen.
crúche , nf: crugi,
cruxe,
cruxi,
gruche,
ruche Definition
orrugos de cosa (o fintzes solu síngias) postos unu a istúturu de s'àteru, nau mescamente de su truncu ue ant incravau a Cristos (che àteros cundennaos), passau a símbulu de martíriu, de salvamentu e de su cristianésimu; singiale de sa grughe, su chi si faet tocandhosi cun is puntas de is pódhighes de sa manu destra in crebedhos, petorras, in su codhu mancu e in su destru
Idioms
csn:
in tempus o in s'ora de fai gruxi = in unu sinnu; pigai gruxis o crastus, cruxe o conca = seberare una de sas duas alas de sa moneda, ischitindhe; fai sa cruxi a manu manca = manera de si sinnare chi nachi tiat bardare de prus dae carchi male…: si narat candho unu no ndhe cheret intèndhere prus de una chistione
Sentences
dognunu tirat sa gruxi sua ◊ sa cruxi si fait cun sa manu dereta
2.
in tempus de fai gruxi, su meri ndi fiat calau
3.
ellus no bollu a tui… lassa ca mi fatzu sa cruxi a manu manca!
4.
nosu abarraus de atza: mai cruxis e mai crastus!
Etymon
ltn.
cruce(m)
Translations
French
croix
English
cross
Spanish
cruz
Italian
cróce
German
Kreuz.
giampàre, giampiàre , vrb: ciumpare,
gimpare,
giompai,
giompare,
giumpai,
giumpare,
zampare Definition
passare a brínchidu, brinchidare po passare de una parte a s'àtera de una cosa (erriu, camminu o àteru), passare de una parte a s'àtera; si narat fintzes in su sensu de trampare, cullonare / giàmpiami su logu! = baidindi!, a fora de inoghe!
Synonyms e antonyms
passae
/
sartai
/
ingannai
Sentences
marranu chi gimpes su giannile meu! ◊ so prontu a giumpare a pes seguros su badu de custu tempus (G.Fiori)◊ giompare sos rios candho sunt prenos de abba est una bella proa! ◊ che so passadu inoghe andhendhe atesu a giampare su mare a Continente (Sale)◊ a maridu meu giumpendhe a cadhu a còscia in d-unu riu si lu pigeit s'undha
2.
su pisci de Santa Illa, dhu bendu a ispignarura, friscu, ancora giumpendi
3.
bae ca tue a mie no mi giampas!
Translations
French
traverser,
guéer,
franchir
English
to cross,
to ford
Spanish
atravesar,
vadear
Italian
attraversare,
guadare,
valicare
German
überschreiten,
durchwaten,
übersteigen (verbo inseparabile).
grúche , nf: cruche*,
gruge,
grughe,
grugi,
gruxe,
gruxi,
ruche Definition
orrugos de cosa (mescamente linna, ma fintzes solu síngias iscritas) postos unu a istúturu cun s’àteru, unu tempus po dhue incravare is cundennaos a morte; singiale e símbulu de martirizu, de suferéntzia, de comente ant incravau a Cristos; s'àtera bandha de una muneda; foedhandho de matas, su tretu inue su truncu si frochidhat e ispartzit in duos o prus cambos mannos / min. gruxita
Synonyms e antonyms
cdh. gruci
| ctr.
grastu
Idioms
csn:
fai o faisí su signali de sa gruxi = sinnare o sinnàresi; in tempus de fai sa gruxi = in d-unu sinnu; pòniri a unu in gruxi = pònnerelu in dificurtade manna, fàgherelu istare sufrindhe; gruxis de bias o de camminus = gruches, rughes, forchidhaduras de caminu, tretu ue abbojant duos caminos, duas carrelas (o si cumpartit su caminu, sa carrela); fai gruxis = istare chentza manigare; fai a gruxis o crastus = ischitindhe, seberare una de sas duas alas de sa moneda; èssiri sentza gruxis e sentza crastus = chentza unu sodhu; nudu che gruche = iscufusu, nudu chei sa bia; a grughes e a crastos = a dortu e a rugadis; secare in gruche = (caminendhe) segare in curtzu, andhare a rugadura
Sentences
zuchiat una gruche de brunzu apicata a una veta "tricolore" ◊ at zurau a manos a gruge
2.
su picu est istau sa gruche in sa vida de su tribbagliante ◊ tristos, iscurtzos e nudos che gruche, chene chenare si ndhe sunt corcaos
Translations
French
croix
English
cross
Spanish
cruz
Italian
cróce
German
Kreuz.
gruxéri , nm: agruxeri Definition
tretu inue si atóbiant duas orrugas, duos camminos; dhu narant puru a is arcos de sa navada de una crésia candho si atóbiant a grughe, a is bratzos de una crésia; in sa mola, est su telàrgiu ue si apicat su mojolu
Synonyms e antonyms
cassiadorju,
gruches,
ingruxeri,
pitzarxu
Sentences
at ghetau su bandu me is gruxeris de is arrugas ◊ andai a is gruxeris de is bias e invitai a totus a sa coja! ◊ po ti nci torrai a bidha tua ti acumpàngiu fintzas a su gruxeri
Etymon
srd.
Translations
French
carrefour,
croisillon
English
crossroads,
cross
Spanish
encrucijada,
bóveda de crucería
Italian
crocevìa,
crocìcchio,
crocièra della chièsa
German
Kreuzung,
Kreuzgewölbe.
incadhàre , vrb Definition
pònnere a cuadhissedha, pònnere una cosa in pitzu de s'àtera, mescamente nau de is cambas, de is nérbios
Synonyms e antonyms
incadhigare
Etymon
srd.
Translations
French
croiser,
amonceler
English
to overlap,
to cross one's legs
Spanish
sobreponer,
cruzar las piernas
Italian
accavallare
German
übereinanderlegen,
sich zerren.
rúche , nf: cruche*,
gruxi,
ruge,
rughe,
rugi,
ruxe,
ruxi Definition
orrugos de cosa (o fintzes solu síngias) postos unu a istúturu de s'àteru; singiale e símbulu de marturizu, de suferéntzia, de comente ant incravau a Cristos (e incravaiant cundennaos a morte); in is animales mannos a bàtoro peis, su tretu de s'ischina comente cumènciat su tzugu (a paris de is cambas de ananti); una de is duas afaciadas de sa moneda de metallu, ue sa moneda sarda portat agiummai sèmpere una grughe (s'àtera parte est crastos: is duos foedhos si narant ischitindho)/ min. rughítula, rugita
Idioms
csn:
fàgheresi sa r. = sinnàresi; sa ruch'e crocas = frustale o crogale; sa r. de sa cossa = su tretu inue sas cossas si aunint apare faghindhe un'arcu; sa ruxe de lummos = sos ossos de su lumbu, sas crocas; sa rughe de Salomone = itl. stélla di mare (asterias rubens); in d-unu fagher de rughe, in facher d'una ruche = in tempus de unu sinnu; èssere a rughe = a intzegu, a istrobbu; rughes de caminu, de carrela, de istradone = forchidhaduras de caminu, de carrela, ue duos caminos o duas carrelas s'abbojant apare; mih, sa rughe! = zuramentu chi si faghet ponindhe sos primos duos pódhighes de una manu a rughinu, o fintzas, ma a rughinu e a gantzu, ambos pódhighes de inditare; fàghere una cosa o corpare a rughes e a crastos = fai a brétiu, a coredhu, scudi aundi ferit ferit, a dónnia parti; sere a o cun sas ancas a rughe = a sa pastorina, in terra
Sentences
últimu sentimentu de su mundhu est su signale de sa santa Rughe (S.Casu)◊ a Cristos l'ant incravadu a sa rughe ◊ chi bois sighiri a mei, citu ti depis carriai sa ruxi cun is doloris ◊ si faint sa rugi e cumènciant a nai s'orassioni
2.
za li costat a peleare cussu malàidu, a rughe tota sa vida lu tenet! ◊ aite bi ses in cue, a rughe?! ◊ za si l'at abbratzada sa rughe, a si cojare cun cussa fainera mandronatza! ◊ e cantos rebeldes apo bidu fichindhe rughe in domo anzena!…
3.
a rughes e a crastos colpat forte pro che ispèrdere impresse su giudeu! (A.Dettori)◊ at finidu sa faina in d-unu fàghere de rughe
4.
ti ses befadu de a mie, ma l'as a prànghere: bih, sas deche ruches! ◊ mih sa rughe: no li dao mancu unu sodhu!
5.
ischitimus a bídere chie comintzat: ite ti leas, rughe o crastos?
Translations
French
croix
English
cross
Spanish
cruz
Italian
cróce
German
Kreuz.
ruciàre , vrb: orrucrare,
rucrare,
rugare,
rugiare,
rugrare,
ruxare Definition
segare, fàere a orrugos; passare in mesu de unu logu, agiummai coment'e ispartzindhodhu in duos orrugos; imbistire a màchina a unu o ccn. cosa / rugare s'arresionu, s'argumentu = segare in curtzu su chistionu, lassare su chistionu a mes'incumentu, a rugos, chentza agabbadu
Synonyms e antonyms
arrogai,
atraessare,
istruncai,
secare
/
ingruxai
/
imbestire 1
| ctr.
annànghere
Sentences
s'istrada noa at rugadu su cumonale in duos ◊ custa linna cheret rugada ca est longa ◊ sa sorte ti at rujadu sos passos de sa vida ◊ no mi tratenzo e rugo s'argumentu
2.
sas camineras rúciant zassos ruvosos ◊ no che rughes in mesu de su semenadu: cola a un'oru! ◊ chin custu viazu rucramus su mare ◊ che raxu at ruxadu rios, tancas, bidhas, serras ◊ in su caminu mi apunto pensamentosu candho mi ruxas ainnanti, pitzinna
3.
sa cane l'at ruxada una màchina ◊ frànghedi a un'ala no ti rughent sas màchinas!
Etymon
ltn.
cruc(u)lare
Translations
French
rompre,
casser,
traverser,
heurter
English
to break,
to cross,
to run into
Spanish
partir,
cruzar,
atropellar
Italian
spezzare,
attraversare,
investire
German
brechen,
durchqueren,
überfahren.
sborrài , vrb: isborrai*,
sburrai Definition
iscríere in pitzu e de dónnia betu in àtera iscritura o fintzes arrasigare s'iscritura chi no si potzat bíere o lígere bene; fintzes immentigare, pònnere in olvidu
Synonyms e antonyms
burrai,
irgantzellare
/
ilmentigare
Translations
French
biffer,
rayer
English
to cross out
Spanish
tachar
Italian
depennare
German
durchstreichen.
signàre , vrb: sinnai,
sinnare Definition
fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho
Synonyms e antonyms
malcare
Sentences
a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu!
2.
s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis
3.
in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male
Etymon
ltn.
signare
Translations
French
faire le signe de la croix,
marquer le bétail au feu rouge
English
to countermark,
to cross oneself
Spanish
persignarse,
santiguarse,
marcar
Italian
fare il ségno della cróce,
contrassegnare
German
das Kreuzzeichen machen,
kennzeichnen.
zampàre , vrb: ciumpare,
giampare*,
zumpare Definition
passare de una parte a s'àtera de ccn. cosa, de ccn. logu (segundhu ite si giumpat, passare a brínchidu in pitzu), passare de una chistione a un'àtera diferente, fintzes fàere prus de unu tanti (de cosa, de trebballu)
Synonyms e antonyms
passae,
sartai
Idioms
csn:
z. unu riu, unu fossu, unu muru, unu truncu, su giannile, su mare; e zàmpadi!… (nadu a marrania) = arguai a tie chi ti moas a perunu logu!
Sentences
dhos ant bistos candu funt zampandhe in su frúmmene ◊ sa conca mia no che fit prus in logu nostru: aiat zumpadu su mare ◊ si fit istadu ómine de cabbale no aiat zumpadu su zannile meu, pro su chi mi at fatu
2.
che a isse zampeis is chent'annos!
Translations
French
traverser,
franchir
English
to cross,
to ford
Spanish
atravesar,
cruzar,
vadear
Italian
varcare,
attraversare,
guadare
German
überschreiten,
durchwaten.