Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abiài , vrb: aviare Definition pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista Synonyms e antonyms andharesindhe, andharesiche / andai, alciare, imbonai, incarrebai, pigai 1, tocai 1 / mòrrere | ctr. torrae Sentences primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras 2. abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu 3. già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu! Etymon ctl., spn. aviar Translations French acheminer English to start, to set out Spanish encaminarse Italian avviare, incamminarsi German sich auf den Weg machen.

acollocàre , vrb: collocai Definition pònnere o assentare sa cosa in logu suo; giare acollocu Synonyms e antonyms acabidae, assantai, assetiai 1, pònnere | ctr. leare, picare Sentences a tiu Cischedhu li pariat de èssere intradu in su Parnasu pro si che acollocare in sa punta piús alta de s'Elicona (S.Patatu) Translations French placer English to set Spanish colocar Italian collocare German stellen, legen.

acorriàre , vrb Definition est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa Synonyms e antonyms incurriatare / agguantai, babiai Sentences sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa) 2. no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha! Etymon srd. Translations French agacer English to set on edge Spanish dar dentera Italian allegare i dènti German sich zusammenziehen.

acorruntzulàre , vrb Definition fàere su corrúntzulu, seberare sa tega de sa fae, de su pisu, o àteru) Synonyms e antonyms acorruschedhare, seberare Etymon srd. Translations French nouer (bot.) English to set Spanish transformarse el ovario en fruto Italian allegare (détto di piante) German ansetzen (Bot).

addegàre , vrb: atecare, ategai Definition fàere sa tega, nau de unos cantu laores (fae, pisucre, pisu)/ fasoledhu ategau = a tega fata Etymon srd. Translations French nouer (bot.) English to set Spanish transformarse el ovario en fruto Italian allegare (fare i baccèlli) German ansetzen (Bot).

afocazàre , vrb: afochizare, afoghigiai, afoghigliai, afoghizare, foghitzare Definition abbruxare, pònnere fogu fatuvatu, in medas tretos abbruxandho malesa po illimpiare is terrenos (po no fàere dannu unu fogu fuiu), o apostadamente po fàere male; iscallentare meda Synonyms e antonyms abbrugiai, achighinare, afogae, infogai, sfoghigiai Sentences custu suelzu est totu afoghizadu, fràzigu e pienu de niedhore ◊ za la tenent sa berza, afoghizendhe donzi istiu!…◊ mira chi tue etotu ti afoghizas sas alas! ◊ pro fàchere sa carchina poniant a còchere petra bianca bàtoro dies e bàtoro notes sèmpere afochizandhe ◊ si depeus afoghigliai po limpiai tocat a donai crobba de no fai dannu Etymon srd. Translations French incendier English to set on fire Spanish incendiar, pegar fuego Italian incendiare German anzünden, verbrennen.

assetiài, assetiàre , vrb Definition istare in assentu, in asséliu, firmos; pònnere a postu, assentare sa cosa in logu suo, bene, agiustare, giare sétiu Synonyms e antonyms abarrai, acabidae, acodomai, acollocare, adaretzai, assantai, assebiai / allichidie, arremonire | ctr. isordulare Idioms csn: assetiare su logu = remonire su logu, pònnere su logu a sétiu; assetiai su bestiàmini = ammaniare, furriare a manera chi paschindhe istet o andhet de una tzerta manera Sentences ti mandho a sa tanca e inibe assétias e azudas ◊ assétia cue! ◊ assétia, no sias che pitzinnalla chi no l'interessat nudha! ◊ no assétiat, est semper a furriebborta ◊ sos tronos si fint assetiaos 2. su re si at assetiadu sa corona in conca ◊ aderetzant sa perda e dh'assétiant cun is àtaras ◊ assetiadí sa camisa, ca dha portas ammurigonada! ◊ si funt assetiadas is mortis e no si agiustant is fesserias?! ◊ mi ant azudau a assetiare medas peràulas e càntidos ◊ si seus firmaus a si assetiai is cambas ca dhas portaiaus cancaradas a fortza de abarrai sétzius in màchina 3. is brebeis mi dhas apu assetiadas e immoi funt tirendi a su bacu Etymon ctl. assetiar Translations French arranger, ranger, placer English to arrange, to set Spanish arreglar Italian assettare, collocare per bène German in Ordnung bringen.

barigài, barigàre , vrb: varicare Definition su passare mescamente de su tempus / barigai s'eca = zumpare sa zanna Synonyms e antonyms colare, ibarigai, passae Sentences bàrigant sos annos, sas dies ◊ barigai s'ierru ◊ in zerru sas dies che bàrigant impresse ca sunt curtzas ◊ fint dissignendhe su modu de che barigare sa note ◊ barigada si ch'est sa pitzinnia ◊ barigada si ch'est s'istella mia: pro cussu mi est su logu iscuriadu! (B.Sulis) Etymon ltn. varicare Translations French passer English to pass, to set Spanish transcurrir, passar Italian passare, tramontare German vergehen, untergehen.

cabidhàda , nf: capidhada Definition cosa o trastos postos subràbare; cantidade manna, unu muntone, meda (nau fintzes de cosas de una matessi genia ma de mannàrias diferentes), fintzes sa pira de su pane carasau cotu Synonyms e antonyms assorte, assortimentu / impillada, pira 1 Sentences apu comperau una cabidhada de pingiadas 2. una cabidhada de birbantis ◊ sa cabidhada de s'abbardente chi faghent la bendhent in àteras bidhas ◊ prides maghiarjos e antzedhaos vi ndh'at àpiu a capidhadas (G.Chironi)◊ at preparau una cabidhada de linna po su fogu ◊ portat una bella cabidhada de pilus 3. sa fresa si assétiat a cabidhadas in su cherrigu po dha torrare a su furru a dh'arridare (Frau-Puddu) Etymon spn. capillada Translations French batterie English battery, set Spanish batería Italian batterìa German Batterie.

casellàriu , nm Definition genia de paristàgiu totu a casellas po arregòllere cosas seberadas; chie est impreau po arregòllere documentos personales in calecunu ufíciu Scientific Terminology prf Translations French casier English set of pigeonholes, judicial register Spanish fichero, casillero Italian casellàrio German Fachkasten.

chimbína , nf Definition unos chimbe; pesada de chimbe versos Synonyms e antonyms chintena Translations French quine English set of five Spanish cinquena, quinteto Italian cinquina German Quinterne.

incastàre , vrb: ingastare Definition incasciare, pònnere firmu in mesu o aintru de ccn. cosa Synonyms e antonyms incasciae, incastrai, incristedhai Sentences si mustrat in colore de sa luna ingastada in fine oro perla fine ◊ faghent una capella totu ingastada in oro Etymon spn. Translations French enchâsser, sertir English to set Spanish engastar Italian incastonare German einfassen.

incèndhere, incènnere , vrb: inchèndhere, inchènnere Definition allúere su fogu, pruschetotu foedhandho de su forru; nau de s'ànimu, de sa mente, provare unu sentidu forte, biu / pps. inchesu Synonyms e antonyms achèndhere, allúere, allumae, atzèndhere, impampidhare | ctr. istudare Idioms csn: linna de i. = linnixedha fini po allumai fogu; inchèndhere frammas a… = tzacare, pònnere fogu Sentences mentras tziu Missente fit inchendhendhe su focu, deo ascurtabo in mesu a sa cuzicura ◊ inchendhide su fogu! ◊ a cussa vidha li aviant inchesu frammas 2. s'inchendhides s'ispera ant a lúghere torra custas cortes ◊ sos pitzinnos s'inchendhent iscurtandhe su contu (A.Mura)◊ a vinti annos cudha fiama m'inchendhiat totu ◊ de poeta sas peràulas cheria candho sa mente inchesa est de amore! ◊ si li est inchesa sa cara candho l'ant dimandhata ◊ su tzocu de s'istuturrada inchendhiat s'istànsia Etymon ltn. incendere Translations French incendier, enflammer English to set on fire, to fire Spanish incendiar, inflamar Italian incendiare, entusiasmarsi German anzünden, sich begeistern.

ingalàre 1 , vrb: inghelare 1 Definition intrare a una cala, cuare in is calas: nau de su sole, betare o intrare asuta de s'orizonte su sero; a logos, ingurtire Synonyms e antonyms intanae / ingúllere, ingurti | ctr. essire, cumpàrrere / abbrèschere Sentences candho s'ingalat su sole pesso a un'àtera intrada chi no bidet piús dies (C.Meridda)◊ si ne fiant annaos inghelannonne che umbras malas Etymon srd. Translations French se coucher (Soleil), descendre sous l'horizon English to set Spanish ponerse el sol Italian tramontare German untergehen.

musicài , vrb: musicare Definition cumpònnere o iscríere sa música; andhare a cantare sa serenada a is bagadias, sonare a tzarachia po festas, cójuas e àteru 2. is giòvunus funt essius a musicai is piciocas Translations French mettre en musique English to set to music Spanish poner en música Italian musicare German in Musik setzen (um), vertonen.

sceberài, sceberàri , vrb: scioberai, sebarai, seberai, seberare, seperare, severare Definition pigare e pònnere a parte, abbandha una cosa de un'àtera; pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, su metzanu, pigare ccn. cosa precisa chi torrat paris cun calecunu critériu, sa chi andhat bene a un'iscopu, o fintzes arregollendho de mesu de àteras; foedhandho de frores o de matas de frutuàriu, iscúdere o lassare andhare su frore e ingendrare su frutu, chi deasi si cumènciat a bíere / seberai/-are bijos, angionis, crabitos = pònnere abbandha dae sas mamas pro no che lis súere su late Synonyms e antonyms asseperare, chirrare, isceberai, iscedhai, iscerai, istagiai / acorruntzulare | ctr. ammasturai, meschiare Sentences seis prontus a sceberai s'arritzu in su cossu, ma nc'ingurteis unu cammellu intreu! ◊ po issa no nc'est calidadi de seberai, no sèberat ratza, mannus o pitius ◊ candu passais in mesu de is froris seberai is peis po no ndi apetigai 2. as seberadu bene, cojendhe: as leadu una prendha de fémina! ◊ si at seberadu su menzus fiadu dae mesu de s'ama ◊ mi tiro unu frore: in mesu de sos chentu che sèbero s'orrosa… ◊ sciobera sciobera, su peus nd'iscerat ◊ cussa cosa est totu amméschiu: ndhe cheret seberada sa parte bona e frundhida sa mala ◊ ti ponzo a severare in mesu de duos coros: su chi cheres ti lea! ◊ est bellu, severadu che ispiga de trigu 3. sa cariasa, sa pira, su frutuàriu como est totu seberendhe ◊ su fiore chi zughiat, s'àrbure, l'at seberadu totu ◊ s'àchina est seperendhe ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe… Surnames and Proverbs prb: a cuadhu donau no scioberis piu Etymon ltn. seperare Translations French séparer, choisir, nouer (bot.) English to divide, to select, to set Spanish elegir, seleccionar, transformarse el ovario en fruto Italian separare, scégliere, selezionare, allegare (détto di piante) German trennen, wählen, auswählen, ansetzen (Bot.).

sceberàu , pps, agt: seberadu Definition de sceberai; foedhandho de su frutu de is matas, chi si cumènciat a bíere comente sa mata est perdendho su frore / s. che trigu bellu = chirriadu cun incuru mannu Synonyms e antonyms chirriatu, ischeriadu, scerau 2. sa méndhula est totu seberada e ndhe zughet meda puru Translations French séparé, choisi, noué English separated, selected, set Spanish separado, elegido, transformado en fruto Italian separato, scélto, allegato German getrennt, ausgewählt, angesetzt.

tocài 1 , vrb: tocare 1, tucare, tugare, tzucae Definition cumenciare a andhare, a fàere viàgiu, fintzes a fàere css. cosa (a/c.: sa /t/ de cuménciu in custu foedhu fintzes si arresurtat in mesu de duas vocales no càmbiat sonu: chie tucat = nr. "chietúcada") Synonyms e antonyms abbiare 1, andai, dirghiare, infusilare, insucai, mòere, tzochiare Idioms csn: tucat a rídere, a prànghere = inghitzat a arriri, a pràngiri; e toca!… = ma bai!…, no bi creo!; e tocat e… = pigat e …, leat e… (nadu mescamente in chistionu pro inditare una pasia de su contu, unu fatu nou) Sentences abui tocas? ◊ tocai, besseinci! ◊ tocadiche a bidha ca ti sunt ispetendhe! ◊ sa protzessione tucheit dae sa chéjia ◊ bisonzat de tucare luego ◊ est tocadu a si apostare inue depiant colare sos porcos furados ◊ sos cadhos a s'achicada de sos isprones sunt tucados a bolu ◊ ant tocau a intro, aiat tucadu a unu logu ◊ tue tocadiche addainanti, za sighimus ◊ mi tugo che coete po sa proa 2. - Est arribbau Franciscu… - E toca!… - Sissi, berus est! ◊ e toca, lah ca dèu non seu macu: ita mi ses narendi?! ◊ e tocat, una borta, unu e nci essit a fai una passillada ◊ e tocat, una borta, duus giornaderis fiant marrendu fà in saltu de Samassi…◊ e tocat chi una dí si presentat unu bagadiu mannu…◊ toca, toca: bessimiche dae mesu! Etymon srd. Translations French s'acheminer English to set out Spanish encaminarse Italian avviarsi, partire German sich auf den Weg begeben.