Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

abiài , vrb: aviare Definitzione pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista Sinònimos e contràrios andharesindhe, andharesiche / andai, alciare, imbonai, incarrebai, pigai 1, tocai 1 / mòrrere | ctr. torrae Frases primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras 2. abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu 3. già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu! Ètimu ctl., spn. aviar Tradutziones Frantzesu acheminer Ingresu to start, to set out Ispagnolu encaminarse Italianu avviare, incamminarsi Tedescu sich auf den Weg machen.

acollocàre , vrb: collocai Definitzione pònnere o assentare sa cosa in logu suo; giare acollocu Sinònimos e contràrios acabidae, assantai, assetiai 1, pònnere | ctr. leare, picare Frases a tiu Cischedhu li pariat de èssere intradu in su Parnasu pro si che acollocare in sa punta piús alta de s'Elicona (S.Patatu) Tradutziones Frantzesu placer Ingresu to set Ispagnolu colocar Italianu collocare Tedescu stellen, legen.

acorriàre , vrb Definitzione est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa Sinònimos e contràrios incurriatare / agguantai, babiai Frases sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa) 2. no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu agacer Ingresu to set on edge Ispagnolu dar dentera Italianu allegare i dènti Tedescu sich zusammenziehen.

acorruntzulàre , vrb Definitzione fàere su corrúntzulu, seberare sa tega de sa fae, de su pisu, o àteru) Sinònimos e contràrios acorruschedhare, seberare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nouer (bot.) Ingresu to set Ispagnolu transformarse el ovario en fruto Italianu allegare (détto di piante) Tedescu ansetzen (Bot).

addegàre , vrb: atecare, ategai Definitzione fàere sa tega, nau de unos cantu laores (fae, pisucre, pisu)/ fasoledhu ategau = a tega fata Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nouer (bot.) Ingresu to set Ispagnolu transformarse el ovario en fruto Italianu allegare (fare i baccèlli) Tedescu ansetzen (Bot).

afocazàre , vrb: afochizare, afoghigiai, afoghigliai, afoghizare, foghitzare Definitzione abbruxare, pònnere fogu fatuvatu, in medas tretos abbruxandho malesa po illimpiare is terrenos (po no fàere dannu unu fogu fuiu), o apostadamente po fàere male; iscallentare meda Sinònimos e contràrios abbrugiai, achighinare, afogae, infogai, sfoghigiai Frases custu suelzu est totu afoghizadu, fràzigu e pienu de niedhore ◊ za la tenent sa berza, afoghizendhe donzi istiu!…◊ mira chi tue etotu ti afoghizas sas alas! ◊ pro fàchere sa carchina poniant a còchere petra bianca bàtoro dies e bàtoro notes sèmpere afochizandhe ◊ si depeus afoghigliai po limpiai tocat a donai crobba de no fai dannu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu incendier Ingresu to set on fire Ispagnolu incendiar, pegar fuego Italianu incendiare Tedescu anzünden, verbrennen.

assetiài, assetiàre , vrb Definitzione istare in assentu, in asséliu, firmos; pònnere a postu, assentare sa cosa in logu suo, bene, agiustare, giare sétiu Sinònimos e contràrios abarrai, acabidae, acodomai, acollocare, adaretzai, assantai, assebiai / allichidie, arremonire | ctr. isordulare Maneras de nàrrere csn: assetiare su logu = remonire su logu, pònnere su logu a sétiu; assetiai su bestiàmini = ammaniare, furriare a manera chi paschindhe istet o andhet de una tzerta manera Frases ti mandho a sa tanca e inibe assétias e azudas ◊ assétia cue! ◊ assétia, no sias che pitzinnalla chi no l'interessat nudha! ◊ no assétiat, est semper a furriebborta ◊ sos tronos si fint assetiaos 2. su re si at assetiadu sa corona in conca ◊ aderetzant sa perda e dh'assétiant cun is àtaras ◊ assetiadí sa camisa, ca dha portas ammurigonada! ◊ si funt assetiadas is mortis e no si agiustant is fesserias?! ◊ mi ant azudau a assetiare medas peràulas e càntidos ◊ si seus firmaus a si assetiai is cambas ca dhas portaiaus cancaradas a fortza de abarrai sétzius in màchina 3. is brebeis mi dhas apu assetiadas e immoi funt tirendi a su bacu Ètimu ctl. assetiar Tradutziones Frantzesu arranger, ranger, placer Ingresu to arrange, to set Ispagnolu arreglar Italianu assettare, collocare per bène Tedescu in Ordnung bringen.

barigài, barigàre , vrb: varicare Definitzione su passare mescamente de su tempus / barigai s'eca = zumpare sa zanna Sinònimos e contràrios colare, ibarigai, passae Frases bàrigant sos annos, sas dies ◊ barigai s'ierru ◊ in zerru sas dies che bàrigant impresse ca sunt curtzas ◊ fint dissignendhe su modu de che barigare sa note ◊ barigada si ch'est sa pitzinnia ◊ barigada si ch'est s'istella mia: pro cussu mi est su logu iscuriadu! (B.Sulis) Ètimu ltn. varicare Tradutziones Frantzesu passer Ingresu to pass, to set Ispagnolu transcurrir, passar Italianu passare, tramontare Tedescu vergehen, untergehen.

cabidhàda , nf: capidhada Definitzione cosa o trastos postos subràbare; cantidade manna, unu muntone, meda (nau fintzes de cosas de una matessi genia ma de mannàrias diferentes), fintzes sa pira de su pane carasau cotu Sinònimos e contràrios assorte, assortimentu / impillada, pira 1 Frases apu comperau una cabidhada de pingiadas 2. una cabidhada de birbantis ◊ sa cabidhada de s'abbardente chi faghent la bendhent in àteras bidhas ◊ prides maghiarjos e antzedhaos vi ndh'at àpiu a capidhadas (G.Chironi)◊ at preparau una cabidhada de linna po su fogu ◊ portat una bella cabidhada de pilus 3. sa fresa si assétiat a cabidhadas in su cherrigu po dha torrare a su furru a dh'arridare (Frau-Puddu) Ètimu spn. capillada Tradutziones Frantzesu batterie Ingresu battery, set Ispagnolu batería Italianu batterìa Tedescu Batterie.

casellàriu , nm Definitzione genia de paristàgiu totu a casellas po arregòllere cosas seberadas; chie est impreau po arregòllere documentos personales in calecunu ufíciu Terminologia iscientìfica prf Tradutziones Frantzesu casier Ingresu set of pigeonholes, judicial register Ispagnolu fichero, casillero Italianu casellàrio Tedescu Fachkasten.

chimbína , nf Definitzione unos chimbe; pesada de chimbe versos Sinònimos e contràrios chintena Tradutziones Frantzesu quine Ingresu set of five Ispagnolu cinquena, quinteto Italianu cinquina Tedescu Quinterne.

incastàre , vrb: ingastare Definitzione incasciare, pònnere firmu in mesu o aintru de ccn. cosa Sinònimos e contràrios incasciae, incastrai, incristedhai Frases si mustrat in colore de sa luna ingastada in fine oro perla fine ◊ faghent una capella totu ingastada in oro Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu enchâsser, sertir Ingresu to set Ispagnolu engastar Italianu incastonare Tedescu einfassen.

incèndhere, incènnere , vrb: inchèndhere, inchènnere Definitzione allúere su fogu, pruschetotu foedhandho de su forru; nau de s'ànimu, de sa mente, provare unu sentidu forte, biu / pps. inchesu Sinònimos e contràrios achèndhere, allúere, allumae, atzèndhere, impampidhare | ctr. istudare Maneras de nàrrere csn: linna de i. = linnixedha fini po allumai fogu; inchèndhere frammas a… = tzacare, pònnere fogu Frases mentras tziu Missente fit inchendhendhe su focu, deo ascurtabo in mesu a sa cuzicura ◊ inchendhide su fogu! ◊ a cussa vidha li aviant inchesu frammas 2. s'inchendhides s'ispera ant a lúghere torra custas cortes ◊ sos pitzinnos s'inchendhent iscurtandhe su contu (A.Mura)◊ a vinti annos cudha fiama m'inchendhiat totu ◊ de poeta sas peràulas cheria candho sa mente inchesa est de amore! ◊ si li est inchesa sa cara candho l'ant dimandhata ◊ su tzocu de s'istuturrada inchendhiat s'istànsia Ètimu ltn. incendere Tradutziones Frantzesu incendier, enflammer Ingresu to set on fire, to fire Ispagnolu incendiar, inflamar Italianu incendiare, entusiasmarsi Tedescu anzünden, sich begeistern.

ingalàre 1 , vrb: inghelare 1 Definitzione intrare a una cala, cuare in is calas: nau de su sole, betare o intrare asuta de s'orizonte su sero; a logos, ingurtire Sinònimos e contràrios intanae / ingúllere, ingurti | ctr. essire, cumpàrrere / abbrèschere Frases candho s'ingalat su sole pesso a un'àtera intrada chi no bidet piús dies (C.Meridda)◊ si ne fiant annaos inghelannonne che umbras malas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se coucher (Soleil), descendre sous l'horizon Ingresu to set Ispagnolu ponerse el sol Italianu tramontare Tedescu untergehen.

musicài , vrb: musicare Definitzione cumpònnere o iscríere sa música; andhare a cantare sa serenada a is bagadias, sonare a tzarachia po festas, cójuas e àteru 2. is giòvunus funt essius a musicai is piciocas Tradutziones Frantzesu mettre en musique Ingresu to set to music Ispagnolu poner en música Italianu musicare Tedescu in Musik setzen (um), vertonen.

sceberài, sceberàri , vrb: scioberai, sebarai, seberai, seberare, seperare, severare Definitzione pigare e pònnere a parte, abbandha una cosa de un'àtera; pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, su metzanu, pigare ccn. cosa precisa chi torrat paris cun calecunu critériu, sa chi andhat bene a un'iscopu, o fintzes arregollendho de mesu de àteras; foedhandho de frores o de matas de frutuàriu, iscúdere o lassare andhare su frore e ingendrare su frutu, chi deasi si cumènciat a bíere / seberai/-are bijos, angionis, crabitos = pònnere abbandha dae sas mamas pro no che lis súere su late Sinònimos e contràrios asseperare, chirrare, isceberai, iscedhai, iscerai, istagiai / acorruntzulare | ctr. ammasturai, meschiare Frases seis prontus a sceberai s'arritzu in su cossu, ma nc'ingurteis unu cammellu intreu! ◊ po issa no nc'est calidadi de seberai, no sèberat ratza, mannus o pitius ◊ candu passais in mesu de is froris seberai is peis po no ndi apetigai 2. as seberadu bene, cojendhe: as leadu una prendha de fémina! ◊ si at seberadu su menzus fiadu dae mesu de s'ama ◊ mi tiro unu frore: in mesu de sos chentu che sèbero s'orrosa… ◊ sciobera sciobera, su peus nd'iscerat ◊ cussa cosa est totu amméschiu: ndhe cheret seberada sa parte bona e frundhida sa mala ◊ ti ponzo a severare in mesu de duos coros: su chi cheres ti lea! ◊ est bellu, severadu che ispiga de trigu 3. sa cariasa, sa pira, su frutuàriu como est totu seberendhe ◊ su fiore chi zughiat, s'àrbure, l'at seberadu totu ◊ s'àchina est seperendhe ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe… Sambenados e Provèrbios prb: a cuadhu donau no scioberis piu Ètimu ltn. seperare Tradutziones Frantzesu séparer, choisir, nouer (bot.) Ingresu to divide, to select, to set Ispagnolu elegir, seleccionar, transformarse el ovario en fruto Italianu separare, scégliere, selezionare, allegare (détto di piante) Tedescu trennen, wählen, auswählen, ansetzen (Bot.).

sceberàu , pps, agt: seberadu Definitzione de sceberai; foedhandho de su frutu de is matas, chi si cumènciat a bíere comente sa mata est perdendho su frore / s. che trigu bellu = chirriadu cun incuru mannu Sinònimos e contràrios chirriatu, ischeriadu, scerau 2. sa méndhula est totu seberada e ndhe zughet meda puru Tradutziones Frantzesu séparé, choisi, noué Ingresu separated, selected, set Ispagnolu separado, elegido, transformado en fruto Italianu separato, scélto, allegato Tedescu getrennt, ausgewählt, angesetzt.

tocài 1 , vrb: tocare 1, tucare, tugare, tzucae Definitzione cumenciare a andhare, a fàere viàgiu, fintzes a fàere css. cosa (a/c.: sa /t/ de cuménciu in custu foedhu fintzes si arresurtat in mesu de duas vocales no càmbiat sonu: chie tucat = nr. "chietúcada") Sinònimos e contràrios abbiare 1, andai, dirghiare, infusilare, insucai, mòere, tzochiare Maneras de nàrrere csn: tucat a rídere, a prànghere = inghitzat a arriri, a pràngiri; e toca!… = ma bai!…, no bi creo!; e tocat e… = pigat e …, leat e… (nadu mescamente in chistionu pro inditare una pasia de su contu, unu fatu nou) Frases abui tocas? ◊ tocai, besseinci! ◊ tocadiche a bidha ca ti sunt ispetendhe! ◊ sa protzessione tucheit dae sa chéjia ◊ bisonzat de tucare luego ◊ est tocadu a si apostare inue depiant colare sos porcos furados ◊ sos cadhos a s'achicada de sos isprones sunt tucados a bolu ◊ ant tocau a intro, aiat tucadu a unu logu ◊ tue tocadiche addainanti, za sighimus ◊ mi tugo che coete po sa proa 2. - Est arribbau Franciscu… - E toca!… - Sissi, berus est! ◊ e toca, lah ca dèu non seu macu: ita mi ses narendi?! ◊ e tocat, una borta, unu e nci essit a fai una passillada ◊ e tocat, una borta, duus giornaderis fiant marrendu fà in saltu de Samassi…◊ e tocat chi una dí si presentat unu bagadiu mannu…◊ toca, toca: bessimiche dae mesu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'acheminer Ingresu to set out Ispagnolu encaminarse Italianu avviarsi, partire Tedescu sich auf den Weg begeben.

«« Torra a chircare