abbiabbía , avb Definition
a bortas, a bias, a borta a borta, una borta deosi una borta deasi
Sentences
ndi essiat unu filóngiu abbiabbia grussu e afinigau
Etymon
srd.
Translations
French
alternativement
English
alternately
Spanish
una vez… y otra vez
Italian
alternativaménte
German
abwechselnd.
aerósu , agt: agherosu,
airosu 1,
ariosu Definition
chi tenet o leat ària o lughe meda; nau de malàidu, chi paret de s'intèndhere méngius, prus in cara bona / domu ariosa, dí ariosa
Synonyms e antonyms
scampagnosu
Sentences
at apertu portas e ventanas ca, mancari sa domo siat manna e agherosa, bi at fracu de inserru
Translations
French
bien aéré,
hautain
English
airy
Spanish
claro y aireado
Italian
arióso
German
luftig.
andhaéni , nm, agt: andhalibeni,
andhalieni,
andhalueni,
andharieni,
annalebbeni Definition
andha e beni, su istare andhandho e torrandho; genia de braxeredhu po abbruxare timanza in is funtziones de crésia; chi faet unu movimentu a s’andha e torra, chi po comente est postu tenet pagu firmesa, in tàntaris, est a su tzàntziga tzàntziga, fintzes de unu logu a s'àteru
Synonyms e antonyms
andhalidorra,
andhetorra
/
turredha
/
bandhuleri,
zirellu
Sentences
est faendo s'andhaeni ◊ in totu custu annalebbeni de sa tzente carchiunu si nche príschiat carchi cosa ◊ in istiu comintzat s’andharieni de sos furisteris
3.
sos carabbineris sunt andhalienis
Etymon
srd.
Translations
French
va-et-vient
English
coming and going
Spanish
ir y venir,
vaivén
Italian
andirivièni
German
Hin- und Hergelaufe.
andhalidòrra , nf: andhalitorra,
annalitorra Definition
su abbarrare andhandho e torrandho, su andhare e torrare fatuvatu, nau fintzes de su movimentu de una cosa
Synonyms e antonyms
andhaeni,
andhetorra,
atràvigu
Sentences
chin totu s'andhalitorra dae bidha a cubile mi sentio additzau pro su travallu ◊ tota die istat a s'andhalitorra che a s'abe ◊ in bidha fit totu un'andhalitorra de zente a su mortu
Etymon
srd.
Translations
French
va-et-vient
English
coming and going
Spanish
ir y venir,
vaivén
Italian
viavai
German
Hin und Her.
astraúra , nf Definition
fritu a meda e a tempus longu
Synonyms e antonyms
arragore,
astra,
astragore,
bedhia,
celexia
| ctr.
caentu
Etymon
srd.
Translations
French
gel persistant
English
persistent cold
Spanish
frío intenso y durable
Italian
gèlo insistènte
German
Frost.
atràvigu , nm: tràbicu* Definition
su passare in is logos, su istare andhandho, viagiandho, movimentu de gente
Synonyms e antonyms
andhetorra
/
ormina
Sentences
ite festa, ite tzarrare, ite atràvigu e curreu! (F.Sechi)◊ in su trighinzu istanote no bi at una lughe e ne atràvigu: est totu cagliadu
Translations
French
va-et-vient
English
coming and going
Spanish
ir y venir
Italian
andirivièni
German
Hin-und Hergelaufe.
cadànsu , nm: cadassu Definition
ammesturu de pódhine e de ógiu po únghere is litzas de su telàrgiu; ammesturu de cosa modhe modhe de giare a papare a is pudhas / fàghere una cosa a c. = istrecai, arrogai
Synonyms e antonyms
cola
Etymon
srd.
Translations
French
apprêt,
pâtée
English
mash
Spanish
salvado y agua
Italian
bòzzima
German
Webeschlichte,
Hühnerfutter.
cannaínza, cannaínzu , nf, nm, agt Definition
cosa a usu de fune, su cambu longu longu e fine de unas cantu erbas (es.: pisu, intretzu, mimira, fintzes pigionàciu), ma podet èssere fintzes una fune fine; nau de ccn., artu meda e iscarritzinu, istrígili (e dhu narant de animales puru)
Synonyms e antonyms
cannàile,
sirba
/
giangalloi,
iscalandrone
Sentences
cannainzu meda at fatu su basolu, ma basolu pagu! ◊ apo intritzatu cannainzas fatas de zuncu
2.
za ndhe at fatu de cannainzu, cussu zòvanu: no colat in za zanna de cantu est artu!
3.
bi aiat unu fiotu de fiados cannainzos
Translations
French
tige mince et très longue
English
very long and thin stalk
Spanish
tallo sutil y largo
Italian
stèlo o fusto lianóso,
sottile e mólto lungo
German
langer und schmaler Stiel.
cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definition
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Idioms
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Sentences
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Scientific Terminology
sdi
Etymon
srd.
Translations
French
heure du dîner,
lieu du dîner
English
time and place of the supper
Spanish
la hora y el lugar donde se cena
Italian
l'óra e il luògo della céna
German
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
chídrinu , agt: chírdinu,
cídrinu,
círdinu,
crídinu,
crítinu Definition
nau de materiale, chi est sugetu meda a si fàere a farinos, a si segare; chi est tostau, o si est intostau e abbarrat téteru; nau de gente, chi essit deretu, lestru, a s'immurrada o iscontróriu, o chi est téteru in sa persona, chi no faet contu de is àteros
Synonyms e antonyms
àrridu,
bídrinu,
fracadinu,
gríghine,
stocatzinu,
trajadu,
tzacaditu
/
càdriu,
crispu
/
téteru
| ctr.
lentu
Idioms
csn:
andhare a passu crídinu = andhare a passu cràdiu, lestru; círdinu che fusti, che tzinníbiri, che bacagliari = téteru che fuste; nàrrere una cosa a chírdinu = nàrrere, dare órdine cun frimmesa e severidade
Sentences
sa cosa crídina comente la tocas si faghet a cantos ◊ su zuncu est chírdinu candho est sicadu meda ◊ est círdinu che incibixiau
2.
fiat círdinu, pariat mortu ◊ dhu portat a su costau cídrinu che unu fusti! ◊ fiat unu sennori langinu, círdinu che furconi, incilliu e umbrosu ◊ tèngiu is manus círdinas de su frius ◊ su cuadhu fut sèmpere cun sa coa in artu e chídrina, currendho
3.
s'incapat chi est essidu crídinu: no at nadu mancu "Bah"! ◊ che esseit chídrinu chena saludare a nesciunu
Etymon
ltn.
citrinus
Translations
French
rigide et fragile
English
rigid
Spanish
duro y frágil
Italian
rìgido e fràgile
German
starr und zerbrechlich.
coràda , nf: corara Definition
sa canna de is prumones; coro e prumones comente ndhe essint totu a unu tirandho sa canna; su tretu de su coro, mescamente addenanti, in petorras
Synonyms e antonyms
fressura
Idioms
csn:
èssiri cotu a corada (nadu de ccn.)= abbituadu, de agguantu; torràrendhe sas coradas = catzàrendhe sos ogros, bombitare totu
2.
mi aciapat e mi sutzat sa corada e sas intragnas male maganzadas unu puzone tirriliolupedhe (S.Baldino)◊ custu binu sanat sa corada
3.
dèu andamu iscrúcia ma ormai fia cota a corara ◊ pro pagu no ndhe torrat fintzas sas coradas, pro s'ischivu!
Scientific Terminology
crn
Etymon
ltn.
corata
Translations
French
fressure
English
pluck
Spanish
corazón y pulmón
Italian
corata
German
Geschlinge.
dàngaru , nm: dràngalu,
tàngaru Definition
ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu
Synonyms e antonyms
càngaru,
dangallone,
dangarone,
giangalloi
Sentences
debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!…
Scientific Terminology
zcrn
Etymon
itl.
tanghero
Translations
French
gros homme maladroit
English
big and clumsy man
Spanish
hombre grueso y torpe
Italian
uòmo gròsso e gòffo
German
ungeschlachter Mensch.
E, e , cng Definition
sa de chimbe líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi si ponet po unu sonu vocale mesanu; impreada a sa sola est una cng. Coment'e vocale a bortas est unu sonu apertu, largu [ɛ] (acentu gràficu / `/: è) e a bortas serrau [e], istrintu (acentu gràficu /´/: é): est apertu candho prus ainnanti de unu postu in su foedhu dhue at un'àteru sonu sèmpere apertu (/a/), o mesanu etotu (/e/, /o/) fintzes candho custu sonu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (e comente dhu'est como puru in log.): bène, chèna, faèdhos (e fuèdhus), o fintzes bèngu/bèngiu (bèngio, bènzo), bèni (bène), brèmi (bèrme), crèu (crèo), dèu (dèo), gènti (gènte, zènte), ghètu (ghèto, bèto), issu intèndit (intèndhet), dèu intèrru (intèrro), lèi (lèa, lèze), nèmus (nèmos), orbèsci (abbrèschere), pentzèndi (pessèndhe), pèrdi, pèrdiri (pèrdere), pèrdu (pèrdo - ma Pérdu, Pédru), dèu sònu (dèo sòno), tèngu (tèngio, tènzo), trèmini (trèmene). Sa /e/ tónica est unu sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada (/u/, /i/) giai in s’étimu: cértu, faédhu, fénu, intérru, létu, nétu, béni!, brabéri, fémina, féti, nébida, pétzi, presonéri, chérfidu, dépidu, mércuris, nébidu, o fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma serrada prus ainnanti de duos postos, es. séberu, ténneru, zénneru, ma pl. zènneros (cosa diferente est candho a su foedhu si aciunghet un'elementu chi no est parte sua: es. cramèndhelu = cramendhe + prn. lu, pessèndhedi = pessendhe + prn. ti). Coment'e cng., chi benit de su latinu et, no si pronúnciat prus sa /t/ de et, ma custa si faet intèndhere ca afortit sèmpere sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi si agatat ainnanti: tui e dèu = nr. tui eddèu, dèu e tui = dèu etúi (e non "edui" che in de tui), tui e nosu = tui ennòsu, batos e canes = batos ecànes (e non "eganes" che in de canes, àcua e soli = àcua essòli e no "esòli" che in dí de soli), goi e gai = goi eggài, die e note = diennote, unu e mesu = unuemmésu; in camp., candho si agatat ainnanti unu foedhu chi cumènciat cun /e/ o cun /a/, sa e cng. a logos che dha fúrriant a /i/: matas i erbas, ispropósitus i erroris, custus i àturus, ma méngius a dh'iscríere sèmpere e etotu, chi andhat ateretanti bene a nàrrere; in log., cun is art. si che fúrriat in "ei" po no si lassare cunfúndhere cun sa prep. ’e (= de): sa mama ei su babbu, sos frades ei sas sorres, sa lana ei sa peta, sas féminas ei sos ómines (ma si faet fintzes cun is agetivos/prn. de posidura custu, cussu, cudhu: custu ei cussu ei cudh'àteru), e méngius innoghe puru a dha regularizare e in s'iscritura e adatandho, totu su prus, sa letura. Coment'e impreu, sa e cng. serbit a pònnere impare duas fràsias o duos foedhos de su matessi importu grammaticale, ma bortas meda si ponet solu coment'e po giare prus fortza a su chi si narat (che in is fràsias de ammostu), e fintzes in su sensu de ma, cun idea de contràriu, de abbétia (babbu tou triballendhe che iscrau e tue ammandronadu!); si ponet fintzes po s'idea de aciunta, po cunsiderare impare duas o prus cantidades de aciúnghere o summare apare (in itl. = più). Coment'e vocale est desinéntzia de unos cantu númenes mascos e agetivos e deosi in campidanesu càmbiat a /i/: cane > cani, fradile > fradili, molente > molenti, ómine > ómini, pane > pani, callente > callenti; unos cantu númenes e agetivos chi a mascu essint in /e/ fúrriant sa desinéntzia in /a/ po fàere su f.: coghidore - coghidora, malefatore - malefatora, traitore - traitora, samunadore - samunadora. In camp. a logos (raru) sa /e/ est desinéntzia ue in totu su sardu si ponet sa /a/: es. mebe - meba/mela. Iscrita manna, E, s'impreat coment'e incurtzadura de Est, sa bandha geogràfica de s'oriente, e coment'e númene de una vitamina. A/c. sa e cng. e sa ’e prep. (cun aféresi de /d/) si podent cunfúndhere apare segundhu comente s'iscriet (es. "un'e mesu" podet bàlere unu e mesu – nr. unuemmésu = unu prus su mesu – e fintzes unu ’e mesu – nr. unuemésu = unu de mesu), a bortas fintzes cunfundhendho su significau: po cussu est méngius a no apostrofare mai su foedhu chi benit innantis de sa e cng. e ne sa prep. de e iscríere unu e mesu, fizu e mama, frutu e àrbure, tapu e fundhu e totu deosi po arresurtare prus craros fintzes unu de mesu, fizu de mama, frutu de àrbure, tapu de fundhu e àteros
Sentences
custa cosa andhat bene como e andhaiat bene tandho ◊ cussu cristianu est fatu e lassau ◊ est aici e no ndi bollu intendi prus! ◊ custos sunt maridu e muzere, frade e sorre, sorga e nura ◊ papat pani e casu
2.
e ita bolis? ◊ e a ue ses tuchendhe? ◊ e chie leat casu! ◊ e ite s'isto deo, a su postu tou!…◊ e andhe brea a mi che àere lassadu furare su zuo!
3.
tzertos campant su cane cun sas mezus ingognas e no daent unu bículu de pane a unu famidu! ◊ tue no cheres e deo emmo! ◊ e comente, no ndhe li dao deo e ndhe li daes tue?! ◊ a ite tiat èssere: deo triballo e tue nono?! ◊ est beru e no lu cheres atrocare! ◊ mi fia drommendhe e tue mi ndhe ischidas!
4.
duos e duos faghet bàtoro, chimbe e chimbe deghe
Etymon
ltn.
et
Translations
French
e,
et
English
alphabet letter,
and
Spanish
e,
y ("e" davanti a parola che comincia con i)
Italian
e,
ed
German
e,
E,
und (Konj.).
frobbàdu , nm Definition
una calidade de àghina bianca, e de binu, chi assimbígiat a su nuragus
Translations
French
raisin "torbato"
English
kind of white grapes
Spanish
cepa de uva blanca y el vino que da
Italian
torbato
German
eine sardische Wein sorte (trauben).
gató, gatòe , nm: ghitou Definition
druche fatu cun méndhula e mele cotos impare a mórigu a mórigu, àrridu candho ifridat
Synonyms e antonyms
cartò,
catone
Sentences
mamma mi at fatu unu gatoe mannu po sa festa
Scientific Terminology
drc
Etymon
itl.
gattò
Translations
French
gâteau à base d'amandes et du miel
English
sweet stuffed with almonds
Spanish
dulce con miel y almendras
Italian
croccante (alle màndorle,
alle nocciòle)
German
eine Art Mandelkrokant.
ingramesciàre, ingramessàre , vrb: ingrammessare Definition
acunnortare a pedire unu praxere a Deus, su si abbasciare a cricare s'agiudu angenu, istare a su chi faent is àteros
Synonyms e antonyms
incarèssere,
incrubai,
ingramessire,
ingrasciare
Sentences
in d-unu velu de sonnu isvanessidu torrada ses e mi as ingramessadu (G.Branca)◊ m'ingramesso a su destinu (T.Giudice Marras)◊ bi fit cudhu chi no si fidaiat de unu ebbia e tandho s'ingrammessaiat chilchendhe s'acordu cun paritzos ◊ ti apo abbonadu su dépidu ca ti ses ingramesciadu ◊ medas in campu acudiant a sa cresiedha irbandhonada e s'ingramessaiant
Etymon
srd.
Translations
French
s'humilier
English
to address s. o.,
to humble oneself
Spanish
humillarse y pedir un favor
Italian
rivòlgersi a qlc.,
umiliarsi
German
angehen,
sich erniedrigen.
lúrbe , nm Definition
persona lègia e mala de fàere a tímere
Translations
French
tête de bagnard,
individu louche
English
mug
Spanish
persona fea y mala
Italian
cèffo,
uòmo di aspètto brutto
German
Gauner.
maciamúrru , nm: matemurru,
matimurru,
matzamurru,
matzimurru Definition
genia de supa cun pane o biscotos; pane cotu cun bagna; cosa fata a improdhu, male; matimurru dhu narant fintzes po avolotu, burdellu / fàghere a sa matzimurrina = a coredhu, a improdhu
Synonyms e antonyms
martiguserzu,
matimbródhiu,
milciamuredhu
/
abbunzadura
Sentences
cussa est genti chi no si acuntentat de papai matzamurru: bolit aligusta! ◊ mammai su civraxu tostau dhu coit a matzamurru
2.
e ite ndhe naras de su matemurru chi sunt cumbinandhe sos zòvanos? ◊ custu coju essit unu matimurru! ◊ de totu custu matzamurru iat cumpréndiu ca megàt de si morri de fàmini
Etymon
itl.
Translations
French
soupe de pain cuit avec de la sauce
English
bread cooked with sauce,
mess
Spanish
calandraca,
sopa de pan y galletas,
barullo
Italian
mazzamurro
German
eine Brotsuppesorte,
Brotbrei mit Tomatensauce,
Hudelei,
Heidenlärm.
mentósu , agt Definition
nau de una mata, de una terra, chi fartat, chi no est dónnia annu chi portat frutu; chi giaet un'arresurtau (de frutu) chi no est su chi si ibertaiat
Synonyms e antonyms
annigosu,
annósigu
Etymon
srd.
Translations
French
fallacieux,
trompeur
English
misleading
Spanish
vecero,
de año y vez
Italian
fallace
German
nichtkeimend.
mètene , nm Definition
donniunu de is ossos de s'annoigadórgiu de sa manu cun su brúciu e de su pei cun su cambúciu (s'ossu de s'angione is piciochedhos dhu ponent a giogare)
Synonyms e antonyms
madrúncula
2.
sas pitzinnas féminas giogaiant cun sas pupias de istratzu, a pedruschedha o a su mètene
Scientific Terminology
crn
Translations
French
carpe et métacarpe,
tarse et métatarse
English
carpus (meta),
tarsus (meta)
Spanish
carpo y carpo,
tarso y metatarso
Italian
carpo e metacarpo,
tarso e metatarso
German
Handwurzelknochen,
Mittelhandknochen,
Fußwurzelknochen,
Mittelfußknocken.