abbiabbía , avb Definizione a bortas, a bias, a borta a borta, una borta deosi una borta deasi Frasi ndi essiat unu filóngiu abbiabbia grussu e afinigau Etimo srd. Traduzioni Francese alternativement Inglese alternately Spagnolo una vez… y otra vez Italiano alternativaménte Tedesco abwechselnd.

aerósu , agt: agherosu, airosu 1, ariosu Definizione chi tenet o leat ària o lughe meda; nau de malàidu, chi paret de s'intèndhere méngius, prus in cara bona / domu ariosa, dí ariosa Sinonimi e contrari scampagnosu Frasi at apertu portas e ventanas ca, mancari sa domo siat manna e agherosa, bi at fracu de inserru Traduzioni Francese bien aéré, hautain Inglese airy Spagnolo claro y aireado Italiano arióso Tedesco luftig.

andhaéni , nm, agt: andhalibeni, andhalieni, andhalueni, andharieni, annalebbeni Definizione andha e beni, su istare andhandho e torrandho; genia de braxeredhu po abbruxare timanza in is funtziones de crésia; chi faet unu movimentu a s’andha e torra, chi po comente est postu tenet pagu firmesa, in tàntaris, est a su tzàntziga tzàntziga, fintzes de unu logu a s'àteru Sinonimi e contrari andhalidorra, andhetorra / turredha / bandhuleri, zirellu Frasi est faendo s'andhaeni ◊ in totu custu annalebbeni de sa tzente carchiunu si nche príschiat carchi cosa ◊ in istiu comintzat s’andharieni de sos furisteris 3. sos carabbineris sunt andhalienis Etimo srd. Traduzioni Francese va-et-vient Inglese coming and going Spagnolo ir y venir, vaivén Italiano andirivièni Tedesco Hin- und Hergelaufe.

andhalidòrra , nf: andhalitorra, annalitorra Definizione su abbarrare andhandho e torrandho, su andhare e torrare fatuvatu, nau fintzes de su movimentu de una cosa Sinonimi e contrari andhaeni, andhetorra, atràvigu Frasi chin totu s'andhalitorra dae bidha a cubile mi sentio additzau pro su travallu ◊ tota die istat a s'andhalitorra che a s'abe ◊ in bidha fit totu un'andhalitorra de zente a su mortu Etimo srd. Traduzioni Francese va-et-vient Inglese coming and going Spagnolo ir y venir, vaivén Italiano viavai Tedesco Hin und Her.

astraúra , nf Definizione fritu a meda e a tempus longu Sinonimi e contrari arragore, astra, astragore, bedhia, celexia | ctr. caentu Etimo srd. Traduzioni Francese gel persistant Inglese persistent cold Spagnolo frío intenso y durable Italiano gèlo insistènte Tedesco Frost.

atràvigu , nm: tràbicu* Definizione su passare in is logos, su istare andhandho, viagiandho, movimentu de gente Sinonimi e contrari andhetorra / ormina Frasi ite festa, ite tzarrare, ite atràvigu e curreu! (F.Sechi)◊ in su trighinzu istanote no bi at una lughe e ne atràvigu: est totu cagliadu Traduzioni Francese va-et-vient Inglese coming and going Spagnolo ir y venir Italiano andirivièni Tedesco Hin-und Hergelaufe.

cadànsu , nm: cadassu Definizione ammesturu de pódhine e de ógiu po únghere is litzas de su telàrgiu; ammesturu de cosa modhe modhe de giare a papare a is pudhas / fàghere una cosa a c. = istrecai, arrogai Sinonimi e contrari cola Etimo srd. Traduzioni Francese apprêt, pâtée Inglese mash Spagnolo salvado y agua Italiano bòzzima Tedesco Webeschlichte, Hühnerfutter.

cannaínza, cannaínzu , nf, nm, agt Definizione cosa a usu de fune, su cambu longu longu e fine de unas cantu erbas (es.: pisu, intretzu, mimira, fintzes pigionàciu), ma podet èssere fintzes una fune fine; nau de ccn., artu meda e iscarritzinu, istrígili (e dhu narant de animales puru) Sinonimi e contrari cannàile, sirba / giangalloi, iscalandrone Frasi cannainzu meda at fatu su basolu, ma basolu pagu! ◊ apo intritzatu cannainzas fatas de zuncu 2. za ndhe at fatu de cannainzu, cussu zòvanu: no colat in za zanna de cantu est artu! 3. bi aiat unu fiotu de fiados cannainzos Traduzioni Francese tige mince et très longue Inglese very long and thin stalk Spagnolo tallo sutil y largo Italiano stèlo o fusto lianóso, sottile e mólto lungo Tedesco langer und schmaler Stiel.

cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu, chenadorju, chenadorza, chenadorzu, chenadroxu, chenatòglia, chenatógliu, chenatòrgia Definizione s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote Modi di dire csn: istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu Frasi sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas 2. dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia Terminologia scientifica sdi Etimo srd. Traduzioni Francese heure du dîner, lieu du dîner Inglese time and place of the supper Spagnolo la hora y el lugar donde se cena Italiano l'óra e il luògo della céna Tedesco Uhrzeit und Ort des Abendessens.

chídrinu , agt: chírdinu, cídrinu, círdinu, crídinu, crítinu Definizione nau de materiale, chi est sugetu meda a si fàere a farinos, a si segare; chi est tostau, o si est intostau e abbarrat téteru; nau de gente, chi essit deretu, lestru, a s'immurrada o iscontróriu, o chi est téteru in sa persona, chi no faet contu de is àteros Sinonimi e contrari àrridu, bídrinu, fracadinu, gríghine, stocatzinu, trajadu, tzacaditu / càdriu, crispu / téteru | ctr. lentu Modi di dire csn: andhare a passu crídinu = andhare a passu cràdiu, lestru; círdinu che fusti, che tzinníbiri, che bacagliari = téteru che fuste; nàrrere una cosa a chírdinu = nàrrere, dare órdine cun frimmesa e severidade Frasi sa cosa crídina comente la tocas si faghet a cantos ◊ su zuncu est chírdinu candho est sicadu meda ◊ est círdinu che incibixiau 2. fiat círdinu, pariat mortu ◊ dhu portat a su costau cídrinu che unu fusti! ◊ fiat unu sennori langinu, círdinu che furconi, incilliu e umbrosu ◊ tèngiu is manus círdinas de su frius ◊ su cuadhu fut sèmpere cun sa coa in artu e chídrina, currendho 3. s'incapat chi est essidu crídinu: no at nadu mancu "Bah"! ◊ che esseit chídrinu chena saludare a nesciunu Etimo ltn. citrinus Traduzioni Francese rigide et fragile Inglese rigid Spagnolo duro y frágil Italiano rìgido e fràgile Tedesco starr und zerbrechlich.

coràda , nf: corara Definizione sa canna de is prumones; coro e prumones comente ndhe essint totu a unu tirandho sa canna; su tretu de su coro, mescamente addenanti, in petorras Sinonimi e contrari fressura Modi di dire csn: èssiri cotu a corada (nadu de ccn.)= abbituadu, de agguantu; torràrendhe sas coradas = catzàrendhe sos ogros, bombitare totu 2. mi aciapat e mi sutzat sa corada e sas intragnas male maganzadas unu puzone tirriliolupedhe (S.Baldino)◊ custu binu sanat sa corada 3. dèu andamu iscrúcia ma ormai fia cota a corara ◊ pro pagu no ndhe torrat fintzas sas coradas, pro s'ischivu! Terminologia scientifica crn Etimo ltn. corata Traduzioni Francese fressure Inglese pluck Spagnolo corazón y pulmón Italiano corata Tedesco Geschlinge.

dàngaru , nm: dràngalu, tàngaru Definizione ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu Sinonimi e contrari càngaru, dangallone, dangarone, giangalloi Frasi debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!… Terminologia scientifica zcrn Etimo itl. tanghero Traduzioni Francese gros homme maladroit Inglese big and clumsy man Spagnolo hombre grueso y torpe Italiano uòmo gròsso e gòffo Tedesco ungeschlachter Mensch.

E, e , cng Definizione sa de chimbe líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi si ponet po unu sonu vocale mesanu; impreada a sa sola est una cng. Coment'e vocale a bortas est unu sonu apertu, largu [ɛ] (acentu gràficu / `/: è) e a bortas serrau [e], istrintu (acentu gràficu /´/: é): est apertu candho prus ainnanti de unu postu in su foedhu dhue at un'àteru sonu sèmpere apertu (/a/), o mesanu etotu (/e/, /o/) fintzes candho custu sonu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (e comente dhu'est como puru in log.): bène, chèna, faèdhos (e fuèdhus), o fintzes bèngu/bèngiu (bèngio, bènzo), bèni (bène), brèmi (bèrme), crèu (crèo), dèu (dèo), gènti (gènte, zènte), ghètu (ghèto, bèto), issu intèndit (intèndhet), dèu intèrru (intèrro), lèi (lèa, lèze), nèmus (nèmos), orbèsci (abbrèschere), pentzèndi (pessèndhe), pèrdi, pèrdiri (pèrdere), pèrdu (pèrdo - ma Pérdu, Pédru), dèu sònu (dèo sòno), tèngu (tèngio, tènzo), trèmini (trèmene). Sa /e/ tónica est unu sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada (/u/, /i/) giai in s’étimu: cértu, faédhu, fénu, intérru, létu, nétu, béni!, brabéri, fémina, féti, nébida, pétzi, presonéri, chérfidu, dépidu, mércuris, nébidu, o fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma serrada prus ainnanti de duos postos, es. séberu, ténneru, zénneru, ma pl. zènneros (cosa diferente est candho a su foedhu si aciunghet un'elementu chi no est parte sua: es. cramèndhelu = cramendhe + prn. lu, pessèndhedi = pessendhe + prn. ti). Coment'e cng., chi benit de su latinu et, no si pronúnciat prus sa /t/ de et, ma custa si faet intèndhere ca afortit sèmpere sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi si agatat ainnanti: tui e dèu = nr. tui eddèu, dèu e tui = dèu etúi (e non "edui" che in de tui), tui e nosu = tui ennòsu, batos e canes = batos ecànes (e non "eganes" che in de canes, àcua e soli = àcua essòli e no "esòli" che in dí de soli), goi e gai = goi eggài, die e note = diennote, unu e mesu = unuemmésu; in camp., candho si agatat ainnanti unu foedhu chi cumènciat cun /e/ o cun /a/, sa e cng. a logos che dha fúrriant a /i/: matas i erbas, ispropósitus i erroris, custus i àturus, ma méngius a dh'iscríere sèmpere e etotu, chi andhat ateretanti bene a nàrrere; in log., cun is art. si che fúrriat in "ei" po no si lassare cunfúndhere cun sa prep. ’e (= de): sa mama ei su babbu, sos frades ei sas sorres, sa lana ei sa peta, sas féminas ei sos ómines (ma si faet fintzes cun is agetivos/prn. de posidura custu, cussu, cudhu: custu ei cussu ei cudh'àteru), e méngius innoghe puru a dha regularizare e in s'iscritura e adatandho, totu su prus, sa letura. Coment'e impreu, sa e cng. serbit a pònnere impare duas fràsias o duos foedhos de su matessi importu grammaticale, ma bortas meda si ponet solu coment'e po giare prus fortza a su chi si narat (che in is fràsias de ammostu), e fintzes in su sensu de ma, cun idea de contràriu, de abbétia (babbu tou triballendhe che iscrau e tue ammandronadu!); si ponet fintzes po s'idea de aciunta, po cunsiderare impare duas o prus cantidades de aciúnghere o summare apare (in itl. = più). Coment'e vocale est desinéntzia de unos cantu númenes mascos e agetivos e deosi in campidanesu càmbiat a /i/: cane > cani, fradile > fradili, molente > molenti, ómine > ómini, pane > pani, callente > callenti; unos cantu númenes e agetivos chi a mascu essint in /e/ fúrriant sa desinéntzia in /a/ po fàere su f.: coghidore - coghidora, malefatore - malefatora, traitore - traitora, samunadore - samunadora. In camp. a logos (raru) sa /e/ est desinéntzia ue in totu su sardu si ponet sa /a/: es. mebe - meba/mela. Iscrita manna, E, s'impreat coment'e incurtzadura de Est, sa bandha geogràfica de s'oriente, e coment'e númene de una vitamina. A/c. sa e cng. e sa ’e prep. (cun aféresi de /d/) si podent cunfúndhere apare segundhu comente s'iscriet (es. "un'e mesu" podet bàlere unu e mesu – nr. unuemmésu = unu prus su mesu – e fintzes unu ’e mesu – nr. unuemésu = unu de mesu), a bortas fintzes cunfundhendho su significau: po cussu est méngius a no apostrofare mai su foedhu chi benit innantis de sa e cng. e ne sa prep. de e iscríere unu e mesu, fizu e mama, frutu e àrbure, tapu e fundhu e totu deosi po arresurtare prus craros fintzes unu de mesu, fizu de mama, frutu de àrbure, tapu de fundhu e àteros Frasi custa cosa andhat bene como e andhaiat bene tandho ◊ cussu cristianu est fatu e lassau ◊ est aici e no ndi bollu intendi prus! ◊ custos sunt maridu e muzere, frade e sorre, sorga e nura ◊ papat pani e casu 2. e ita bolis? ◊ e a ue ses tuchendhe? ◊ e chie leat casu! ◊ e ite s'isto deo, a su postu tou!…◊ e andhe brea a mi che àere lassadu furare su zuo! 3. tzertos campant su cane cun sas mezus ingognas e no daent unu bículu de pane a unu famidu! ◊ tue no cheres e deo emmo! ◊ e comente, no ndhe li dao deo e ndhe li daes tue?! ◊ a ite tiat èssere: deo triballo e tue nono?! ◊ est beru e no lu cheres atrocare! ◊ mi fia drommendhe e tue mi ndhe ischidas! 4. duos e duos faghet bàtoro, chimbe e chimbe deghe Etimo ltn. et Traduzioni Francese e, et Inglese alphabet letter, and Spagnolo e, y ("e" davanti a parola che comincia con i) Italiano e, ed Tedesco e, E, und (Konj.).

frobbàdu , nm Definizione una calidade de àghina bianca, e de binu, chi assimbígiat a su nuragus Traduzioni Francese raisin "torbato" Inglese kind of white grapes Spagnolo cepa de uva blanca y el vino que da Italiano torbato Tedesco eine sardische Wein sorte (trauben).

gató, gatòe , nm: ghitou Definizione druche fatu cun méndhula e mele cotos impare a mórigu a mórigu, àrridu candho ifridat Sinonimi e contrari cartò, catone Frasi mamma mi at fatu unu gatoe mannu po sa festa Terminologia scientifica drc Etimo itl. gattò Traduzioni Francese gâteau à base d'amandes et du miel Inglese sweet stuffed with almonds Spagnolo dulce con miel y almendras Italiano croccante (alle màndorle, alle nocciòle) Tedesco eine Art Mandelkrokant.

ingramesciàre, ingramessàre , vrb: ingrammessare Definizione acunnortare a pedire unu praxere a Deus, su si abbasciare a cricare s'agiudu angenu, istare a su chi faent is àteros Sinonimi e contrari incarèssere, incrubai, ingramessire, ingrasciare Frasi in d-unu velu de sonnu isvanessidu torrada ses e mi as ingramessadu (G.Branca)◊ m'ingramesso a su destinu (T.Giudice Marras)◊ bi fit cudhu chi no si fidaiat de unu ebbia e tandho s'ingrammessaiat chilchendhe s'acordu cun paritzos ◊ ti apo abbonadu su dépidu ca ti ses ingramesciadu ◊ medas in campu acudiant a sa cresiedha irbandhonada e s'ingramessaiant Etimo srd. Traduzioni Francese s'humilier Inglese to address s. o., to humble oneself Spagnolo humillarse y pedir un favor Italiano rivòlgersi a qlc., umiliarsi Tedesco angehen, sich erniedrigen.

lúrbe , nm Definizione persona lègia e mala de fàere a tímere Traduzioni Francese tête de bagnard, individu louche Inglese mug Spagnolo persona fea y mala Italiano cèffo, uòmo di aspètto brutto Tedesco Gauner.

maciamúrru , nm: matemurru, matimurru, matzamurru, matzimurru Definizione genia de supa cun pane o biscotos; pane cotu cun bagna; cosa fata a improdhu, male; matimurru dhu narant fintzes po avolotu, burdellu / fàghere a sa matzimurrina = a coredhu, a improdhu Sinonimi e contrari martiguserzu, matimbródhiu, milciamuredhu / abbunzadura Frasi cussa est genti chi no si acuntentat de papai matzamurru: bolit aligusta! ◊ mammai su civraxu tostau dhu coit a matzamurru 2. e ite ndhe naras de su matemurru chi sunt cumbinandhe sos zòvanos? ◊ custu coju essit unu matimurru! ◊ de totu custu matzamurru iat cumpréndiu ca megàt de si morri de fàmini Etimo itl. Traduzioni Francese soupe de pain cuit avec de la sauce Inglese bread cooked with sauce, mess Spagnolo calandraca, sopa de pan y galletas, barullo Italiano mazzamurro Tedesco eine Brotsuppesorte, Brotbrei mit Tomatensauce, Hudelei, Heidenlärm.

mentósu , agt Definizione nau de una mata, de una terra, chi fartat, chi no est dónnia annu chi portat frutu; chi giaet un'arresurtau (de frutu) chi no est su chi si ibertaiat Sinonimi e contrari annigosu, annósigu Etimo srd. Traduzioni Francese fallacieux, trompeur Inglese misleading Spagnolo vecero, de año y vez Italiano fallace Tedesco nichtkeimend.

mètene , nm Definizione donniunu de is ossos de s'annoigadórgiu de sa manu cun su brúciu e de su pei cun su cambúciu (s'ossu de s'angione is piciochedhos dhu ponent a giogare) Sinonimi e contrari madrúncula 2. sas pitzinnas féminas giogaiant cun sas pupias de istratzu, a pedruschedha o a su mètene Terminologia scientifica crn Traduzioni Francese carpe et métacarpe, tarse et métatarse Inglese carpus (meta), tarsus (meta) Spagnolo carpo y carpo, tarso y metatarso Italiano carpo e metacarpo, tarso e metatarso Tedesco Handwurzelknochen, Mittelhandknochen, Fußwurzelknochen, Mittelfußknocken.

«« Cerca di nuovo