achína , nf: anchina 1,
china Definition
genia de mata; sa droga chi si faet de su corgiolu, impreada po meighina a curare sa malària, a passare sa callentura
Synonyms e antonyms
chenina
Sentences
su dotori dh'at nau a pigai s'achina ◊ maladia de amori no dha curat cun s'achina! ◊ su meli de s'olioni est marigosu meda: est achina, lampu!
Scientific Terminology
mtm, Cinchona officinalis
Etymon
srd.
Translations
French
cinchona,
quinine
English
chinaroot tree,
quinine
Spanish
quino,
quinina
Italian
àlbero della china,
chinino
German
Chinarindebaum,
Chinin.
àlbere , nm, nf: àlbore,
àlbori,
àlbure,
àlvere,
àlvure,
àrbere,
àrbore,
àrbule,
àrbure,
àrburi,
àrvere 1,
àrvore,
àrvule,
àrvure,
àvure Definition
mata, matedu chi faet mannu meda e linna grussa / a s'àrbure si dhi podent distínghere custas partes: s’arraighina, sa cotzina o fundhale, su truncu, rughes o ingruxadura, is cambos, is naes, is cambigiolos (coma o chimas), su corgiolu, is ogos, sa fògia, su frore, su frutu
Synonyms e antonyms
mata,
unnu
Idioms
csn:
prantai, pudai, inferri, segai, iscomai un'à.; su chi podet fàghere un'à.: nàschere, tènnere, crèschere, èssere in abbas, ogrire, isparare, batire, iscutinare foza, imbegrare, sicare; sere, pasare suta de un'àrbure = acanta, suta de is cambus e nais; s'àrburi si pesat dereta = tirat meda a in artu, creschet meda de artària; àrburi genealógicu = s'arereu, sos de una famíllia gai comente benint unu ifatu de s'àteru cussiderados in tempos longos, de generatzione in generatzione; fàghere s'àrbure ritza, o àrbure arta = fai s'àrburi de s'arenada, o de sa nai, fàghere su palone, pesàresi ritzu ponindhe sas manos (sa conca puru) in terra e sos pes in artu
Sentences
àlvure amigu meu, càrrigu de música suta de sas manos de su bentu (S.Baldino)◊ s'abe giughet su pódhine de un'àrvure a s'àteru ◊ su fogu s'est inchessau a sas àrvules mannas ◊ cust'àrvore ch'est artu meda ◊ su logu fit totu àrbures mannas ínnidas chi no aiant proadu mai bistrale
Etymon
ltn.
arbore(m)
Translations
French
arbre
English
tree
Spanish
árbol
Italian
àlbero
German
Baum.
éni , nm: enis,
éniu Definition
genia de mata, tóssica, chi faet linna bona, tostada e forte meda: a sa birilla (frutu) chi faet dhi narant giurixedha
Synonyms e antonyms
eli,
linnarrúbia,
longhivresu,
tàsaru,
tassu
Surnames and Proverbs
smb:
Enis
Scientific Terminology
mt, Taxus baccata
Etymon
srdn.
Translations
French
blaireau
English
yew (tree)
Spanish
tejo común
Italian
àlbero della mòrte o tasso
German
Eibe.
màta , nf Definition
css. linna chi abbarrat bàscia, a cambos medas o a truncu fines, a mola, ma fintzes cussa chi faet arta, manna, a truncu solu e grussu (prus che àteru si precisat: m. de rú, m. de chessa, m. de figu, m. de olia, m. de ílixi)/ min. matixedha, matutzedha / ala de m. = camba, nae manna; fai sa mata = fàghere s'àrbure ritza, pònnere sas manos in terra e caminare cun sos pes in artu
Synonyms e antonyms
busa 1,
macra,
maúgia,
moa 1,
molarxa,
tupa
/
àlbere
Sentences
su logu est totu matas de rú, no faghet mancu a bi colare
2.
is matas fiant afracuadas e abbruxadas ◊ dónnia mata chi no donat frutu bonu at a èssi segada e ghetada a su fogu (Ev)◊ sa foresta oe no est buscosa cun sas matas colossales (I.Casula)◊ cussu si est apicau a sa mata e nd'at iscardancau un'ala ◊ de matas de méndhula e de figu fuint prenos sos ortos
3.
calincunu piciochedhu camminat cun is manus, cambas a susu, faendu sa mata
Surnames and Proverbs
smb:
Mata, Matta
/
prb:
a corpu a corpu si ndi segat sa mata
Etymon
srdn.
Translations
French
maquis,
buisson,
arbuste,
arbrisseau,
arbre
English
bush,
tree
Spanish
mata,
árbol
Italian
màcchia,
cespùglio,
arbusto,
àlbero
German
Busch,
Strauch,
Baum.
tilimbavuristèra , nf Definition
genia de matighedha chi ponent po bellesa: innanti de isparare, acabbandho s'ierru, si càrrigat de frore in colore de orrosa e apustis faet una teghighedha cun su sèmene: sa fògia est larga, matuca, agiummai tundha
Synonyms e antonyms
pudhedhu
Scientific Terminology
mt, Cercis siliquastrum
Translations
French
arbre de judas
English
judas tree
Spanish
ciclamor
Italian
àlbero di Giuda
German
Judasbaum.