apudhalzàre , vrb: apudharjare,
apudharzare Definition
artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acorru de is pudhas
Synonyms e antonyms
apodhilare,
apudhai,
apudhionare
2.
bi at unu paone apudharzadu subra de una conchita
Etymon
srd.
Translations
French
se percher
English
to perch
Spanish
posarse los pájaros
Italian
appollaiarsi
German
sich auf die Stange setzen.
assúa , avb, prep: assuba,
assubra,
assupra,
asua,
asuba,
asubra,
suba Definition
sa parte chi abbàidat o est a cara a in artu; sa parte prus in artu de unu logu / a/c. coment'e prep. s'impreat cun sa prep. de
Synonyms e antonyms
apícius,
issuba,
pícius,
susu
/
innantu
/
apustis
| ctr.
suta
Idioms
csn:
asua de mei = subra meu; asuba de noti = a denote, a s'iscurigada
Sentences
dhoi at una mesa cun froris asuba ◊ nc'iat arrumbulau sa perda e si dhui fut sétziu asuba
2.
funt duas perdas asuba de pari ◊ dh'at posta assua de sa mesa ◊ asua de basamentu pesas in artu bellu monumentu (C.Villasanta)◊ si est frimmadu asubra de una gruta ◊ mandai is beneditzionis asua de nosatrus!
Etymon
srd.
Translations
French
sur,
dessus
English
on,
over
Spanish
encima,
arriba
Italian
sópra
German
oben,
auf.
cannugàda , nf: cannugiada,
cannugrada,
cannujada,
crannucada,
cronucada Definition
sa lana o s'istupa chi si ponet o chi podet càbere in sa cannuga po dha filare; totu su filu chi dhu'est essiu de una cannuga de lana o istupa / pònniri sa cannugada, filai, acabbai sa cannugada
Synonyms e antonyms
cugusta,
penníciu,
pubada
Sentences
est sétia subra su limenarju, filandhe s'úrtima crannucada de lana ◊ dhi narant chi parrit funi de carretoni sa soga chi essit de sa cannugada
Etymon
srd.
Translations
French
quenouillée
English
distaff
Spanish
rocada
Italian
conòcchia,
pennécchio
German
Flachs auf dem Rocken.
carrucàre , vrb: carrugare Definition
portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare
Synonyms e antonyms
assedare,
isseidare
Sentences
los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu
Etymon
srd.
Translations
French
porter les graines à l'aire
English
to carry grain to barnyard
Spanish
rebañar el trigo en la era
Italian
portare il grano all'àia per la trebbiatura
German
den Weizen auf den Dreschplatz bringen.
cumproàre, cumprobài, cumprobàre , vrb: cumprovai Definition
iscumbatare, provare a bíere si una cosa est o coment'est, si est abberu, si arresurtat
Synonyms e antonyms
controbbare,
iscumproare,
proare
Sentences
lu cherzo cumproare a bídere si est abberu su chi narat! ◊ a sa banca bi sunt lómpidos sos cummissàrios pro cumproare sos contos ◊ già chi cumproadu ti apo, est finidu s'istimare! (G.L.Salis)◊ Gesugristu torrendi a biu at cumprobau sa Divinidadi sua
Etymon
spn., ctl.
comprobar, comprovar
Translations
French
mettre à l'épreuve
English
to put s.o. to the test
Spanish
poner a prueba,
demostrar
Italian
méttere alla pròva,
dimostrare
German
auf die Probe stellen.
deàsi, deasíche, deasíe , avb: diaici,
diainci,
diasi Definition
in cussa manera
Synonyms e antonyms
adiaitzi,
aggae,
aici,
dedeai
| ctr.
dedeoi
Sentences
intendhindhe s'ómmine diasi inchietu fúrriat de palas e si che andhat ◊ a dirràsciu deasie dae annos no pioiat ◊ orrobbas chi mi che andho zeo puru, deasi andhaus paris! ◊ deasiche iat fatu, comente dh'iant nau
Etymon
srd.
Translations
French
ainsi
English
so
Spanish
así
Italian
così
German
so,
auf diese Weise.
dedeói , avb: dedioi,
deosi,
deosinche,
degoi,
diosi Definition
de custa o in custa manera, comente seo biendho, naendho
Synonyms e antonyms
aggae,
aggoi,
aici,
angosi,
goe
| ctr.
dedeai
Sentences
a ite puntu, trenu, ses torradu: no fisti dedioi assesugiadu candho currias subra sos binàrios (G.Monzitta)◊ dedioi imbadhinant sos poetes! ◊ deosi no andhat bene! ◊ acontza sos faedhos: no ti permito de mi faedhare dedeoi! ◊ dedeoi, mih, abbà, si càriat su pane!
Etymon
srd.
Translations
French
ainsi
English
like that,
so
Spanish
así
Italian
così
German
so,
auf diese Weise.
disenàre , vrb Definition
tirare, bogare s'erba de mesu de su laore
Synonyms e antonyms
illansanare,
irderbai,
isaligare,
isciligare,
isenare
Etymon
srd.
Translations
French
désherber
English
to weed
Spanish
desherbar
Italian
diserbare
German
ausrotten,
das Unkraut vertilgen auf + Dat.
fidài , vrb: fidare,
firai Definition
crèdere, giare fide; lassare a unu o una cosa chentza dhi giare atentzione a sa sighia, chentza dha castiare, chentza pentzare in su malu; nàrrere o giare a ischire cosa a persona chi si credet segura, chi giughet capia, chi mantenet su segretu
Synonyms e antonyms
intregai
Idioms
csn:
fidare una cosa in manos de unu, fidare a unu cun àtere = intregai, lassai una cosa a unu, lassai a unu cun carchi àteru (pruscatotu pro dhu castiai); est malu fidare a… = no fait a si fidai de…, est perigulosu a…; fidai is pudhas a marxani = pònnere su grodhe a tentare sos anzones, comporare casu dae sos sórighes, chircare seguresa o bene in chie ti traighet, in chie tenet s’iscopu de ti fàghere male
Sentences
ello cun chie mi cherzo fidare, giaghí fide in nisciunu si agatat?! (P.Pisurzi)◊ comintzas s'anzone a lusingare si si fiderat chi t'intrat in manu (Carta)◊ no ti fides in cussa nae ca si che podet segare! ◊ nosu bellus e prexaus ca tenaiaus una poriga de iscudus allogaus… bai e fidadidha! ◊ no fait a si fidai de sa buca a su nasu ◊ como su pisedhu za ch'est mannu e abbistu e faghet a li fidare sa màchina
2.
lah chi no dhu fidis a Cappai, sinò in pagu tempus ti dhu mànciat! ◊ tenia cosa in su fogu, mi so fidada e brusiada mi ch'est ◊ pro ti àere fidadu unu mamentu ses diventada un'ebba rude! ◊ no faghet a fidare sa laghinza, ca si ch'essit de su cunzadu ◊ su mastru at fidadu sos pisedhos solos e si sunt totu postos a brincare ◊ custa criadura no l'at fidada un'iscuta, a sa mama, timindhe chi si che andhet
3.
si as bisonzu de cossizos, abbàida cun chie ti fidare!
Surnames and Proverbs
prb:
a cani chi papat cinixu no dhi fidis su lardu
Etymon
itl.
Translations
French
avoir confiance,
confier
English
to trust,
to entrust
Spanish
confiar
Italian
fidarsi,
affidare
German
sich verlassen auf + Akk.,
anvertrauen.
fulminài , vrb: fulminare,
furminare Definition
betare fúlmines, lampos, fèrrere a fúlmine, abbasciare arrajos; bochíere comente faet su lampu in tempus de unu sinnu; foedhandho de lampadinas, abbruxare, segare su filighedhu chi s'inchendhet candho passat sa currente, ispaciare, no allúere prus
Synonyms e antonyms
bochire
Sentences
lampos e tronos fúlminat s'aera
2.
mi fúlminet su chelu si mai l'apo connotu cust'ómine chi nades!
3.
no che at lughe ca s'est furminada sa lampadina
Translations
French
foudroyer
English
to strike with lightening
Spanish
fulminare,
fundirse
Italian
fulminare,
folgorare
German
blitzen,
auf der Stelle töten,
durchbrennen.
gàe , avb, cng: aggae,
gai,
gaici,
gaie Definition
deasi, in cussa manera, comente naras tue, comente apo nau deo (e si narat fintzes cun sa prep. de); tenet su sensu de paga precisione, chentza unu critériu precisu, a cudha manera; cun sa prep. in dhu narant po logu in su sensu de a cussa parte, in cussu logu
Synonyms e antonyms
aici,
asi,
asiche,
bai 2,
gasi*
/
cue
| ctr.
goe
Idioms
csn:
e gai (candu si narat fendi una lista chi iat a pòdiri sighiri) = e àteru, itl. eccètera; e gai… (pro inditai su chi ndi dipendit de su chi s'est nau innantis) = e pro cussu…; no bi at che gai = custa/cussa est sa menzus manera, sa menzus cosa, o fintzas "bèni fatu!, aici tocat!, aici imparas!"; gai… (+ agt.) chi… = tanti… chi…; cantu… gai… = comenti… aici, ateretanti…; pro gai e pro gai, menzus… = po cussu e po cussu, mellus…, itl. tanto vale…; goi e gai… = goi e goi… (comintzendhe unu chistionu, nendhe o contendhe su chi at nadu un'àteru, o fintzas pro no torrare a nàrrere su chi s'àteru at nadu, a zisa de riassuntu chi però no si faghet); gai… cantu… = in sos paragones (sa segundha parte si podet fintzas lassare chentza nada); gai cheret chi… = nono, gai, chi…, poita mellus no?… (donendi unu certu); èssere gai chi…, èssere gai gai pro… = acanta acanta a…, ite mi tantat chi…; no est gai… (+ númene, azetivu) = no est gai (nm., agt.) meda; gai etotu = su matessi, su própiu; unu, una… (+ nm.) gai = che cussu, che cussa
Sentences
proite naras gai? ◊ goi o gai, andhat bene su matessi ◊ si lu leas gai, cudhu pisedhu, petzi l'artérias! ◊ mancari gaie, che sórighe ispirendhe mi tremia (A.Dettori)◊ bastat gai! ◊ già chi mi giuras gaie, giuro de mòrrere cun tegus! ◊ totu sos chi andhant in cussa manera bona parte de gai l'ant finida ◊ so de gai a lu crere a no lu crere ◊ annos e annos est de gai, cussu poberitu ◊ tui ses abbituau a iscriri cosas de gaici
2.
fit una cosa gai, nudha de seguru ◊ no bi faghia nudha, ma so andhadu gai, tantu pro abbaidare ◊ fia nendhe, gai: ma no est abberu! ◊ proa gai etotu, a tantare cantu podet pesare cussa cosa!
3.
in nois duos bi est sa difaréntzia e gai amos divèscia sa cusséntzia! (Piras)◊ fia impitzadu e gai no apo pótidu fàghere àteru
4.
est un'ómine gai mannu chi no colat in sa zanna ◊ est unu pisedhu gai cabosu chi no bi at bisonzu de li abbiare sa cosa ◊ totu custu fogu no bi at bisonzu, za no est fritu gai! ◊ no est gai calura, ocannu ◊ cantu sunt bonos a legiferare gai tenzant aficu de mandhigare! (L.Ilieschi)◊ gai fetat de barras cantu ischit a fàghere triballu! ◊ gai bidat sole cantu l'apo bidu deo! ◊ gai iscat a manigare cantu est bonu a triballare! ◊ gai iscat a fàghere de barras cantu ischit a leare forramenta!
5.
tenet berbeghes, crabas, porcos e gai ◊ in duos s'azuant, si chistionant e gai
6.
che sunt andhaos in gai
7.
custa borta a bois de sa fae s'iscorza: no bi at che gai! ◊ postos in galera sos malafatores: no bi at che gai! ◊ comintzadu e finidu cheret, su triballu: no bi at che gai!
8.
goi e gai, mamma mi at nadu a bos dimandhare unu bículu de sabone! ◊ ndh'est bénnidu su babbu: Goi e goi, nachi, a mi la dades custa cosa?
9.
aite bi andhas si no bi faghes nudha: pro gai e pro gai mancu bi andhes! ◊◊ a candho gai no bi triballat, in cosa lébia e fàtzile, ite at a èssere si l'agatat inzotosu! ◊◊ nono, gai, chi ti ses postu a fàghere carchi cosa, cantu chi ses zoghendhe!…◊ gai cheret chi ti ponzas a triballare!…◊◊ so gai chi no ti do colpos de mazu! ◊ so gai gai pro li betare manu! ◊ so gai gai a lu picare a tzafos! ◊◊ dèo so impitzadu e tue gai etotu ◊ oe triballamus e cras gai etotu ◊◊ crapas gai in bidha nostra no nche ndhe amus
Translations
French
ainsi
English
so
Spanish
así,
así que
Italian
così,
sicchè
German
auf diese Weise,
so.
gortogòrto , avb Definition
nau de sa manera de camminare, a pampas, a s'acucacuca, a baubbau 1, ponendho is manos e is benugos in terra, a s'istichi istichi, ma fintzes mudu mudu, chentza si fàere intèndhere
Synonyms e antonyms
imbàtoro
Translations
French
à quatre pattes
English
on all fours
Spanish
a gatas
Italian
carpóni
German
auf allen vieren.
imbàtoro , avb Definition
nau de sa manera de camminare, a pampas, ponendho is manos e is benugos in terra / andhare a s’i. = a pampadas, a pampas, a tatas, a cuatru peis, a baubbau, a catummiau, a s'imbàtula, itl. gattonare
Synonyms e antonyms
gortogorto
Sentences
fit andhendhe a s'imbàtoro, totu irbadhinadu ◊ sos pisedhos a zogu caminant a s'imbàtoro
Etymon
srd.
Translations
French
à quatre pattes
English
on all fours
Spanish
a gatas
Italian
carpóni
German
auf allen vieren.
imperrài , vrb: imperriai,
imperriare Definition
cicire a cuadhu, cun is cambas una a cada parte; giumpare, passare de un'ala a s'àtera de calecuna cosa (de su leminàrgiu, de un'erriu, fintzes de su mare); in cobertantza, pònnere in mesu de perras, cobèrrere (fintzes in su sensu de ingannare)/ imperrai in còscia = brincare a cadhu, sere a s'imperriotu
Synonyms e antonyms
acabadhare,
acuadhigai,
isperriare
/
intrare,
zumpare
Sentences
impérrio su cadhu de sa torrada e, in sos caminos de canos ritratos, antigas istigas s'ispijant in s'ànima mia (L.Brozzu)◊ at imperrau sa muredha ◊ s'ómine no essiat a monte, no si fidabat prus a imperriare cadhu
2.
chi no sàntziant munera no dhu'impérriant me in su magasinu! ◊ mabadita s'ora chi apu imperriau su mari! ◊ dèu no dh'ia lassau imperrai mancu su liminaxu de domu ◊ cussu a innòi no nc'impérriat prus
3.
tui ses marxani béciu, ma a mei no m'impérrias! ◊ a su muenti sardu dh'impérrias una borta isceti!
Etymon
srd.
Translations
French
être à califourchon
English
to overlap
Spanish
estar a horcajadas
Italian
accavalciare
German
rittlings sitzen auf.
impostài , vrb: impostare Definition
pònnere cosa in calecunu tretu o de calecuna manera coment’e aprontandho unu trebballu, una faina o àteru; rfl. pònnere o istare firmos in calecunu tretu coment’e cuaos, o própriu cuaos, iscocandho po essire o giare a pitzu a calecuna cosa, o a ccn., mescamente in cassa, in gherra, po idorrobbare a chie passat / impostai is pedinas in su giogu de sa dama, impostai unu trabballu; impostare su telàrgiu = ammanitzare su materiale postu in su telarzu pro tèssere
Synonyms e antonyms
incarrebai
/
apostai
Sentences
dèu bandu cun is bidonis a m'impostai acanta a sa miza ◊ sa linna che cheret impostada in sa ficada de su carru ◊ certus s'impostànt abetendi is màscaras bistias a cerbu po dhas isparai ◊ tocat e si che impostat inue depiat passare cudhu ◊ tue chi ses cun sa màchina, impostamiche in cudhane, za sigo a pè
2.
su cani est impostau po sa cassa ◊ cun vinti armas mi serro sa costera e deo mi che imposto in Su Pedrarzu ◊ dhoi at istudiaus sardus, tzeracus de meri allenu, sèmpiri impostaus po no si lassai fuedhai in sa língua cosa nosta (A.Satta)◊ m'imposto e cun s'arma li acrico sa fusilada! ◊ sa gatu est impostada aspetendi a obèrriri sa porta pro intrai!
Etymon
itl.
Translations
French
établir,
organiser,
guetter,
se poster
English
to formulate,
to ambush
Spanish
preparar,
acechar,
apostar
Italian
impostare,
appostare,
appostarsi
German
anlegen,
auflauern,
sich auf die Lauer legen.
incaminàre , vrb: incamminai Definition
cumenciare a andhare, cumenciare su camminu, su viàgiu, pònnere in o ammostare su camminu (bonu) de fàere; fàere andhare, bogandhoche a ccn.
Synonyms e antonyms
comentzari,
incarrebai,
tocai 1
Sentences
Deus at a incamminai is passus nostus in sa bia de sa paxi ◊ sa cussorza che fit atesu e si fit incamminadu luego ◊ sa chistioni si podit incamminai fàcias a su giustu ◊ candho creias chi fist arrivadu ti fist pagu prima incaminendhe ◊ s'afari est incamminau ◊ incamminarí e bai a s'ortixedhu!
2.
is serbidoras nci dhas apu incamminadas totu: sa cosa mi dha fàciu dèu
Translations
French
acheminer
English
to begin
Spanish
emprender el camino,
encaminar
Italian
avviare
German
sich auf den Weg begeben.
incannugài, incannugàre, incannugràre, incannujàre , vrb: incronucare Definition
pònnere in sa cannuga; arrennèscere a fàere una cosa; rfl. fuire, pentzandhosi cosa de tímere
Synonyms e antonyms
incarrebai,
intzodhai
2.
fiat de diora sentza de fai tzípulas e timiat de no nd'incannugai una
3.
candu apu biu ca mi castiàt cun idea mala, dèu, mischinu, mi dh'apu incannugada!…◊ candu at inténdiru aici si dh'at incannugara ca no dhi boremu fai su prexei
Etymon
srd.
Translations
French
garnir la quenouille
English
to put in the distaff
Spanish
enrocar
Italian
inconocchiare
German
auf den Spinnrocken wickeln.
incarrebài, incarredài, incarrelài, incarrelàre , vrb: incarrerai Definition
cumenciare calecuna cosa, aprontare una faina, cumenciare a andhare, pigare s'orruga o su camminu po andhare a logu, ghiare o fàere andhare a una filada fintzes in su sensu de giare annestru, imparu, currègere su cumportamentu; pònnere a filera
Synonyms e antonyms
abbiare 1,
abiai,
comentzari,
coviare 1,
imbrocare,
impostai,
incaminare,
irvinghinzare,
temperare,
tocai 1
| ctr.
iscaminai
Idioms
csn:
i. una faina, una festa = comintzare una faina, una festa; èssiri piciochedhu incarrerau = piciocu mannu; incarrerai a ccn. = dàreli annestru, briga, fàgherelu andhare o èssere adderetu, fintzas catzarechelu; su tempus est incarrerendu = est benindhe, est bénnida s'ora, s'est faghindhe tardu, ch'est colendhe; incarrebendi a… (una tzerta ora, tempus) = faci a… a oras de…; incarrelàresi bi'e… = comintzare a tucare a sa bandha de…, incarrerai a andai a…; portai sa brenti incarrerendu = creschindhe, ingrassendhe; no incarrerist! = no comintzes, no torres a comintzare (a chircare chistiones, murrunzare, e gai)
Sentences
ias giai serrau is ogus po t'incarredai citiu faci a su soli…◊ a passu a passu si est incarrerau faci a domu ◊ andeus a biri no siat incarrerendu a innòi ◊ in monti incarreramu su bestiàmini e dèu mi setzemu a ligi ◊ est incarrebau totu a passu de portanti ◊ piciochedha de doxi annus drommit in su letu de sa mama… gei mi dh'emu incarrerada! ◊ apu incarrebau in su mori de monti po ti atobiai ◊ incarrelamus a cara a s'oriente
2.
s'ischiliai de unu muntoni de genti chi dhoi fiat benia iat incarrerau s'intrada de su palàtziu, is iscaberas, ascensoris, ufícius
3.
si seus cravaus apari e eus incarrerau a si basai ◊ de sa dí mammai at incarrerau a tenni pensamentus ◊ at incarrerau a tocai su tratori totu timi timi ◊ duas diis dhui funt… istau ca est incarrebendi cuatru mesis! ◊ cumentzai a si codromingiai ca s'ora est incarrebendi! ◊ sa cummédia incarrerat immoi ◊ incarrerat a proi… e at fatu una strossa
4.
prus incarrerat s'edadi e prus benint is maladias ◊ tzia Vitória est incarrerendi a is cent'annus ◊ est incarrerendi s’ora de prandi
Etymon
ctl.
encarrerar
Translations
French
acheminer,
s'acheminer
English
to route
Spanish
arrancar,
encaminar
Italian
instradare,
avviarsi
German
sich auf den Weg begeben.
incorrài , vrb: incorrare Definition
iscaviare cun is corros, iscúdere, férrere o cracare a cropos de corru, nau de animales chi ndhe portant; bogandho in bregúngia a ccn. po cosa de pagu contu timendhodha tropu, fàere male
Synonyms e antonyms
acorrae,
acorrociai,
iscorratzare,
sigorrai
Sentences
chi fiat istétiu bòi t'iat incorrau ◊ si sunt boes chi incorrant, no ti bi acúrtzies! ◊ fit nóidu ca su boe incorraiat
2.
màniga su minestrone, za no ti at a incorrare!
Etymon
srd.
Translations
French
encorner
English
to gore
Spanish
cornear
Italian
incornare,
cozzare con le còrna
German
auf die Hörner nehmen.
innadiàda , nf: innadicada,
innadigada,
irnadicada,
snadiada Definition
cropu giau a nàdigas, mescamente a manu isparta
Synonyms e antonyms
innannariada,
isculivita,
nadiada
Sentences
babbu mi mineteit chi si bogaiat sa chintolza e mi ndhe daiat paritzas innadigadas
Etymon
srd.
Translations
French
fessée
English
spank
Spanish
nalgada
Italian
sculacciata
German
Schlag auf den Hintern.