apudhalzàre , vrb: apudharjare, apudharzare Definizione artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acorru de is pudhas Sinonimi e contrari apodhilare, apudhai, apudhionare 2. bi at unu paone apudharzadu subra de una conchita Etimo srd. Traduzioni Francese se percher Inglese to perch Spagnolo posarse los pájaros Italiano appollaiarsi Tedesco sich auf die Stange setzen.

assúa , avb, prep: assuba, assubra, assupra, asua, asuba, asubra, suba Definizione sa parte chi abbàidat o est a cara a in artu; sa parte prus in artu de unu logu / a/c. coment'e prep. s'impreat cun sa prep. de Sinonimi e contrari apícius, issuba, pícius, susu / innantu / apustis | ctr. suta Modi di dire csn: asua de mei = subra meu; asuba de noti = a denote, a s'iscurigada Frasi dhoi at una mesa cun froris asuba ◊ nc'iat arrumbulau sa perda e si dhui fut sétziu asuba 2. funt duas perdas asuba de pari ◊ dh'at posta assua de sa mesa ◊ asua de basamentu pesas in artu bellu monumentu (C.Villasanta)◊ si est frimmadu asubra de una gruta ◊ mandai is beneditzionis asua de nosatrus! Etimo srd. Traduzioni Francese sur, dessus Inglese on, over Spagnolo encima, arriba Italiano sópra Tedesco oben, auf.

cannugàda , nf: cannugiada, cannugrada, cannujada, crannucada, cronucada Definizione sa lana o s'istupa chi si ponet o chi podet càbere in sa cannuga po dha filare; totu su filu chi dhu'est essiu de una cannuga de lana o istupa / pònniri sa cannugada, filai, acabbai sa cannugada Sinonimi e contrari cugusta, penníciu, pubada Frasi est sétia subra su limenarju, filandhe s'úrtima crannucada de lana ◊ dhi narant chi parrit funi de carretoni sa soga chi essit de sa cannugada Etimo srd. Traduzioni Francese quenouillée Inglese distaff Spagnolo rocada Italiano conòcchia, pennécchio Tedesco Flachs auf dem Rocken.

carrucàre , vrb: carrugare Definizione portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare Sinonimi e contrari assedare, isseidare Frasi los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu Etimo srd. Traduzioni Francese porter les graines à l'aire Inglese to carry grain to barnyard Spagnolo rebañar el trigo en la era Italiano portare il grano all'àia per la trebbiatura Tedesco den Weizen auf den Dreschplatz bringen.

cumproàre, cumprobài, cumprobàre , vrb: cumprovai Definizione iscumbatare, provare a bíere si una cosa est o coment'est, si est abberu, si arresurtat Sinonimi e contrari controbbare, iscumproare, proare Frasi lu cherzo cumproare a bídere si est abberu su chi narat! ◊ a sa banca bi sunt lómpidos sos cummissàrios pro cumproare sos contos ◊ già chi cumproadu ti apo, est finidu s'istimare! (G.L.Salis)◊ Gesugristu torrendi a biu at cumprobau sa Divinidadi sua Etimo spn., ctl. comprobar, comprovar Traduzioni Francese mettre à l'épreuve Inglese to put s.o. to the test Spagnolo poner a prueba, demostrar Italiano méttere alla pròva, dimostrare Tedesco auf die Probe stellen.

deàsi, deasíche, deasíe , avb: diaici, diainci, diasi Definizione in cussa manera Sinonimi e contrari adiaitzi, aggae, aici, dedeai | ctr. dedeoi Frasi intendhindhe s'ómmine diasi inchietu fúrriat de palas e si che andhat ◊ a dirràsciu deasie dae annos no pioiat ◊ orrobbas chi mi che andho zeo puru, deasi andhaus paris! ◊ deasiche iat fatu, comente dh'iant nau Etimo srd. Traduzioni Francese ainsi Inglese so Spagnolo así Italiano così Tedesco so, auf diese Weise.

dedeói , avb: dedioi, deosi, deosinche, degoi, diosi Definizione de custa o in custa manera, comente seo biendho, naendho Sinonimi e contrari aggae, aggoi, aici, angosi, goe | ctr. dedeai Frasi a ite puntu, trenu, ses torradu: no fisti dedioi assesugiadu candho currias subra sos binàrios (G.Monzitta)◊ dedioi imbadhinant sos poetes! ◊ deosi no andhat bene! ◊ acontza sos faedhos: no ti permito de mi faedhare dedeoi! ◊ dedeoi, mih, abbà, si càriat su pane! Etimo srd. Traduzioni Francese ainsi Inglese like that, so Spagnolo así Italiano così Tedesco so, auf diese Weise.

disenàre , vrb Definizione tirare, bogare s'erba de mesu de su laore Sinonimi e contrari illansanare, irderbai, isaligare, isciligare, isenare Etimo srd. Traduzioni Francese désherber Inglese to weed Spagnolo desherbar Italiano diserbare Tedesco ausrotten, das Unkraut vertilgen auf + Dat.

fidài , vrb: fidare, firai Definizione crèdere, giare fide; lassare a unu o una cosa chentza dhi giare atentzione a sa sighia, chentza dha castiare, chentza pentzare in su malu; nàrrere o giare a ischire cosa a persona chi si credet segura, chi giughet capia, chi mantenet su segretu Sinonimi e contrari intregai Modi di dire csn: fidare una cosa in manos de unu, fidare a unu cun àtere = intregai, lassai una cosa a unu, lassai a unu cun carchi àteru (pruscatotu pro dhu castiai); est malu fidare a… = no fait a si fidai de…, est perigulosu a…; fidai is pudhas a marxani = pònnere su grodhe a tentare sos anzones, comporare casu dae sos sórighes, chircare seguresa o bene in chie ti traighet, in chie tenet s’iscopu de ti fàghere male Frasi ello cun chie mi cherzo fidare, giaghí fide in nisciunu si agatat?! (P.Pisurzi)◊ comintzas s'anzone a lusingare si si fiderat chi t'intrat in manu (Carta)◊ no ti fides in cussa nae ca si che podet segare! ◊ nosu bellus e prexaus ca tenaiaus una poriga de iscudus allogaus… bai e fidadidha! ◊ no fait a si fidai de sa buca a su nasu ◊ como su pisedhu za ch'est mannu e abbistu e faghet a li fidare sa màchina 2. lah chi no dhu fidis a Cappai, sinò in pagu tempus ti dhu mànciat! ◊ tenia cosa in su fogu, mi so fidada e brusiada mi ch'est ◊ pro ti àere fidadu unu mamentu ses diventada un'ebba rude! ◊ no faghet a fidare sa laghinza, ca si ch'essit de su cunzadu ◊ su mastru at fidadu sos pisedhos solos e si sunt totu postos a brincare ◊ custa criadura no l'at fidada un'iscuta, a sa mama, timindhe chi si che andhet 3. si as bisonzu de cossizos, abbàida cun chie ti fidare! Cognomi e Proverbi prb: a cani chi papat cinixu no dhi fidis su lardu Etimo itl. Traduzioni Francese avoir confiance, confier Inglese to trust, to entrust Spagnolo confiar Italiano fidarsi, affidare Tedesco sich verlassen auf + Akk., anvertrauen.

fulminài , vrb: fulminare, furminare Definizione betare fúlmines, lampos, fèrrere a fúlmine, abbasciare arrajos; bochíere comente faet su lampu in tempus de unu sinnu; foedhandho de lampadinas, abbruxare, segare su filighedhu chi s'inchendhet candho passat sa currente, ispaciare, no allúere prus Sinonimi e contrari bochire Frasi lampos e tronos fúlminat s'aera 2. mi fúlminet su chelu si mai l'apo connotu cust'ómine chi nades! 3. no che at lughe ca s'est furminada sa lampadina Traduzioni Francese foudroyer Inglese to strike with lightening Spagnolo fulminare, fundirse Italiano fulminare, folgorare Tedesco blitzen, auf der Stelle töten, durchbrennen.

gàe , avb, cng: aggae, gai, gaici, gaie Definizione deasi, in cussa manera, comente naras tue, comente apo nau deo (e si narat fintzes cun sa prep. de); tenet su sensu de paga precisione, chentza unu critériu precisu, a cudha manera; cun sa prep. in dhu narant po logu in su sensu de a cussa parte, in cussu logu Sinonimi e contrari aici, asi, asiche, bai 2, gasi* / cue | ctr. goe Modi di dire csn: e gai (candu si narat fendi una lista chi iat a pòdiri sighiri) = e àteru, itl. eccètera; e gai… (pro inditai su chi ndi dipendit de su chi s'est nau innantis) = e pro cussu…; no bi at che gai = custa/cussa est sa menzus manera, sa menzus cosa, o fintzas "bèni fatu!, aici tocat!, aici imparas!"; gai… (+ agt.) chi… = tanti… chi…; cantu… gai… = comenti… aici, ateretanti…; pro gai e pro gai, menzus… = po cussu e po cussu, mellus…, itl. tanto vale…; goi e gai… = goi e goi… (comintzendhe unu chistionu, nendhe o contendhe su chi at nadu un'àteru, o fintzas pro no torrare a nàrrere su chi s'àteru at nadu, a zisa de riassuntu chi però no si faghet); gai… cantu… = in sos paragones (sa segundha parte si podet fintzas lassare chentza nada); gai cheret chi… = nono, gai, chi…, poita mellus no?… (donendi unu certu); èssere gai chi…, èssere gai gai pro… = acanta acanta a…, ite mi tantat chi…; no est gai… (+ númene, azetivu) = no est gai (nm., agt.) meda; gai etotu = su matessi, su própiu; unu, una… (+ nm.) gai = che cussu, che cussa Frasi proite naras gai? ◊ goi o gai, andhat bene su matessi ◊ si lu leas gai, cudhu pisedhu, petzi l'artérias! ◊ mancari gaie, che sórighe ispirendhe mi tremia (A.Dettori)◊ bastat gai! ◊ già chi mi giuras gaie, giuro de mòrrere cun tegus! ◊ totu sos chi andhant in cussa manera bona parte de gai l'ant finida ◊ so de gai a lu crere a no lu crere ◊ annos e annos est de gai, cussu poberitu ◊ tui ses abbituau a iscriri cosas de gaici 2. fit una cosa gai, nudha de seguru ◊ no bi faghia nudha, ma so andhadu gai, tantu pro abbaidare ◊ fia nendhe, gai: ma no est abberu! ◊ proa gai etotu, a tantare cantu podet pesare cussa cosa! 3. in nois duos bi est sa difaréntzia e gai amos divèscia sa cusséntzia! (Piras)◊ fia impitzadu e gai no apo pótidu fàghere àteru 4. est un'ómine gai mannu chi no colat in sa zanna ◊ est unu pisedhu gai cabosu chi no bi at bisonzu de li abbiare sa cosa ◊ totu custu fogu no bi at bisonzu, za no est fritu gai! ◊ no est gai calura, ocannu ◊ cantu sunt bonos a legiferare gai tenzant aficu de mandhigare! (L.Ilieschi)◊ gai fetat de barras cantu ischit a fàghere triballu! ◊ gai bidat sole cantu l'apo bidu deo! ◊ gai iscat a manigare cantu est bonu a triballare! ◊ gai iscat a fàghere de barras cantu ischit a leare forramenta! 5. tenet berbeghes, crabas, porcos e gai ◊ in duos s'azuant, si chistionant e gai 6. che sunt andhaos in gai 7. custa borta a bois de sa fae s'iscorza: no bi at che gai! ◊ postos in galera sos malafatores: no bi at che gai! ◊ comintzadu e finidu cheret, su triballu: no bi at che gai! 8. goi e gai, mamma mi at nadu a bos dimandhare unu bículu de sabone! ◊ ndh'est bénnidu su babbu: Goi e goi, nachi, a mi la dades custa cosa? 9. aite bi andhas si no bi faghes nudha: pro gai e pro gai mancu bi andhes! ◊◊ a candho gai no bi triballat, in cosa lébia e fàtzile, ite at a èssere si l'agatat inzotosu! ◊◊ nono, gai, chi ti ses postu a fàghere carchi cosa, cantu chi ses zoghendhe!…◊ gai cheret chi ti ponzas a triballare!…◊◊ so gai chi no ti do colpos de mazu! ◊ so gai gai pro li betare manu! ◊ so gai gai a lu picare a tzafos! ◊◊ dèo so impitzadu e tue gai etotu ◊ oe triballamus e cras gai etotu ◊◊ crapas gai in bidha nostra no nche ndhe amus Traduzioni Francese ainsi Inglese so Spagnolo así, así que Italiano così, sicchè Tedesco auf diese Weise, so.

gortogòrto , avb Definizione nau de sa manera de camminare, a pampas, a s'acucacuca, a baubbau 1, ponendho is manos e is benugos in terra, a s'istichi istichi, ma fintzes mudu mudu, chentza si fàere intèndhere Sinonimi e contrari imbàtoro Traduzioni Francese à quatre pattes Inglese on all fours Spagnolo a gatas Italiano carpóni Tedesco auf allen vieren.

imbàtoro , avb Definizione nau de sa manera de camminare, a pampas, ponendho is manos e is benugos in terra / andhare a s’i. = a pampadas, a pampas, a tatas, a cuatru peis, a baubbau, a catummiau, a s'imbàtula, itl. gattonare Sinonimi e contrari gortogorto Frasi fit andhendhe a s'imbàtoro, totu irbadhinadu ◊ sos pisedhos a zogu caminant a s'imbàtoro Etimo srd. Traduzioni Francese à quatre pattes Inglese on all fours Spagnolo a gatas Italiano carpóni Tedesco auf allen vieren.

imperrài , vrb: imperriai, imperriare Definizione cicire a cuadhu, cun is cambas una a cada parte; giumpare, passare de un'ala a s'àtera de calecuna cosa (de su leminàrgiu, de un'erriu, fintzes de su mare); in cobertantza, pònnere in mesu de perras, cobèrrere (fintzes in su sensu de ingannare)/ imperrai in còscia = brincare a cadhu, sere a s'imperriotu Sinonimi e contrari acabadhare, acuadhigai, isperriare / intrare, zumpare Frasi impérrio su cadhu de sa torrada e, in sos caminos de canos ritratos, antigas istigas s'ispijant in s'ànima mia (L.Brozzu)◊ at imperrau sa muredha ◊ s'ómine no essiat a monte, no si fidabat prus a imperriare cadhu 2. chi no sàntziant munera no dhu'impérriant me in su magasinu! ◊ mabadita s'ora chi apu imperriau su mari! ◊ dèu no dh'ia lassau imperrai mancu su liminaxu de domu ◊ cussu a innòi no nc'impérriat prus 3. tui ses marxani béciu, ma a mei no m'impérrias! ◊ a su muenti sardu dh'impérrias una borta isceti! Etimo srd. Traduzioni Francese être à califourchon Inglese to overlap Spagnolo estar a horcajadas Italiano accavalciare Tedesco rittlings sitzen auf.

impostài , vrb: impostare Definizione pònnere cosa in calecunu tretu o de calecuna manera coment’e aprontandho unu trebballu, una faina o àteru; rfl. pònnere o istare firmos in calecunu tretu coment’e cuaos, o própriu cuaos, iscocandho po essire o giare a pitzu a calecuna cosa, o a ccn., mescamente in cassa, in gherra, po idorrobbare a chie passat / impostai is pedinas in su giogu de sa dama, impostai unu trabballu; impostare su telàrgiu = ammanitzare su materiale postu in su telarzu pro tèssere Sinonimi e contrari incarrebai / apostai Frasi dèu bandu cun is bidonis a m'impostai acanta a sa miza ◊ sa linna che cheret impostada in sa ficada de su carru ◊ certus s'impostànt abetendi is màscaras bistias a cerbu po dhas isparai ◊ tocat e si che impostat inue depiat passare cudhu ◊ tue chi ses cun sa màchina, impostamiche in cudhane, za sigo a pè 2. su cani est impostau po sa cassa ◊ cun vinti armas mi serro sa costera e deo mi che imposto in Su Pedrarzu ◊ dhoi at istudiaus sardus, tzeracus de meri allenu, sèmpiri impostaus po no si lassai fuedhai in sa língua cosa nosta (A.Satta)◊ m'imposto e cun s'arma li acrico sa fusilada! ◊ sa gatu est impostada aspetendi a obèrriri sa porta pro intrai! Etimo itl. Traduzioni Francese établir, organiser, guetter, se poster Inglese to formulate, to ambush Spagnolo preparar, acechar, apostar Italiano impostare, appostare, appostarsi Tedesco anlegen, auflauern, sich auf die Lauer legen.

incaminàre , vrb: incamminai Definizione cumenciare a andhare, cumenciare su camminu, su viàgiu, pònnere in o ammostare su camminu (bonu) de fàere; fàere andhare, bogandhoche a ccn. Sinonimi e contrari comentzari, incarrebai, tocai 1 Frasi Deus at a incamminai is passus nostus in sa bia de sa paxi ◊ sa cussorza che fit atesu e si fit incamminadu luego ◊ sa chistioni si podit incamminai fàcias a su giustu ◊ candho creias chi fist arrivadu ti fist pagu prima incaminendhe ◊ s'afari est incamminau ◊ incamminarí e bai a s'ortixedhu! 2. is serbidoras nci dhas apu incamminadas totu: sa cosa mi dha fàciu dèu Traduzioni Francese acheminer Inglese to begin Spagnolo emprender el camino, encaminar Italiano avviare Tedesco sich auf den Weg begeben.

incannugài, incannugàre, incannugràre, incannujàre , vrb: incronucare Definizione pònnere in sa cannuga; arrennèscere a fàere una cosa; rfl. fuire, pentzandhosi cosa de tímere Sinonimi e contrari incarrebai, intzodhai 2. fiat de diora sentza de fai tzípulas e timiat de no nd'incannugai una 3. candu apu biu ca mi castiàt cun idea mala, dèu, mischinu, mi dh'apu incannugada!…◊ candu at inténdiru aici si dh'at incannugara ca no dhi boremu fai su prexei Etimo srd. Traduzioni Francese garnir la quenouille Inglese to put in the distaff Spagnolo enrocar Italiano inconocchiare Tedesco auf den Spinnrocken wickeln.

incarrebài, incarredài, incarrelài, incarrelàre , vrb: incarrerai Definizione cumenciare calecuna cosa, aprontare una faina, cumenciare a andhare, pigare s'orruga o su camminu po andhare a logu, ghiare o fàere andhare a una filada fintzes in su sensu de giare annestru, imparu, currègere su cumportamentu; pònnere a filera Sinonimi e contrari abbiare 1, abiai, comentzari, coviare 1, imbrocare, impostai, incaminare, irvinghinzare, temperare, tocai 1 | ctr. iscaminai Modi di dire csn: i. una faina, una festa = comintzare una faina, una festa; èssiri piciochedhu incarrerau = piciocu mannu; incarrerai a ccn. = dàreli annestru, briga, fàgherelu andhare o èssere adderetu, fintzas catzarechelu; su tempus est incarrerendu = est benindhe, est bénnida s'ora, s'est faghindhe tardu, ch'est colendhe; incarrebendi a… (una tzerta ora, tempus) = faci a… a oras de…; incarrelàresi bi'e… = comintzare a tucare a sa bandha de…, incarrerai a andai a…; portai sa brenti incarrerendu = creschindhe, ingrassendhe; no incarrerist! = no comintzes, no torres a comintzare (a chircare chistiones, murrunzare, e gai) Frasi ias giai serrau is ogus po t'incarredai citiu faci a su soli…◊ a passu a passu si est incarrerau faci a domu ◊ andeus a biri no siat incarrerendu a innòi ◊ in monti incarreramu su bestiàmini e dèu mi setzemu a ligi ◊ est incarrebau totu a passu de portanti ◊ piciochedha de doxi annus drommit in su letu de sa mama… gei mi dh'emu incarrerada! ◊ apu incarrebau in su mori de monti po ti atobiai ◊ incarrelamus a cara a s'oriente 2. s'ischiliai de unu muntoni de genti chi dhoi fiat benia iat incarrerau s'intrada de su palàtziu, is iscaberas, ascensoris, ufícius 3. si seus cravaus apari e eus incarrerau a si basai ◊ de sa dí mammai at incarrerau a tenni pensamentus ◊ at incarrerau a tocai su tratori totu timi timi ◊ duas diis dhui funt… istau ca est incarrebendi cuatru mesis! ◊ cumentzai a si codromingiai ca s'ora est incarrebendi! ◊ sa cummédia incarrerat immoi ◊ incarrerat a proi… e at fatu una strossa 4. prus incarrerat s'edadi e prus benint is maladias ◊ tzia Vitória est incarrerendi a is cent'annus ◊ est incarrerendi s’ora de prandi Etimo ctl. encarrerar Traduzioni Francese acheminer, s'acheminer Inglese to route Spagnolo arrancar, encaminar Italiano instradare, avviarsi Tedesco sich auf den Weg begeben.

incorrài , vrb: incorrare Definizione iscaviare cun is corros, iscúdere, férrere o cracare a cropos de corru, nau de animales chi ndhe portant; bogandho in bregúngia a ccn. po cosa de pagu contu timendhodha tropu, fàere male Sinonimi e contrari acorrae, acorrociai, iscorratzare, sigorrai Frasi chi fiat istétiu bòi t'iat incorrau ◊ si sunt boes chi incorrant, no ti bi acúrtzies! ◊ fit nóidu ca su boe incorraiat 2. màniga su minestrone, za no ti at a incorrare! Etimo srd. Traduzioni Francese encorner Inglese to gore Spagnolo cornear Italiano incornare, cozzare con le còrna Tedesco auf die Hörner nehmen.

innadiàda , nf: innadicada, innadigada, irnadicada, snadiada Definizione cropu giau a nàdigas, mescamente a manu isparta Sinonimi e contrari innannariada, isculivita, nadiada Frasi babbu mi mineteit chi si bogaiat sa chintolza e mi ndhe daiat paritzas innadigadas Etimo srd. Traduzioni Francese fessée Inglese spank Spagnolo nalgada Italiano sculacciata Tedesco Schlag auf den Hintern.

«« Cerca di nuovo