abbatàre 1 , vrb: batare Definizione
fàere unu patu, un'acórdiu
Sinonimi e contrari
patuai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
stipuler
Inglese
to agree on (up)
Spagnolo
pactar
Italiano
pattuire
Tedesco
vereinbaren.
abbotinàre , vrb: abbutinae,
abbutinare Definizione
fàere a una befa catzigandho, betandho a terra, faendho dannu, imbrutandho o àteru (in sensu morale puru): dhu’est fintzes s'idea de pònnere tréulu, trumbullu, iscúdere, atripare / abbutinare su logu = distrúere, burdellare, imbrutare su logu
Sinonimi e contrari
abbadinare,
acacigai,
arroinare,
bíncere,
destrui,
istraitzare
/
imbratare
Frasi
no mi lasso abbutinare s'oltu meu ◊ su colzu pensamentu ti abbutinat s'ànima e su corpus ◊ unu càmiu at abbutinadu a unu ◊ unu trimizone de pessamentos istrambos mi ant abbotinatu ◊ cussu ist abbituau a isperditziae e abbutinae sa cosa
2.
eris sa turulia mi fit abbutinandhe sos pannos
3.
custa fardeta mi l'istràvio, ca in su telarju falat su pilu e mi abbutinat ◊ est in cherta de si nche labare su ludru chi l'at abbutinau su lúmene ◊ mamma tua mi at totu abbutinau e aviliu
Traduzioni
Francese
piétiner
Inglese
to trample on
Spagnolo
pisotear
Italiano
calpestare
Tedesco
zertreten.
acarcangiài , vrb: acracangiai Definizione
coment'e calare su cracàngiu apitzu de sa cosa po dha pistare, istrecare, fintzes in su sensu de istare faendho male a s'àteru
Sinonimi e contrari
abbaticare,
acacigai,
apatigai,
apeutare,
cubbire,
incalcare,
iscarcanzare
Frasi
chi nisciunus acracangit sa fossa aundi dhui at una cruxi prantada!
2.
custu bisu malu s'acracàngiat su coru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
piétiner,
oppresser
Inglese
to tread heavily on
Spagnolo
pisar,
pisotear
Italiano
calpestare,
opprìmere
Tedesco
zertreten,
erdrücken.
acorriaméntu , nm Sinonimi e contrari
acorriadente,
acorriadura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agacement (des dents)
Inglese
setting on edge
Spagnolo
el dar dentera
Italiano
allegaménto
Tedesco
Zusammenziehung.
acorriàre , vrb Definizione
est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa
Sinonimi e contrari
incurriatare
/
agguantai,
babiai
Frasi
sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa)
2.
no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agacer
Inglese
to set on edge
Spagnolo
dar dentera
Italiano
allegare i dènti
Tedesco
sich zusammenziehen.
acucacúca , avb Definizione
andhare o istare a. = andai a pampadas, a pampas, a s'imbàtoro, a su cua cua a manera de no si fai biri, o fintzas timendi
Frasi
bi fisti tue puru acucacua che su cucummiau in moridina! ◊ paret chi la bida abbandha intro de gianna, sempre in ilgiros a s'acucacuca, a minnanna ◊ fint coment'e túrtures in su trigu, a s'acucacuca, furendhe ◊ manízadi, maniza, e faghe sa multra che chi ti che andhes e tòrrache a inie acucacuca!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
à quatre pattes
Inglese
on all fours
Spagnolo
a gatas,
a escondidas
Italiano
carpóni,
di nascósto
Tedesco
auf allen vieren,
heimlich.
acuguciài , vrb: acugusciari,
acugutzai Definizione
ammontare sa conca cun cugudhu o àteru, carragiare deunudotu, fintzes cuare; rfl. èssere in s’ibertu de calecuna cosa, apitare, acostire in s’idea de dhi giare cosa
Sinonimi e contrari
acapuciai,
acubudhare,
acucullai,
acucutare,
acugudhai,
acurruxonai,
incugudhai
Frasi
est noti de frius, noti de cilixia: trista e sola pipia si acugúciat in foras ◊ si est acuguciau in su letu, no biemu nudha! ◊ si no ti acugúscias ti fait mali, ca est fendi frius ◊ cudh'ómine si est acugutzau in su crucuzone prus cuau e si est ammuntau
2.
no ti acugucis ca tanti no est cosa po tui! ◊ si fiat acugucendi, candu at biu ca dhoi fiat cosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
encapuchonner
Inglese
to put a hood on
Spagnolo
encapuchar
Italiano
incappucciare
Tedesco
mit einer Kapuze,
bedeckt.
addossài, addossàre , vrb Definizione
coment'e pònnere una cosa in dossu, in pitzu, nau in su sensu de si pigare o giare su càrrigu o responsabbilidade de unu dannu, de una dificurtade, de un’impreu mannu, grae
Sinonimi e contrari
acollae,
carriai
Frasi
si at addossadu sa morte de unu ◊ su dannu si l'at addossadu isse ◊ Gesugristu si at addossau totus is malis de sa naturalesa umana
2.
si l'at addossada isse cussa rughe ◊ no cumprendhet sa netzessidade de si addossare sos pesos de sa vida ◊ cussas ispesas nos las podimus addossare nois, ca issos no ndhe podent
3.
àcua santa benedita in su fronti portu iscrita, in su petus addossada
Traduzioni
Francese
adosser
Inglese
to lay on
Spagnolo
adosar
Italiano
addossare
Tedesco
aufbürden.
afenàre , vrb Definizione
abbrovendhare a fenu; immalaidare, portare sos fenos
Sinonimi e contrari
incubae
Frasi
teniat de múrghere bacas e berveghes e de afenare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
affener,
contracter la strongylose
Inglese
to feed on hay,
to catch strongylosis
Spagnolo
dar el heno,
coger la strongilosis
Italiano
affienare,
contrarre la strongilósi
Tedesco
mit Heu füttern,
sich die Strongyloidosis zuziehen.
afiolàre , vrb: afiorare Definizione
acostire sa terra a calecuna cosa prantada; apretare su fàmene, unu bisóngiu, bènnere fàmene o bisóngiu forte
Sinonimi e contrari
assacarrare
/
apretai,
sighire
Traduzioni
Francese
presser
Inglese
to be hot on s.o.’s
Spagnolo
apremiar,
acuciar (hambre,
otro)
Italiano
incalzare (della fame,
di altro)
Tedesco
bedrängen.
afocazàre , vrb: afochizare,
afoghigiai,
afoghigliai,
afoghizare,
foghitzare Definizione
abbruxare, pònnere fogu fatuvatu, in medas tretos abbruxandho malesa po illimpiare is terrenos (po no fàere dannu unu fogu fuiu), o apostadamente po fàere male; iscallentare meda
Sinonimi e contrari
abbrugiai,
achighinare,
afogae,
infogai,
sfoghigiai
Frasi
custu suelzu est totu afoghizadu, fràzigu e pienu de niedhore ◊ za la tenent sa berza, afoghizendhe donzi istiu!…◊ mira chi tue etotu ti afoghizas sas alas! ◊ pro fàchere sa carchina poniant a còchere petra bianca bàtoro dies e bàtoro notes sèmpere afochizandhe ◊ si depeus afoghigliai po limpiai tocat a donai crobba de no fai dannu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
incendier
Inglese
to set on fire
Spagnolo
incendiar,
pegar fuego
Italiano
incendiare
Tedesco
anzünden,
verbrennen.
aíssa! , iscl: avissa! Sinonimi e contrari
aisa!,
ajó!,
atentzioni!,
coràgiu!
Frasi
avissa, su para, lah ca ndi arruit de cuadhu!
Traduzioni
Francese
du courage
Inglese
come on
Spagnolo
¡vamos!,
¡hombre!
Italiano
orsù!
Tedesco
wohlan!
ajó! , iscl Definizione
de ajòere: beni tui!, benide bois! (ma si narat fintzes pedindho adduimentu); nau cun fortza e unu pagu cun ifadu, ajortu! (est ajó chi si che fúrriat e faet essire in àteru foedhu, deasi comente si costumat foedhandho cun arrennegu)
Sinonimi e contrari
ajoni!,
ajosa!,
alè!
Frasi
ajó, si benis, Nina! ◊ coro, anninnò anninnò, si cheres bènnere ajó! ◊ si cheres bènnere ajó a sa binza a binnennare! ◊ ajó, ajó, chi za tenet resone, cudhu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Aiò
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
du courage,
allons!
Inglese
come on
Spagnolo
¡vamos!,
¡ánimo!
Italiano
orsú,
suvvia!
Tedesco
wohlan!
ajòsa! , iscl Definizione
bvrb. de ajòere
Sinonimi e contrari
ajó!
Frasi
ajosa, e prite no tzessas sas boghes disisperadas?! ◊ ajosa, a candho ispetades?!
Traduzioni
Francese
du courage
Inglese
come on
Spagnolo
¡vamos!
Italiano
orsú
Tedesco
wohlan!
altudhàre , vrb: artudhare,
artzudhare,
astudhare,
atudhare Definizione
pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare
Sinonimi e contrari
aciuciudhae,
altudhire,
apilurtzie,
arpilare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzultzudhare,
impilurtzai,
impriutzai
Frasi
fit artudhadu a su fritu e a su fàmene
2.
mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire dresser les cheveux sur la tête (herisser),
frissonner de froid,
frissonner d'horreur
Inglese
to make s.o.'s hair stand on end,
to shudder
Spagnolo
espeluznar,
ponérsele los pelos de punta
Italiano
far rizzare i capélli,
rabbrividire
Tedesco
die Haare sträuben,
schaudern.
ammutaméntu , nm Definizione
gara poética fata cantandho mutos; genia de fatúgiu, ma mescamente manera de pigare un'animale angenu, furandho, po chi no tzérriet o apedhet de iscobiare sa gente
Terminologia scientifica
sntz
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
competition poétique improvisée
Inglese
dispute on extempore poetry
Spagnolo
certamen de poesía improvisada
Italiano
dìsputa in poesìa improvvisata
Tedesco
dichterische Stegreifdiskussion.
annervosàre , vrb Definizione
fàere nervosu, giare o pigare a nérbios, giare aggheju fintzes a candho unu perdet sa passiéntzia
Sinonimi e contrari
alteriare,
annervare,
ifadare,
spaxiai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
énerver
Inglese
to get on s.o.'s nerves
Spagnolo
irritar
Italiano
innervosire
Tedesco
nervös machen.
apatigài , vrb: apedicare,
apeicare,
apeigare,
apeitai,
apeitare,
apeitigare,
apetigae,
apetigai,
apetigare,
apetzicare,
apitigai,
apitigare,
petigare Definizione
pònnere o calare is peis apitzu (de calecuna cosa, de ccn.), nau siat in sensu reale e siat in cobertantza: fintzes pònnere pesu in pitzu; fintzes camminare
Sinonimi e contrari
abbaticare,
acacigai,
acarcangiai,
apetillai,
apetzulare,
apeutare
Frasi
no colat in campusantu mancu pro apeigare su terrinu sa die de sos mortos ◊ fit apetighendhe sos passos de sos àteros ◊ ellus, po apetigai in su ludu andas, ca ndi tenis medas de crapitas!…◊ su pei istràngiu passat e apetigat ◊ so apedicanne sa patza ◊ ant apetzicau su nive ◊ seus apetigandho terra ◊ sas crapas ant apeigadu totu cussa zona ◊ apu apitigau su finugu cun is peis
2.
s'ómine si avilit apetighendhe sas lezes de Deus ◊ cussu est apetighendhe su bene
3.
seu tropu fadiau ca oi apu apeitau meda
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
piétiner
Inglese
to trample on
Spagnolo
pisotear
Italiano
calpestare
Tedesco
treten auf.
apícius , avb, prep: apitzu,
apitzus Definizione
logu prus in artu; prus in artu de calecuna cosa o logu (ma postu tocandho sa cosa o logu, fintzes sa persona)/ apitzu sua = subra sua, subra sou
Sinonimi e contrari
assua
| ctr.
assuta
Frasi
andaus a pícius!
2.
su pani est apícius de sa mesa ◊ tengu àsiu de fai a bonu… totus is malis apitzus miu! ◊ zeo sa terra no che dha seo betandhe apitzu sua
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dessus
Inglese
on
Spagnolo
arriba
Italiano
sópra,
addòsso
Tedesco
auf,
oben.
apòsta , avb Definizione
a posta, cun s'idea de bòllere fàere una cosa / a s'aposta = diaposta, de aposta, a brulla, a ciascu, tantu pro brullare, faghindhe a crere una cosa pro un'àtera
Sinonimi e contrari
abberu,
apostadamente
Frasi
bi cherzo andhare aposta ◊ dh'apu ingortu ma no dh'apu fatu aposta
2.
e si est chérfida rúere a s'aposta pro si procurare cussa bua?! ◊ macu, e tue cres totu su chi ti narant? no bides chi ti l'ant fatu a s'aposta pro ti fàghere arrennegare?!
Etimo
itl.
apposta
Traduzioni
Francese
exprès
Inglese
on purpose
Spagnolo
aposta,
adrede
Italiano
appositaménte
Tedesco
absichtlich.