abbatàre 1 , vrb: batare Definitzione fàere unu patu, un'acórdiu Sinònimos e contràrios patuai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu stipuler Ingresu to agree on (up) Ispagnolu pactar Italianu pattuire Tedescu vereinbaren.

abbotinàre , vrb: abbutinae, abbutinare Definitzione fàere a una befa catzigandho, betandho a terra, faendho dannu, imbrutandho o àteru (in sensu morale puru): dhu’est fintzes s'idea de pònnere tréulu, trumbullu, iscúdere, atripare / abbutinare su logu = distrúere, burdellare, imbrutare su logu Sinònimos e contràrios abbadinare, acacigai, arroinare, bíncere, destrui, istraitzare / imbratare Frases no mi lasso abbutinare s'oltu meu ◊ su colzu pensamentu ti abbutinat s'ànima e su corpus ◊ unu càmiu at abbutinadu a unu ◊ unu trimizone de pessamentos istrambos mi ant abbotinatu ◊ cussu ist abbituau a isperditziae e abbutinae sa cosa 2. eris sa turulia mi fit abbutinandhe sos pannos 3. custa fardeta mi l'istràvio, ca in su telarju falat su pilu e mi abbutinat ◊ est in cherta de si nche labare su ludru chi l'at abbutinau su lúmene ◊ mamma tua mi at totu abbutinau e aviliu Tradutziones Frantzesu piétiner Ingresu to trample on Ispagnolu pisotear Italianu calpestare Tedescu zertreten.

acarcangiài , vrb: acracangiai Definitzione coment'e calare su cracàngiu apitzu de sa cosa po dha pistare, istrecare, fintzes in su sensu de istare faendho male a s'àteru Sinònimos e contràrios abbaticare, acacigai, apatigai, apeutare, cubbire, incalcare, iscarcanzare Frases chi nisciunus acracangit sa fossa aundi dhui at una cruxi prantada! 2. custu bisu malu s'acracàngiat su coru Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu piétiner, oppresser Ingresu to tread heavily on Ispagnolu pisar, pisotear Italianu calpestare, opprìmere Tedescu zertreten, erdrücken.

acorriaméntu , nm Sinònimos e contràrios acorriadente, acorriadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu agacement (des dents) Ingresu setting on edge Ispagnolu el dar dentera Italianu allegaménto Tedescu Zusammenziehung.

acorriàre , vrb Definitzione est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa Sinònimos e contràrios incurriatare / agguantai, babiai Frases sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa) 2. no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu agacer Ingresu to set on edge Ispagnolu dar dentera Italianu allegare i dènti Tedescu sich zusammenziehen.

acucacúca , avb Definitzione andhare o istare a. = andai a pampadas, a pampas, a s'imbàtoro, a su cua cua a manera de no si fai biri, o fintzas timendi Frases bi fisti tue puru acucacua che su cucummiau in moridina! ◊ paret chi la bida abbandha intro de gianna, sempre in ilgiros a s'acucacuca, a minnanna ◊ fint coment'e túrtures in su trigu, a s'acucacuca, furendhe ◊ manízadi, maniza, e faghe sa multra che chi ti che andhes e tòrrache a inie acucacuca! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à quatre pattes Ingresu on all fours Ispagnolu a gatas, a escondidas Italianu carpóni, di nascósto Tedescu auf allen vieren, heimlich.

acuguciài , vrb: acugusciari, acugutzai Definitzione ammontare sa conca cun cugudhu o àteru, carragiare deunudotu, fintzes cuare; rfl. èssere in s’ibertu de calecuna cosa, apitare, acostire in s’idea de dhi giare cosa Sinònimos e contràrios acapuciai, acubudhare, acucullai, acucutare, acugudhai, acurruxonai, incugudhai Frases est noti de frius, noti de cilixia: trista e sola pipia si acugúciat in foras ◊ si est acuguciau in su letu, no biemu nudha! ◊ si no ti acugúscias ti fait mali, ca est fendi frius ◊ cudh'ómine si est acugutzau in su crucuzone prus cuau e si est ammuntau 2. no ti acugucis ca tanti no est cosa po tui! ◊ si fiat acugucendi, candu at biu ca dhoi fiat cosa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu encapuchonner Ingresu to put a hood on Ispagnolu encapuchar Italianu incappucciare Tedescu mit einer Kapuze, bedeckt.

addossài, addossàre , vrb Definitzione coment'e pònnere una cosa in dossu, in pitzu, nau in su sensu de si pigare o giare su càrrigu o responsabbilidade de unu dannu, de una dificurtade, de un’impreu mannu, grae Sinònimos e contràrios acollae, carriai Frases si at addossadu sa morte de unu ◊ su dannu si l'at addossadu isse ◊ Gesugristu si at addossau totus is malis de sa naturalesa umana 2. si l'at addossada isse cussa rughe ◊ no cumprendhet sa netzessidade de si addossare sos pesos de sa vida ◊ cussas ispesas nos las podimus addossare nois, ca issos no ndhe podent 3. àcua santa benedita in su fronti portu iscrita, in su petus addossada Tradutziones Frantzesu adosser Ingresu to lay on Ispagnolu adosar Italianu addossare Tedescu aufbürden.

afenàre , vrb Definitzione abbrovendhare a fenu; immalaidare, portare sos fenos Sinònimos e contràrios incubae Frases teniat de múrghere bacas e berveghes e de afenare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu affener, contracter la strongylose Ingresu to feed on hay, to catch strongylosis Ispagnolu dar el heno, coger la strongilosis Italianu affienare, contrarre la strongilósi Tedescu mit Heu füttern, sich die Strongyloidosis zuziehen.

afiolàre , vrb: afiorare Definitzione acostire sa terra a calecuna cosa prantada; apretare su fàmene, unu bisóngiu, bènnere fàmene o bisóngiu forte Sinònimos e contràrios assacarrare / apretai, sighire Tradutziones Frantzesu presser Ingresu to be hot on s.o.’s Ispagnolu apremiar, acuciar (hambre, otro) Italianu incalzare (della fame, di altro) Tedescu bedrängen.

afocazàre , vrb: afochizare, afoghigiai, afoghigliai, afoghizare, foghitzare Definitzione abbruxare, pònnere fogu fatuvatu, in medas tretos abbruxandho malesa po illimpiare is terrenos (po no fàere dannu unu fogu fuiu), o apostadamente po fàere male; iscallentare meda Sinònimos e contràrios abbrugiai, achighinare, afogae, infogai, sfoghigiai Frases custu suelzu est totu afoghizadu, fràzigu e pienu de niedhore ◊ za la tenent sa berza, afoghizendhe donzi istiu!…◊ mira chi tue etotu ti afoghizas sas alas! ◊ pro fàchere sa carchina poniant a còchere petra bianca bàtoro dies e bàtoro notes sèmpere afochizandhe ◊ si depeus afoghigliai po limpiai tocat a donai crobba de no fai dannu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu incendier Ingresu to set on fire Ispagnolu incendiar, pegar fuego Italianu incendiare Tedescu anzünden, verbrennen.

aíssa! , iscl: avissa! Sinònimos e contràrios aisa!, ajó!, atentzioni!, coràgiu! Frases avissa, su para, lah ca ndi arruit de cuadhu! Tradutziones Frantzesu du courage Ingresu come on Ispagnolu ¡vamos!, ¡hombre! Italianu orsù! Tedescu wohlan!

ajó! , iscl Definitzione de ajòere: beni tui!, benide bois! (ma si narat fintzes pedindho adduimentu); nau cun fortza e unu pagu cun ifadu, ajortu! (est ajó chi si che fúrriat e faet essire in àteru foedhu, deasi comente si costumat foedhandho cun arrennegu) Sinònimos e contràrios ajoni!, ajosa!, alè! Frases ajó, si benis, Nina! ◊ coro, anninnò anninnò, si cheres bènnere ajó! ◊ si cheres bènnere ajó a sa binza a binnennare! ◊ ajó, ajó, chi za tenet resone, cudhu! Sambenados e Provèrbios smb: Aiò Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu du courage, allons! Ingresu come on Ispagnolu ¡vamos!, ¡ánimo! Italianu orsú, suvvia! Tedescu wohlan!

ajòsa! , iscl Definitzione bvrb. de ajòere Sinònimos e contràrios ajó! Frases ajosa, e prite no tzessas sas boghes disisperadas?! ◊ ajosa, a candho ispetades?! Tradutziones Frantzesu du courage Ingresu come on Ispagnolu ¡vamos! Italianu orsú Tedescu wohlan!

altudhàre , vrb: artudhare, artzudhare, astudhare, atudhare Definitzione pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare Sinònimos e contràrios aciuciudhae, altudhire, apilurtzie, arpilare, assunciudhai, aturtudhire, atzultzudhare, impilurtzai, impriutzai Frases fit artudhadu a su fritu e a su fàmene 2. mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire dresser les cheveux sur la tête (herisser), frissonner de froid, frissonner d'horreur Ingresu to make s.o.'s hair stand on end, to shudder Ispagnolu espeluznar, ponérsele los pelos de punta Italianu far rizzare i capélli, rabbrividire Tedescu die Haare sträuben, schaudern.

ammutaméntu , nm Definitzione gara poética fata cantandho mutos; genia de fatúgiu, ma mescamente manera de pigare un'animale angenu, furandho, po chi no tzérriet o apedhet de iscobiare sa gente Terminologia iscientìfica sntz Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu competition poétique improvisée Ingresu dispute on extempore poetry Ispagnolu certamen de poesía improvisada Italianu dìsputa in poesìa improvvisata Tedescu dichterische Stegreifdiskussion.

annervosàre , vrb Definitzione fàere nervosu, giare o pigare a nérbios, giare aggheju fintzes a candho unu perdet sa passiéntzia Sinònimos e contràrios alteriare, annervare, ifadare, spaxiai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu énerver Ingresu to get on s.o.'s nerves Ispagnolu irritar Italianu innervosire Tedescu nervös machen.

apatigài , vrb: apedicare, apeicare, apeigare, apeitai, apeitare, apeitigare, apetigae, apetigai, apetigare, apetzicare, apitigai, apitigare, petigare Definitzione pònnere o calare is peis apitzu (de calecuna cosa, de ccn.), nau siat in sensu reale e siat in cobertantza: fintzes pònnere pesu in pitzu; fintzes camminare Sinònimos e contràrios abbaticare, acacigai, acarcangiai, apetillai, apetzulare, apeutare Frases no colat in campusantu mancu pro apeigare su terrinu sa die de sos mortos ◊ fit apetighendhe sos passos de sos àteros ◊ ellus, po apetigai in su ludu andas, ca ndi tenis medas de crapitas!…◊ su pei istràngiu passat e apetigat ◊ so apedicanne sa patza ◊ ant apetzicau su nive ◊ seus apetigandho terra ◊ sas crapas ant apeigadu totu cussa zona ◊ apu apitigau su finugu cun is peis 2. s'ómine si avilit apetighendhe sas lezes de Deus ◊ cussu est apetighendhe su bene 3. seu tropu fadiau ca oi apu apeitau meda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu piétiner Ingresu to trample on Ispagnolu pisotear Italianu calpestare Tedescu treten auf.

apícius , avb, prep: apitzu, apitzus Definitzione logu prus in artu; prus in artu de calecuna cosa o logu (ma postu tocandho sa cosa o logu, fintzes sa persona)/ apitzu sua = subra sua, subra sou Sinònimos e contràrios assua | ctr. assuta Frases andaus a pícius! 2. su pani est apícius de sa mesa ◊ tengu àsiu de fai a bonu… totus is malis apitzus miu! ◊ zeo sa terra no che dha seo betandhe apitzu sua Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dessus Ingresu on Ispagnolu arriba Italianu sópra, addòsso Tedescu auf, oben.

apòsta , avb Definitzione a posta, cun s'idea de bòllere fàere una cosa / a s'aposta = diaposta, de aposta, a brulla, a ciascu, tantu pro brullare, faghindhe a crere una cosa pro un'àtera Sinònimos e contràrios abberu, apostadamente Frases bi cherzo andhare aposta ◊ dh'apu ingortu ma no dh'apu fatu aposta 2. e si est chérfida rúere a s'aposta pro si procurare cussa bua?! ◊ macu, e tue cres totu su chi ti narant? no bides chi ti l'ant fatu a s'aposta pro ti fàghere arrennegare?! Ètimu itl. apposta Tradutziones Frantzesu exprès Ingresu on purpose Ispagnolu aposta, adrede Italianu appositaménte Tedescu absichtlich.

«« Torra a chircare