abbatàre 1 , vrb: batare Definitzione
fàere unu patu, un'acórdiu
Sinònimos e contràrios
patuai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
stipuler
Ingresu
to agree on (up)
Ispagnolu
pactar
Italianu
pattuire
Tedescu
vereinbaren.
abbotinàre , vrb: abbutinae,
abbutinare Definitzione
fàere a una befa catzigandho, betandho a terra, faendho dannu, imbrutandho o àteru (in sensu morale puru): dhu’est fintzes s'idea de pònnere tréulu, trumbullu, iscúdere, atripare / abbutinare su logu = distrúere, burdellare, imbrutare su logu
Sinònimos e contràrios
abbadinare,
acacigai,
arroinare,
bíncere,
destrui,
istraitzare
/
imbratare
Frases
no mi lasso abbutinare s'oltu meu ◊ su colzu pensamentu ti abbutinat s'ànima e su corpus ◊ unu càmiu at abbutinadu a unu ◊ unu trimizone de pessamentos istrambos mi ant abbotinatu ◊ cussu ist abbituau a isperditziae e abbutinae sa cosa
2.
eris sa turulia mi fit abbutinandhe sos pannos
3.
custa fardeta mi l'istràvio, ca in su telarju falat su pilu e mi abbutinat ◊ est in cherta de si nche labare su ludru chi l'at abbutinau su lúmene ◊ mamma tua mi at totu abbutinau e aviliu
Tradutziones
Frantzesu
piétiner
Ingresu
to trample on
Ispagnolu
pisotear
Italianu
calpestare
Tedescu
zertreten.
acarcangiài , vrb: acracangiai Definitzione
coment'e calare su cracàngiu apitzu de sa cosa po dha pistare, istrecare, fintzes in su sensu de istare faendho male a s'àteru
Sinònimos e contràrios
abbaticare,
acacigai,
apatigai,
apeutare,
cubbire,
incalcare,
iscarcanzare
Frases
chi nisciunus acracangit sa fossa aundi dhui at una cruxi prantada!
2.
custu bisu malu s'acracàngiat su coru
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
piétiner,
oppresser
Ingresu
to tread heavily on
Ispagnolu
pisar,
pisotear
Italianu
calpestare,
opprìmere
Tedescu
zertreten,
erdrücken.
acorriaméntu , nm Sinònimos e contràrios
acorriadente,
acorriadura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
agacement (des dents)
Ingresu
setting on edge
Ispagnolu
el dar dentera
Italianu
allegaménto
Tedescu
Zusammenziehung.
acorriàre , vrb Definitzione
est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
incurriatare
/
agguantai,
babiai
Frases
sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa)
2.
no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
agacer
Ingresu
to set on edge
Ispagnolu
dar dentera
Italianu
allegare i dènti
Tedescu
sich zusammenziehen.
acucacúca , avb Definitzione
andhare o istare a. = andai a pampadas, a pampas, a s'imbàtoro, a su cua cua a manera de no si fai biri, o fintzas timendi
Frases
bi fisti tue puru acucacua che su cucummiau in moridina! ◊ paret chi la bida abbandha intro de gianna, sempre in ilgiros a s'acucacuca, a minnanna ◊ fint coment'e túrtures in su trigu, a s'acucacuca, furendhe ◊ manízadi, maniza, e faghe sa multra che chi ti che andhes e tòrrache a inie acucacuca!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
à quatre pattes
Ingresu
on all fours
Ispagnolu
a gatas,
a escondidas
Italianu
carpóni,
di nascósto
Tedescu
auf allen vieren,
heimlich.
acuguciài , vrb: acugusciari,
acugutzai Definitzione
ammontare sa conca cun cugudhu o àteru, carragiare deunudotu, fintzes cuare; rfl. èssere in s’ibertu de calecuna cosa, apitare, acostire in s’idea de dhi giare cosa
Sinònimos e contràrios
acapuciai,
acubudhare,
acucullai,
acucutare,
acugudhai,
acurruxonai,
incugudhai
Frases
est noti de frius, noti de cilixia: trista e sola pipia si acugúciat in foras ◊ si est acuguciau in su letu, no biemu nudha! ◊ si no ti acugúscias ti fait mali, ca est fendi frius ◊ cudh'ómine si est acugutzau in su crucuzone prus cuau e si est ammuntau
2.
no ti acugucis ca tanti no est cosa po tui! ◊ si fiat acugucendi, candu at biu ca dhoi fiat cosa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
encapuchonner
Ingresu
to put a hood on
Ispagnolu
encapuchar
Italianu
incappucciare
Tedescu
mit einer Kapuze,
bedeckt.
addossài, addossàre , vrb Definitzione
coment'e pònnere una cosa in dossu, in pitzu, nau in su sensu de si pigare o giare su càrrigu o responsabbilidade de unu dannu, de una dificurtade, de un’impreu mannu, grae
Sinònimos e contràrios
acollae,
carriai
Frases
si at addossadu sa morte de unu ◊ su dannu si l'at addossadu isse ◊ Gesugristu si at addossau totus is malis de sa naturalesa umana
2.
si l'at addossada isse cussa rughe ◊ no cumprendhet sa netzessidade de si addossare sos pesos de sa vida ◊ cussas ispesas nos las podimus addossare nois, ca issos no ndhe podent
3.
àcua santa benedita in su fronti portu iscrita, in su petus addossada
Tradutziones
Frantzesu
adosser
Ingresu
to lay on
Ispagnolu
adosar
Italianu
addossare
Tedescu
aufbürden.
afenàre , vrb Definitzione
abbrovendhare a fenu; immalaidare, portare sos fenos
Sinònimos e contràrios
incubae
Frases
teniat de múrghere bacas e berveghes e de afenare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
affener,
contracter la strongylose
Ingresu
to feed on hay,
to catch strongylosis
Ispagnolu
dar el heno,
coger la strongilosis
Italianu
affienare,
contrarre la strongilósi
Tedescu
mit Heu füttern,
sich die Strongyloidosis zuziehen.
afiolàre , vrb: afiorare Definitzione
acostire sa terra a calecuna cosa prantada; apretare su fàmene, unu bisóngiu, bènnere fàmene o bisóngiu forte
Sinònimos e contràrios
assacarrare
/
apretai,
sighire
Tradutziones
Frantzesu
presser
Ingresu
to be hot on s.o.’s
Ispagnolu
apremiar,
acuciar (hambre,
otro)
Italianu
incalzare (della fame,
di altro)
Tedescu
bedrängen.
afocazàre , vrb: afochizare,
afoghigiai,
afoghigliai,
afoghizare,
foghitzare Definitzione
abbruxare, pònnere fogu fatuvatu, in medas tretos abbruxandho malesa po illimpiare is terrenos (po no fàere dannu unu fogu fuiu), o apostadamente po fàere male; iscallentare meda
Sinònimos e contràrios
abbrugiai,
achighinare,
afogae,
infogai,
sfoghigiai
Frases
custu suelzu est totu afoghizadu, fràzigu e pienu de niedhore ◊ za la tenent sa berza, afoghizendhe donzi istiu!…◊ mira chi tue etotu ti afoghizas sas alas! ◊ pro fàchere sa carchina poniant a còchere petra bianca bàtoro dies e bàtoro notes sèmpere afochizandhe ◊ si depeus afoghigliai po limpiai tocat a donai crobba de no fai dannu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
incendier
Ingresu
to set on fire
Ispagnolu
incendiar,
pegar fuego
Italianu
incendiare
Tedescu
anzünden,
verbrennen.
aíssa! , iscl: avissa! Sinònimos e contràrios
aisa!,
ajó!,
atentzioni!,
coràgiu!
Frases
avissa, su para, lah ca ndi arruit de cuadhu!
Tradutziones
Frantzesu
du courage
Ingresu
come on
Ispagnolu
¡vamos!,
¡hombre!
Italianu
orsù!
Tedescu
wohlan!
ajó! , iscl Definitzione
de ajòere: beni tui!, benide bois! (ma si narat fintzes pedindho adduimentu); nau cun fortza e unu pagu cun ifadu, ajortu! (est ajó chi si che fúrriat e faet essire in àteru foedhu, deasi comente si costumat foedhandho cun arrennegu)
Sinònimos e contràrios
ajoni!,
ajosa!,
alè!
Frases
ajó, si benis, Nina! ◊ coro, anninnò anninnò, si cheres bènnere ajó! ◊ si cheres bènnere ajó a sa binza a binnennare! ◊ ajó, ajó, chi za tenet resone, cudhu!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Aiò
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
du courage,
allons!
Ingresu
come on
Ispagnolu
¡vamos!,
¡ánimo!
Italianu
orsú,
suvvia!
Tedescu
wohlan!
ajòsa! , iscl Definitzione
bvrb. de ajòere
Sinònimos e contràrios
ajó!
Frases
ajosa, e prite no tzessas sas boghes disisperadas?! ◊ ajosa, a candho ispetades?!
Tradutziones
Frantzesu
du courage
Ingresu
come on
Ispagnolu
¡vamos!
Italianu
orsú
Tedescu
wohlan!
altudhàre , vrb: artudhare,
artzudhare,
astudhare,
atudhare Definitzione
pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare
Sinònimos e contràrios
aciuciudhae,
altudhire,
apilurtzie,
arpilare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzultzudhare,
impilurtzai,
impriutzai
Frases
fit artudhadu a su fritu e a su fàmene
2.
mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire dresser les cheveux sur la tête (herisser),
frissonner de froid,
frissonner d'horreur
Ingresu
to make s.o.'s hair stand on end,
to shudder
Ispagnolu
espeluznar,
ponérsele los pelos de punta
Italianu
far rizzare i capélli,
rabbrividire
Tedescu
die Haare sträuben,
schaudern.
ammutaméntu , nm Definitzione
gara poética fata cantandho mutos; genia de fatúgiu, ma mescamente manera de pigare un'animale angenu, furandho, po chi no tzérriet o apedhet de iscobiare sa gente
Terminologia iscientìfica
sntz
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
competition poétique improvisée
Ingresu
dispute on extempore poetry
Ispagnolu
certamen de poesía improvisada
Italianu
dìsputa in poesìa improvvisata
Tedescu
dichterische Stegreifdiskussion.
annervosàre , vrb Definitzione
fàere nervosu, giare o pigare a nérbios, giare aggheju fintzes a candho unu perdet sa passiéntzia
Sinònimos e contràrios
alteriare,
annervare,
ifadare,
spaxiai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
énerver
Ingresu
to get on s.o.'s nerves
Ispagnolu
irritar
Italianu
innervosire
Tedescu
nervös machen.
apatigài , vrb: apedicare,
apeicare,
apeigare,
apeitai,
apeitare,
apeitigare,
apetigae,
apetigai,
apetigare,
apetzicare,
apitigai,
apitigare,
petigare Definitzione
pònnere o calare is peis apitzu (de calecuna cosa, de ccn.), nau siat in sensu reale e siat in cobertantza: fintzes pònnere pesu in pitzu; fintzes camminare
Sinònimos e contràrios
abbaticare,
acacigai,
acarcangiai,
apetillai,
apetzulare,
apeutare
Frases
no colat in campusantu mancu pro apeigare su terrinu sa die de sos mortos ◊ fit apetighendhe sos passos de sos àteros ◊ ellus, po apetigai in su ludu andas, ca ndi tenis medas de crapitas!…◊ su pei istràngiu passat e apetigat ◊ so apedicanne sa patza ◊ ant apetzicau su nive ◊ seus apetigandho terra ◊ sas crapas ant apeigadu totu cussa zona ◊ apu apitigau su finugu cun is peis
2.
s'ómine si avilit apetighendhe sas lezes de Deus ◊ cussu est apetighendhe su bene
3.
seu tropu fadiau ca oi apu apeitau meda
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
piétiner
Ingresu
to trample on
Ispagnolu
pisotear
Italianu
calpestare
Tedescu
treten auf.
apícius , avb, prep: apitzu,
apitzus Definitzione
logu prus in artu; prus in artu de calecuna cosa o logu (ma postu tocandho sa cosa o logu, fintzes sa persona)/ apitzu sua = subra sua, subra sou
Sinònimos e contràrios
assua
| ctr.
assuta
Frases
andaus a pícius!
2.
su pani est apícius de sa mesa ◊ tengu àsiu de fai a bonu… totus is malis apitzus miu! ◊ zeo sa terra no che dha seo betandhe apitzu sua
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dessus
Ingresu
on
Ispagnolu
arriba
Italianu
sópra,
addòsso
Tedescu
auf,
oben.
apòsta , avb Definitzione
a posta, cun s'idea de bòllere fàere una cosa / a s'aposta = diaposta, de aposta, a brulla, a ciascu, tantu pro brullare, faghindhe a crere una cosa pro un'àtera
Sinònimos e contràrios
abberu,
apostadamente
Frases
bi cherzo andhare aposta ◊ dh'apu ingortu ma no dh'apu fatu aposta
2.
e si est chérfida rúere a s'aposta pro si procurare cussa bua?! ◊ macu, e tue cres totu su chi ti narant? no bides chi ti l'ant fatu a s'aposta pro ti fàghere arrennegare?!
Ètimu
itl.
apposta
Tradutziones
Frantzesu
exprès
Ingresu
on purpose
Ispagnolu
aposta,
adrede
Italianu
appositaménte
Tedescu
absichtlich.