abbalèstra , nf: balesta Definitzione
tretu ue si ponet su cassadore iscocandho e ibertandho a passare sa fera; su iscocare e ibertare chi passet sa fera
Sinònimos e contràrios
oretu,
posta
Frases
de raru sutzediat a fadhire si mi beniat fera a s'abbalestra (P.Mossa)
Tradutziones
Frantzesu
embuscade
Ingresu
ambush
Ispagnolu
emboscada,
acechadera,
acechar
Italianu
agguato
Tedescu
Anstand,
auf dem Anstand stehen.
abbalestràdu , agt Definitzione
chi est coment’e abbasciau e cuau ibertandho a passare sa fera po dha cassare
Sinònimos e contràrios
apatau,
impostau
Frases
comente fimis abbalestrados, sos canes ponzeint paritzos porcabros a ballare e ndhe amus mortu sete!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tapi
Ingresu
crouched
Ispagnolu
agazapado,
al acecho
Italianu
acquattato,
in agguato
Tedescu
niedergeduckt,
auf dem Anstand stehen.
abbruncàda , nf Definitzione
atumbada o cropu a murros, cun is murros; cosa chi si narat coment’e avertimentu, briga; atumbada de malascigura a calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
irmurrada,
irruncada,
sbruncada
/
avertimentu
/
atumbada
3.
dogni abbruncada est a su pódhighe malu… (Z.Zazzu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
claque,
heurt
Ingresu
slap in the face,
bump
Ispagnolu
tortazo,
morrada,
choque
Italianu
mostaccióne,
urto
Tedescu
Hieb auf die Schnauze,
Aufprall.
abbruncài, abbruncàre , vrb: abbrunchiai,
abbrunchiare,
abbrunciare Definitzione
atumbare o iscúdere a su bruncu, a murros, e fintzes pigare a su bruncu, nàrrere cosa coment'e giaendho una briga, naendho cosa in contràriu; pònnere bruncu (in sa carrada, in s'ampudha, in su papare o, is animales, in s'erba a pàschere); rfl. èssere a primma
Sinònimos e contràrios
abboluire,
arruncare,
brigare,
chelcire,
irmurrare,
irruncare,
ispochiare,
sbruncai,
stronciai
/
assansiare
/
adobiai,
atumbae,
imbronconai,
trabbucai 1
/
agghegiare
/
ammurrionare
Maneras de nàrrere
csn:
abbruncai su frascu = artziai su frascu po bufai a bruncu; abbruncare su fogu = acontzare su fogu, sos titones
Frases
fit andhendhe a s'apàlpidu, abbrunchendhe a bicos e chizolos ◊ at leadu a dereta, istontonendhe e abbrunchendhe in s'impedradu iscumbessu ◊ abbruncai un'animali chi si bollit fuiri ◊ is brebeis candu tenint ispédhiu de andai, dhas abbruncu e si firmant ◊ at abbruncau is cunsilleris sentza nimmancu dhis lassai isterri s'arrexonamentu!
2.
abarras isciacuendi pratus… abbrunca de su salatieri! ◊ is brebeis funt abbrunchendi sa pastura
3.
su sèneche lu cussizat severu e firmu, ma isse no resessit a abbruncare s'ammolighinamentu, pessandhe a una fémina chi no est sua
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
heurter,
claquer
Ingresu
to give a slap (on lips)
Ispagnolu
abofetear,
golpear en los morros
Italianu
dare un mostaccióne
Tedescu
auf die Schnautze hauen.
abiài , vrb: aviare Definitzione
pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista
Sinònimos e contràrios
andharesindhe,
andharesiche
/
andai,
alciare,
imbonai,
incarrebai,
pigai 1,
tocai 1
/
mòrrere
| ctr.
torrae
Frases
primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras
2.
abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu
3.
già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu!
Ètimu
ctl., spn.
aviar
Tradutziones
Frantzesu
acheminer
Ingresu
to start,
to set out
Ispagnolu
encaminarse
Italianu
avviare,
incamminarsi
Tedescu
sich auf den Weg machen.
acavacài , vrb: acovecai,
acrobecare,
acrovecai,
cavacai Definitzione
betare a covecu, betare apitzu; betare a conca a bàsciu, coment’e ponendho a covecu; fintzes bortulare, furriare / a. a ccn. = cumbíncherelu, conchinàrelu a carchi cosa, fintzas pònnereli timoria faedhendhe de no lu lassare mancu faedhare comente cheret
Sinònimos e contràrios
abbucai,
acuguzare,
apatigai,
bíncere,
furriai,
tavacare
| ctr.
iscavacare
Frases
chi fui dèu nci dhi acovecau sa pingiada in conca! ◊ is argiolas no acabbànt mai, cun su celu totu de unu colori acovecau in pitzus
2.
tèngiu unu bellu scannu po mi sèi: cussu gei no si nci acovecat!
3.
li ant covacadu sa carena in su putu
4.
cussa tenit unu mairu pioncu e unu fillu acovecau!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
retourner,
renverser
Ingresu
to turn upside down
Ispagnolu
volcar,
dar la vuelta
Italianu
capovòlgere
Tedescu
auf den Kopf stellen.
acrodhàre , vrb: aggradhare 1,
aggrodhare Definitzione
intanare, cuare comente faet su grodhe, su margiane, ibertandho a furare ccn. cosa, abbasciare, su si pònnere abbasciaos coment’e po no si fàere a bíere
Sinònimos e contràrios
abbuare,
acuae,
ammacionai,
apatai,
atanai
Frases
si acrodhaiat in d-un'istrintorzu, betaiat sa sanna de su rú a s'anzone colendhe e che lu tiraiat ◊ si est acrodhadu acurtzu a una mata de chessa a fàghere de bisonzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se terrer,
être aux aguets
Ingresu
to go back to one's den,
to lie in wait
Ispagnolu
esconderse,
estar alen acecho
Italianu
rintanarsi,
stare in agguato
Tedescu
sich verkriechen,
auf der Lauer liegen.
acucacúca , avb Definitzione
andhare o istare a. = andai a pampadas, a pampas, a s'imbàtoro, a su cua cua a manera de no si fai biri, o fintzas timendi
Frases
bi fisti tue puru acucacua che su cucummiau in moridina! ◊ paret chi la bida abbandha intro de gianna, sempre in ilgiros a s'acucacuca, a minnanna ◊ fint coment'e túrtures in su trigu, a s'acucacuca, furendhe ◊ manízadi, maniza, e faghe sa multra che chi ti che andhes e tòrrache a inie acucacuca!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
à quatre pattes
Ingresu
on all fours
Ispagnolu
a gatas,
a escondidas
Italianu
carpóni,
di nascósto
Tedescu
auf allen vieren,
heimlich.
adíos, adióssu, adiósu , iscl: adiu Definitzione
foedhu chi narat chie si ndh’est andhandho, saludandho a chie abbarrat: si arrespondhet In bonora!, Bae in bonora!, Bazi in bonora! / fàghere s'a. = fàghere de manu saludendhe pro nàrrere Adiosu!
Frases
in tristu metru ti naro: Adios, Núgoro amada! ◊ adiosu, bellu, coita a torrai!◊ Adios, Durgali: mi nche andho a s'Argentina a travallare!◊ adiu e bonassera: zente amada, bos lasso su coro meu inoghe!
Ètimu
spn.
adiós
Tradutziones
Frantzesu
au revoir
Ingresu
goodbye
Ispagnolu
¡adiós!
Italianu
arrivedérci,
addìo
Tedescu
auf Wiedersehen.
afutíre, afutíri , vrb rfl Definitzione
lassare cúrrere, lassare andhare, pigaresidha a pagu incuru, no fàere contu de sa cosa, de un'ofesa, de una chistione
Sinònimos e contràrios
impipai 1,
importai,
incodiare,
strafudhai,
strufudhire
Frases
si ndhe afutit de contes e de barones! ◊ medas de sas lezes si ndhe afutint ◊ proat gustu a minter su didu in sa ferida afutèndhesi de su dolore de su malàidu ◊ is mortus abarrant mortus e no dhis intrat prus nudha: afutassindhi! (A.Garau)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'envoyer,
s'en ficher (vulg.)
Ingresu
not to give a fuck
Ispagnolu
pasar de
Italianu
fregàrsene,
fóttersene
Tedescu
pfeifen auf.
agioroscàre , vrb Tradutziones
Frantzesu
se jetter en grondant (chien qui gronde)
Ingresu
jumping of a growling dog with the intention of biting
Ispagnolu
acometer los perros en la caza
Italianu
l'avventarsi del cane ringhiando per mòrdere
Tedescu
sich knurrend auf jdn,
stürzen.
aíci , avb: ainci,
aitzi Definitzione
deosi, de custa o in custa manera, ma fintzes in cussa manera, deasi, comente naro geo, comente naras tue / aici etotu = su matessi, su própriu
Sinònimos e contràrios
aggae,
asi,
asiche,
deasie,
diasinchi,
goe
Frases
Babbu nostu, siat fata sa volontadi tua comenti in su celu ainci in sa terra! ◊ aitzi si narat in sadru!
2.
dhu cunsideramus aici etotu, mancai siat peus de nosu
Ètimu
ctl.
així
Tradutziones
Frantzesu
ainsi,
comme cela
Ingresu
so
Ispagnolu
así
Italianu
così
Tedescu
auf diese Weise.
ammacigài , vrb: ammaciucari,
ammaciugai,
maciugai* Definitzione
pistare unu pagu, fàere a giúmburu, fàere pistadura
Sinònimos e contràrios
abbugnai,
abburrutonare,
aggatare,
atzumbarare,
atzumbonare
Frases
portamu is palas totu ammacigadas fortzendi paris, sentza de podi artziai (Maxia L.)◊ dh'iat donau una punta de pei a sa serra de sa camba e iat iscramiau frighendusí su tretu chi dh'iat ammaciugau ◊ soe benniu po ti ammaciucari
Tradutziones
Frantzesu
écraser,
battre
Ingresu
to bruise,
to crush
Ispagnolu
abollar,
aplastar
Italianu
acciaccare,
pestare
Tedescu
treten auf.
ammacionài , vrb: ammascionai,
ammatzonare,
matzonare Definitzione
istare o pònnere cicios o crocaos coment’e allorigaos; su si pònnere che a su margiane (matzone), cuare, fàere che a su matzone
Sinònimos e contràrios
aciunciulire,
acoconare,
acuculiare,
aculigionai,
acuculiedhare,
arruntzai
/
abbuare,
acuae,
acrodhare,
intanae,
istichire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être aux aguets
Ingresu
to lie in wait
Ispagnolu
acechar
Italianu
stare in agguato
Tedescu
auf der Lauer liegen.
apatigài , vrb: apedicare,
apeicare,
apeigare,
apeitai,
apeitare,
apeitigare,
apetigae,
apetigai,
apetigare,
apetzicare,
apitigai,
apitigare,
petigare Definitzione
pònnere o calare is peis apitzu (de calecuna cosa, de ccn.), nau siat in sensu reale e siat in cobertantza: fintzes pònnere pesu in pitzu; fintzes camminare
Sinònimos e contràrios
abbaticare,
acacigai,
acarcangiai,
apetillai,
apetzulare,
apeutare
Frases
no colat in campusantu mancu pro apeigare su terrinu sa die de sos mortos ◊ fit apetighendhe sos passos de sos àteros ◊ ellus, po apetigai in su ludu andas, ca ndi tenis medas de crapitas!…◊ su pei istràngiu passat e apetigat ◊ so apedicanne sa patza ◊ ant apetzicau su nive ◊ seus apetigandho terra ◊ sas crapas ant apeigadu totu cussa zona ◊ apu apitigau su finugu cun is peis
2.
s'ómine si avilit apetighendhe sas lezes de Deus ◊ cussu est apetighendhe su bene
3.
seu tropu fadiau ca oi apu apeitau meda
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
piétiner
Ingresu
to trample on
Ispagnolu
pisotear
Italianu
calpestare
Tedescu
treten auf.
aperrighinàre , vrb Definitzione
no bòllere intèndhere s’arrexone de s'àteru, fàere a conca sua chentza bòllere ascurtare nudha, pecare a perronia
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
aconchinae,
acorrochinare,
intestai,
tostoinare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'obstiner,
s'entêter
Ingresu
to be obstinate
Ispagnolu
emperrarse
Italianu
fermarsi a lungo con ostinatézza,
incaponirsi
Tedescu
auf seinem Kopf bestehen,
sich versteifen.
apícius , avb, prep: apitzu,
apitzus Definitzione
logu prus in artu; prus in artu de calecuna cosa o logu (ma postu tocandho sa cosa o logu, fintzes sa persona)/ apitzu sua = subra sua, subra sou
Sinònimos e contràrios
assua
| ctr.
assuta
Frases
andaus a pícius!
2.
su pani est apícius de sa mesa ◊ tengu àsiu de fai a bonu… totus is malis apitzus miu! ◊ zeo sa terra no che dha seo betandhe apitzu sua
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dessus
Ingresu
on
Ispagnolu
arriba
Italianu
sópra,
addòsso
Tedescu
auf,
oben.
apixonài , vrb Definitzione
cassare pigiones
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chasser les oiseaux
Ingresu
to catch birds
Ispagnolu
pajarear
Italianu
uccellare
Tedescu
auf Vogelfang gehen.
apodhilàre , vrb Definitzione
artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acuiladórgiu o acorru de is pudhas
Sinònimos e contràrios
apudhai,
apudhalzare
/
acadhai,
alciare,
ampiai
Frases
sas pudhas sunt apodhiladas in su cannitu ◊ sa pudha si est apodhilada e at comintzadu a si pulire (Z.Zazzu)
2.
si nch'est apodhilata a supra de su carru
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se percher
Ingresu
to roost
Ispagnolu
posarse los pájaros
Italianu
appollaiare
Tedescu
sich auf die Stange setzen.
apostài , vrb: apostare 1,
apostari Definitzione
istare firmos cuaos in calecunu tretu iscocandho e ibertandho a ccn. o un'animale po dhu cassare, po dhu sodigare, o àteru; carrare su laore a sa posta o eremàgiu; pònnere una posta a iscummissa / apostare de… = detzídere
Sinònimos e contràrios
atrapare,
impostai
/
carrugare
Frases
sos caminos fint prenos de zente apostada pro bíere sos isposos ◊ si ficheit in conca sa bidea de l'apostare a fusile ◊ si aposteit in d-una roca, ispetendhe sos ladros cun su bestiàmine furadu ◊ mi ant apostadu fintzas a candho mi ant àpidu
2.
su trigu si apostaiat in sa posta e poi si che gighiat pro l'arzolare
3.
apostant de isposare e isposados si sunt
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
guetter
Ingresu
to lie in wait for
Ispagnolu
acechar
Italianu
appostare
Tedescu
sich auf die Lauer legen.