àssu 1 , agt Definizione
nau de animale fémina, chi est in more, in disígiu de mascu
Sinonimi e contrari
impurdedhiu,
insuau,
insutzuligau,
suadu,
suguzadu
Etimo
ltn.
arsus
Traduzioni
Francese
en chaleur
Inglese
on heat
Spagnolo
en celo
Italiano
inuzzolito,
in calóre
Tedesco
begierig,
brünstig.
assúa , avb, prep: assuba,
assubra,
assupra,
asua,
asuba,
asubra,
suba Definizione
sa parte chi abbàidat o est a cara a in artu; sa parte prus in artu de unu logu / a/c. coment'e prep. s'impreat cun sa prep. de
Sinonimi e contrari
apícius,
issuba,
pícius,
susu
/
innantu
/
apustis
| ctr.
suta
Modi di dire
csn:
asua de mei = subra meu; asuba de noti = a denote, a s'iscurigada
Frasi
dhoi at una mesa cun froris asuba ◊ nc'iat arrumbulau sa perda e si dhui fut sétziu asuba
2.
funt duas perdas asuba de pari ◊ dh'at posta assua de sa mesa ◊ asua de basamentu pesas in artu bellu monumentu (C.Villasanta)◊ si est frimmadu asubra de una gruta ◊ mandai is beneditzionis asua de nosatrus!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sur,
dessus
Inglese
on,
over
Spagnolo
encima,
arriba
Italiano
sópra
Tedesco
oben,
auf.
assuntziòne , nf Definizione
s'artzada de Nostra Segnora a su Chelu, chi si afestat a mesaustu
Traduzioni
Francese
assomption
Inglese
taking on
Spagnolo
Asunción
Italiano
assunzióne
Tedesco
Mariä-Himmelfahrt.
asubài , vrb Definizione
pònnere asuba, in pitzu, pònnere subràbare, a muntone, arrimare a una parte
Sinonimi e contrari
imbarrigare,
incarrutzai
/
aremai 1
/
ammuntonae
Frasi
si fut postu a fraigai una domu e iat fatu is fundatzionis asubendidhas a sa roca ◊ unus cantu iant betiu is piciochedhus insoru e dh'iant domandau de dhis asubai is manus (Ev)◊ est dormiu cun sa conca asubada a unu cuscinu ◊ su segretàriu at abertu su registru e si dhui est asubau cun is manus
2.
asubau su bestimentu a una parti e pigau unu pannu, si dh'iat trogau a sintzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
appuyer sur…
Inglese
to put on
Spagnolo
apoyar sobre
Italiano
poggiare sópra
Tedesco
stellen.
atzironàre , vrb Definizione
pònnere o apicigare tzirones, ligas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
panser
Inglese
to stick a plaster on
Spagnolo
poner un esparadrapo
Italiano
incerottare
Tedesco
ein Pflaster aufkleben.
balivigàre , vrb Definizione
campare male, de ispedientes
Sinonimi e contrari
campitzare,
campugiai,
campurigiai
Frasi
babbu e fizu fint duos ladros de professione, balivigaiant cun abbilidade ma che finesint in prejone
Traduzioni
Francese
vivre d'expédients
Inglese
to live on one's wit
Spagnolo
vivir a duras penas
Italiano
vìvere a stènto,
di espediènti
Tedesco
darben.
bandhidàzu , nm Definizione
su bandhidare, su essire a bandhidare
Sinonimi e contrari
bandhiadura,
bandhidànscia,
bandhidera,
bandhidonzu,
bandhulizu,
bannidamentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fuite
Inglese
being on the run
Spagnolo
huida
Italiano
latitanza,
banditismo
Tedesco
Verborgensein,
Banditenwesen.
bandhidía , nf Definizione
su bandhidare, su istare bandhidandho
Sinonimi e contrari
bandhiadura,
bandhidànscia,
bandhidazu,
bandhidonzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fuite
Inglese
being on the run
Spagnolo
estar en paradero desconocido
Italiano
latitanza
Tedesco
Verborgensein.
bandhidónzu , nm Definizione
su bandhidare, su istare bandhidandho
Sinonimi e contrari
bandhiadura,
bandhidànscia,
bandhidazu,
bandhidia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fuite
Inglese
being on the run
Spagnolo
estar en paradero desconocido
Italiano
latitanza
Tedesco
Verborgensein.
barrantzedhàre , vrb: barrantzellare Definizione
andhare a giru po vardiania comente faent is barracellos, o fintzes a iscrucugiare
Sinonimi e contrari
rundai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire la ronde
Inglese
to go out on rounds
Spagnolo
rondar
Italiano
uscire di rónda
Tedesco
die Runde machen.
bastànte 1, bastànti , nm Definizione
genia de tzeracu, ma chi cumandhat is àteros tzeracos o dipendhentes e benit deretu apustis de su mere, in su cumandhu / b. de maistu de muru = maniale
Sinonimi e contrari
acheriu,
agiudanti,
selvidore,
sotzu 2,
teracu
/
manobra
Frasi
su meri iat nau a su bastanti: Tzérria is operajus e pagadhus! ◊ una borta unu rei iat donau incàrrigu a unu de is bastantis suus de cumbidai a un'ispadalia is sàbius de su logu
Cognomi e Proverbi
smb:
Bastante, Bastanti
Traduzioni
Francese
fiduciaire
Inglese
based on trust,
fiduciary
Spagnolo
fiduciario
Italiano
fiduciàrio
Tedesco
Vertrauensmann.
cacigài , vrb: acacigai,
caltzigai,
carcigai,
carcigare,
caticare,
catigare,
catziare 1,
catzigae,
catzigare Definizione
pistare, istrecare sa cosa passandhochedhi apitzu, cracare cun is peis, pònnere is peis apitzu; fàere male, isfrutare a unu
Sinonimi e contrari
abbaticare,
acarcangiai,
addongare,
apatigai,
apetillai,
apeutare,
incalcare,
iscarcanzare,
ischitzare,
istraitzare
Modi di dire
csn:
a cantu podet caticare ocru = a cantu podet afíere ogru, bídere atesu, meda; tènnere su chelu a bíere e sa terra a catigare = póveru chentza nudha, a s'úrtimu etzessu
Frasi
is giorronadas suas fiant a binnennare, catziare àniga, mirare cupones, prentzare binatza (R.Sardella)◊ tantu ca abba e ludu gei ndhe càtzigas cantu ndhe at catzigadu babbu meu!…
2.
fintzas sa frommígula, si la càtigant, si girat
3.
fit diventada manna a cantu podiat caticare ocru
Etimo
ltn.
coactare
Traduzioni
Francese
fouler,
piétiner
Inglese
to trample on
Spagnolo
pisar
Italiano
calpestare
Tedesco
zertreten.
caltàre , vrb: caltzai,
caltzare,
cartare,
cartzai,
cartzare,
cratzai 2 Definizione
fàere o pònnere iscarpas, cartu (o ferros a peis a is animales), pònnere is mígias; intrare o pònnere acotzu a calecuna cosa po dh'afortigare mescamente in sa parte bàscia, in su pei
Sinonimi e contrari
imbotai
| ctr.
iscurtzai
Modi di dire
csn:
cartare s'arbada, su picu = annúnghere unu bículu de ferru a sa punta cossumida; cartare unu muru = irboidare a tretu tretu su fundhamentu suta de unu muru fràigu fatu prenendhe su bóidu a muru etotu; cartzai de ogus a unu = abbaidàrelu in frimmu, a fitu a fitu, meda; cartàresi suta a ccn. = istrumpaidhu a terra ponendidhu asuta pro dhu iscúdiri
Frasi
nos cartamus bene, no andhamus iscurtzos, no! ◊ a nois nos cartat su tale mastru ◊ si cratzat e s'iscrutzat ◊ dèu de fillus ndi tèngiu ses e no arrennèsciu mai a dhus cratzai ◊ su frailàgliu devet cartare s'ebba chin ferros novos ◊ custu est su primu cosinzu chi apo cartzau
2.
su fundhamentu de custu muru l'amus totu cartadu a bículu bículu pro crèschere s'istàntzia de artària abbassiendhe su pamentu ◊ atzegadu de su fele, si lu at cartadu suta e li at dadu cosa de irbrenugadas
3.
commo seus sennoricas e nosi depeus abbituare cartzadas
Etimo
ltn.
calceare
Traduzioni
Francese
chausser
Inglese
to put on
Spagnolo
calzar
Italiano
calzare
Tedesco
anziehen.
carregàrre , avb Definizione
atacau, própriu tocandhosi carre cun carre
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
au contact du corps
Inglese
on contact with the skin
Spagnolo
piel contra piel
Italiano
a contatto con la pèlle
Tedesco
dicht an der Haut.
ciúghere , vrb: giúchere,
zúchere Definizione
prus che àteru, pigare o portare in dossu, in sa carena, o apresu meda, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas / ger. ciughindhe
Sinonimi e contrari
batire,
batúchere,
bíghere,
dúcere*,
gíchere,
leai,
poltare
/
cadhicare,
futire
| ctr.
lassai
Frasi
su coro tue lu ciughes de granitu! ◊ sa pudhedra la ciughia in giru ◊ a minore, mi che aiant ciutu fena a su méigu de sos pisedhos ca no manigaia
Traduzioni
Francese
avoir sur soi
Inglese
to have something on
Spagnolo
llevar
Italiano
portare addòsso,
avére con sé
Tedesco
tragen.
corroàre , vrb Definizione
sighire a foedhare difendhendho donniunu su pàrrere suo, fintzes abboghinare
Sinonimi e contrari
abbetiae,
atoliai
Frasi
siat comente si siat, eo su chi cheres tue no lu podo fàghere, at corroadu Zuanne (Z.F.Pintore)◊ Est Pinedhu! Est Pinedhu! - corroant a cuncordu totu sos púpulos -
Traduzioni
Francese
insister pour défendre son propre opinion
Inglese
to dwell on defence of his own opinion
Spagnolo
obstinarse
Italiano
insìstere a difésa del pròprio parére
Tedesco
bei seiner Meinung bleiben.
cummentài, cummentàre , vrb Definizione
fàere su cummentu, s'ispiegatzione, sa crítiga, tènnere it'e nàrrere, it'e ispiegare o aciúnghere in calecuna cosa
Traduzioni
Francese
commenter
Inglese
to comment on
Spagnolo
comentar
Italiano
commentare
Tedesco
erläutern,
beurteilen.
cuncodrài , vrb: cuncoldare,
cuncoldiare,
cuncordai,
cuncordare,
cuncordiare Definizione
pònnere de acórdiu, èssere o andhare de acórdiu, àere o èssere in is matessi ideas s’unu cun s’àteru; su si aprontare, o preparare a una cosa de una manera chi potzat andhare bene po calecunu bisóngiu, a fàere una faina, po essire, fàere bella figura o àteru / cuncordai su santu = pònnere a postu, ammanitzare su santu pro sa festa
Sinonimi e contrari
acodrare,
adatai,
apariciai,
armudiai,
codrimingiài,
cumbinare,
cumbínchere,
cumpòniri,
cunsertare,
cuntratare,
incabizonare,
oldinzare
/
allaputzai,
allepuritzare,
chinchinnare,
mudai
| ctr.
iscunsertare,
scuncodrai
Frasi
si cuncordamus in su prétziu, mi la còmporo deo cussa domo ◊ si maridu e muzere no cuncordant apare comente faghent a contivizare sa famíllia? ◊ is duas sorris biviant in sa própiu intrada ma non cuncodrànt ◊ po cantai tocat a cuncordai su sonu de is boxis ◊ a isse no che lu cuncordas, no, a su chi cheres tue!
2.
cuncodrai sa mesa po prandi ◊ at cuncordau po nci essiri a su sartu ◊ aiat cuncordiadu unu bellu faellardu ◊ cuncordadí un'iscala po artziai a ingunis ◊ cuncordadha tui una màchina cument'e cussa!
3.
a Bidhegrésia dh'ant tzerriada de aici po cussu biaxu de bellas crésias chi dha cuncordant ◊ ita bandera de corrus chi ti ant a cuncordai!…◊ si cuncordat bèni e nci essit a giru
Cognomi e Proverbi
prb:
in s'interi chi sa bella si cuncordat, sa lègia si est giai cojada
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
s'accorder
Inglese
to agree on
Spagnolo
ponerse de acuerdo,
concordar
Italiano
concordare,
compórre,
configurare
Tedesco
vereinbaren,
zusammensetzen.
dà! , iscl: dae! Definizione
foedhu chi si narat po atzitzare a unu o un'animale po dhu fàere mòvere a trebballare, andhare o àteru
Sinonimi e contrari
ajó!,
dali!,
toca!
Frasi
dà, pesadindhe ca semus tuchendhe! ◊ dà, su ’ò, torrabbei! ◊ dà, lassade istare ca como no est ora! ◊ dà, dà, no est dannu mannu! (P.Casu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
allons! (interj.)
Inglese
come on !
Spagnolo
vamos
Italiano
orsù!
Tedesco
hott!,
hü!
divertídu , pps, agt: divertiu Definizione
de divertire; chi dhi praghet a s'ispassiare, amantiosu de is diverteras, de su divertimentu
2.
cumparzo tzantzarache, divertiu, ispiritosu
Traduzioni
Francese
qui aime s'amuser
Inglese
keen on fun
Spagnolo
divertido
Italiano
amante del divertiménto
Tedesco
lebemännisch.