apangadúra , nf Definizione
su apangae
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bêchage
Inglese
digging over
Spagnolo
labor de azada
Italiano
vangatura
Tedesco
Umgraben.
apretzetài, apretzetàre , vrb: pertzetare* Definizione
pònnere precetu, giare avertimentos, giare órdines siat po fàere e siat po no fàere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
abbèrtere,
ammonestai,
atibbai,
impreigare,
prenusciare
Frasi
si dh'iu apretzetau, a Filomena, de dhi ponni unu pinnadedhu! (A.Garau)◊ mi at apretzetau de no nai cantus annus tenit ◊ una cosa ti apretzetu: no castis is féminas! ◊ babbu mi adiat apretzetau de m'irdèrghere ca teníamus de pastinare
Traduzioni
Francese
enjoindre,
admonester
Inglese
to bind over,
to admonish
Spagnolo
avisar
Italiano
ammonire,
precettare
Tedesco
warnen,
mahnen.
assúa , avb, prep: assuba,
assubra,
assupra,
asua,
asuba,
asubra,
suba Definizione
sa parte chi abbàidat o est a cara a in artu; sa parte prus in artu de unu logu / a/c. coment'e prep. s'impreat cun sa prep. de
Sinonimi e contrari
apícius,
issuba,
pícius,
susu
/
innantu
/
apustis
| ctr.
suta
Modi di dire
csn:
asua de mei = subra meu; asuba de noti = a denote, a s'iscurigada
Frasi
dhoi at una mesa cun froris asuba ◊ nc'iat arrumbulau sa perda e si dhui fut sétziu asuba
2.
funt duas perdas asuba de pari ◊ dh'at posta assua de sa mesa ◊ asua de basamentu pesas in artu bellu monumentu (C.Villasanta)◊ si est frimmadu asubra de una gruta ◊ mandai is beneditzionis asua de nosatrus!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sur,
dessus
Inglese
on,
over
Spagnolo
encima,
arriba
Italiano
sópra
Tedesco
oben,
auf.
bidhiàre , vrb Definizione
betare o fàere chilighia
Sinonimi e contrari
chilighiare,
incilixiai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
geler blanc
Inglese
to frost over
Spagnolo
escarchar,
formarse escarcha
Italiano
brinare
Tedesco
reifen.
chilighiàre , vrb: chiligiare,
cilixiai,
cixiai Definizione
betare, fàere chilighia
Sinonimi e contrari
astragare,
bidhiare
Frasi
candu cixiat abbruxat s'erba
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
geler,
givrer
Inglese
to frost over
Spagnolo
escarchar
Italiano
brinare,
gelare
Tedesco
reifen.
copedhàre , vrb: corpedhare Definizione
giare cropos, prus che àteru piticos, lestros aifatu de pare, istare giaendho cropos
Sinonimi e contrari
colpare,
fèrrere,
tochedhare
Frasi
in iscola a segare, a corpedhare, a pulire, a tínghere, e gai, mancu a zogu, mancu brullendhe faghet ◊ ite li ses corpedhendhe, a martedhu, a cussa cosa? ◊ s'intendhet su mastru de linna corpedhendhe, paret puntzitendhe carchi cosa
2.
unu túnciu paret essendhe dai sos muros e copedhendhe a balcones e giannas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
battre,
taper plusieurs fois
Inglese
to beat over and over
Spagnolo
golpear muchas veces
Italiano
bàttere ripetutaménte
Tedesco
wiederholt schlagen.
erbíre , vrb Definizione
naschire o pònnere (crèschere, fàere) erba
Sinonimi e contrari
inderbie,
rampudhire,
rupire
Frasi
su logu est totu erbindhe, ma si no torrat a pròere che sicat totu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
engazonner,
enherber
Inglese
to grass over
Spagnolo
herbecer
Italiano
inerbire
Tedesco
mit Gras bepflanzen.
ifegàre , vrb: irfecare,
iscegiai,
isfegare,
sfegiai Definizione
cambiare su binu a un'àtera carrada po no dhu lassare in sa feghe; isturdire s’imbriaghera, caciare su binu bufau
Sinonimi e contrari
ilbarulire,
ismarmire,
scexiai
/
bombitai,
caciae
Frasi
su binu fit ispetziale e babbu, pustis de l'àere ifegadu, lu poniat in ampullas e carradellos minores ◊ a primos de su mese de nadale ilfegant su binu, sa prima bolta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cuver son vin
Inglese
to get over one's drunkenness
Spagnolo
desollar,
dormir el vino (la zorra,
el lobo)
Italiano
smaltire la sbòrnia
Tedesco
den Rausch ausschlafen.
imbruscài, imbruscàre , vrb rfl Definizione
si narat de s’aera candho si ammontat de nues e in cobertantza de gente puru candho si ofendhet o si primmat o si dha pigat po su malu su chi dhi narant o faent
Sinonimi e contrari
abbudhonare,
annuai 1,
cuculare
| ctr.
iscrarire,
ispalaciae
2.
su predi si fiat imbruscau intendendi nendi ca s'Evangéliu fiant paristórias
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se couvrir de nuages
Inglese
to cloud over
Spagnolo
nublar
Italiano
annuvolare
Tedesco
bewölken.
incuculàre , vrb: incugulare Definizione
su si pesare o pònnere nues in s'aera; nau in cobertantza de unu, fàere in cara trista, séria, pentzamentosa
Sinonimi e contrari
abbudhonare,
annuai 1,
cuculare,
incumbuxae
| ctr.
isclarire,
ispalaciae
Frasi
isperemas chi no incúculet (G.M.Cabras)◊ gelu, bidhia e chelu incuguladu no tent esístere nemmancu in s'ammentu (S.Casu)
Etimo
itl.
incocollarsi
Traduzioni
Francese
se couvrir de nuages,
s'assombrir
Inglese
to cloud over
Spagnolo
nublarse
Italiano
rannuvolarsi
Tedesco
sich bewölken.
incúgulu , nm Definizione
su s'incugulare
Sinonimi e contrari
abbudhonadura,
annuamentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
assombrissement
Inglese
clouding over
Spagnolo
nublado
Italiano
rannuvolaménto
Tedesco
Bewölkung.
indhèdha , avb: innedha Definizione
logu atesu (pagu o meda) de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho, impreau po su istare, abarrare, èssere / pristinnedha! = prestu a un'ala! (peràula pro chitzire su cane)
Sinonimi e contrari
abedha,
adhadhai,
adhae,
annedha,
atesu,
cudhae,
cudhàniche,
cudhei,
inella,
inello,
inidha,
nedha
| ctr.
acanta,
innoce
Frasi
nch'est in cudha bidha innedha ◊ su de èssere indhedha no podet secare s'impinnu de s'amore!
2.
si manteniant indhedha dae sos malàvios e dae sas cosas issoro
Etimo
ltn.
inde illac
Traduzioni
Francese
là,
loin
Inglese
over there
Spagnolo
allá,
allí
Italiano
là,
colà,
lontano
Tedesco
dort,
weit.
intregàdu , pps, agt: intregau Definizione
de intregare; nau de unu chentza precisare àteru bolet nàrrere chi est intregau a su dimóniu
Sinonimi e contrari
dadu
/
assatanadu
Frasi
a tie apo intregau is craes de su coro!
2.
bosatrus seis intregaus a is tiaus: de sa religioni si ndi seis iscaréscius! ◊ candu unu est intregau a is tiaus no podit bogai che pampas de fogu! ◊ sendhe Maria in partu benit unu póveru, e fit su babbu intregadu! ◊ pariat un'intregadu, bochendhe fogu!
Traduzioni
Francese
livré
Inglese
handed over
Spagnolo
entregado
Italiano
consegnato
Tedesco
ausgehändigt.
intregài, intregàre , vrb: intrigai Definizione
giare cosa, pònnere in manos de àtere; su si pònnere cun apentu mannu a fàere calecuna faina
Sinonimi e contrari
apentare,
dare,
imbèlghere,
intzidiare
/
apentare
Modi di dire
csn:
intregai cosa a manus de ccn. = pònnere in manos de ccn.; intregadu dae sos diàulos = chi zughet bundhos; intregai is pudhas a margiani = comporare casu dae sos sórighes, fidàresi de chie no si depet
Frasi
ant intregadu su malefatore a sa giustíssia ◊ a tie apo intregadu coro, vida e pessone ◊ Antoni Maria s'iat béndiu s'ànima a s'eremigu e si dh'iat a èssi intregada un'àtera dí ◊ totus dh'intregant faina, ca est maistu bonu ◊ dhi at intregau dónnia cosa a manus suas
2.
a Cristos li fatesi sa promissa de pòdere a sa rughe intregare sas fartas mias pro non prus pecare (G.Ruju)◊ mannus e piticus s'intregant a is Santus cun un'isperàntzia chi dhus agiudant a bivi (M.Porru)
3.
si est intregadu totugantu a s'istúdiu
4.
candho si atriviat a mòvere dae su triballu li tocaiat guasi de s'intregare pro torrare a caminu
5.
"Duncas!" - si fadiat po cumentzai, iscrariendusí sa boxi e intreghendu su contu -
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
livrer
Inglese
to hand over,
to grant
Spagnolo
entregar
Italiano
consegnare,
affidare
Tedesco
aushändigen,
übergeben.
irminujàre , vrb Definizione
segare a pitichedhedhu; pentzare una cosa o una chistione bene a fundhu, a fine a fine
Sinonimi e contrari
amminudai,
ispiculedhare
/
amminunciare,
irminutziare,
pilisae
2.
irminujatilas custas cosas chi ti apo nau, ca a bi pessare tocat a tibe! ◊ su de s'irminujare a fundhu sos fatos umanos l'aiat ispintu a s'irbortare de fàchere su sordau ◊ irminujàndhesi cussu si li afinabat s'ànima, ite arrore! ◊ su de fàchere si l'ant irminujau bene innantis de detzídere de s'isèrghere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
morceler,
faire un récit détaillé
Inglese
to mince,
to think over
Spagnolo
desmenuzar,
reflexionar
Italiano
sminuzzare,
ripensare
Tedesco
zerbröckeln,
überlegen.
iscucuài , vrb: iscucurai,
iscucurare,
iscucurrare,
scucurai Definizione
trantzire su cúcuru de calecuna cosa, pigare e bogare su cucurru, su chi in s'istrégiu dhu'est in prus de is oros, betare sa cosa de un'istrégiu a imbuidadura; foedhandho de is boes, iscapiare de su carru; nau de is pódhighes (de is peis), isconcare, atumbare a forte sa conca a manera de che segare carre coment'e a iscovecadura; rfl. brinchidare a cúcuru ficadu, conca a bàsciu, e fintzes pèrdere is pilos de conca / lassare a ccn. che truncu iscucuradu = firmai chentza dhi fai narri su chi fut nendi
Sinonimi e contrari
ilgavantare,
illichidare,
ismesujare,
issucurare,
sciusciai
/
igiúgnere
| ctr.
acucuai
Frasi
li prenat sas bussacas de pisellu iscucuranne unu mesu muntone ◊ in sa pigada sos boes si sunt repellados: est tocadu a che ndhe iscucurrare, de sa gàrriga ◊ faghimus carchi cosa pro che iscucurrare su malumore
2.
istringhia sas dentes pro no piànghere candho mi iscucuraia sos pódhighes, andhendhe a pes nudos ◊ currimis a s'iscurtza cun sos pódhighes totu iscucurados
3.
si nc'est iscucuau in funtana ◊ issu fut imbecendi e iscucuendisí
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire écouler le trop plein,
vider
Inglese
to fill,
to take over flowing off
Spagnolo
desmochar,
descolmar
Italiano
scolmare
Tedesco
abstreichen.
pícius , avb, prep, nm: pissu,
pitos,
pitu 1,
pitzu 3 Definizione
logu in artu, prus in artu
Sinonimi e contrari
assua
| ctr.
assuta
Modi di dire
csn:
intrare pitu a unu = pònnere manu; a pitos = subra; leare dae pitos de...= dae subra de...; èssiri sempri a piss'e ccn. cosa = imperendi sempri cussa, sempri sa própiu; èssere pitu pitu = subra subra, a pillu, acomenti parit o si bit a prima castiada; in pitzus allenu = subra de àtere; in pitzu meu, tou/tua, sua, in pitzus tús = subra meu, tou, sua, subra tua; in picedhu, in pitzedhu = a orighedhu, in perígulu o apunta a che rúere; segai tropu a picedhu = a orighedhu, tropu zustu o unu pagu mancante; su pitzu = (a logos) su pianu de subra, in sas domos; su pitzigedhu = isostre, puntu prus artu
Frasi
pariat chi unu monte che li fit rutu a pitos ◊ che li andhaiat a pitu ◊ andaus a pícius!
2.
semus andhaos a pissu de monte ◊ milli pandheras béntulant in pitos de cada capu de mundhu ◊ apu postu su paperotu in pissu de mesa ◊ si nche artziaiat in pitzos de su monte ◊ su cantu de is chígheras s'intendiat in pitzu de is matas ◊ totu sos males che orruent in pitzu tua ◊ su sànguni sú arruat in pitzus nostus! ◊ totu s'impínniu che fut calau in pitzu suo
3.
no mi est bastadu de pigare a unu pitu pro selvare totu ◊ no ti acúrtzias e ne a t'intrare pitu resesso ◊ dèu soi a piss'e custa cicia cadhossa e sa meri ndi tenit noas allogadas! ◊ tenet sa famíglia a pitzu de una gerronada! ◊ est ghetendi velenu in pitzus allenu sentz'e dhu circai! (Lai)◊ custa cosidura in picedhu in picedhu no andat bèni! ◊ no ti dhu pighes a giogu su male in pitzu angenu!◊ su dannu est in pitzu meu!
4.
si est sétzia in pitzedhu de su letu ca no boliat istrobbai ◊ arràcia de brulla, mi at postu una molleta in s'origa e própiu in picedhu!
Traduzioni
Francese
sur,
dessus
Inglese
on,
over,
above,
upstairs,
top
Spagnolo
sobre
Italiano
sópra
Tedesco
oben,
herauf,
hinauf,
auf,
über,
Obere Seite.
rucràu , pps, agt: rugadu Definizione
de rucrare; chi est fatu a orrugos, segau / èssere unu rugradu (nau de ccn.)= castigadu, managu, de pagu impita, isente
2.
so totu rugada, m'intendho débbile meda
Traduzioni
Francese
cassé,
traversé,
heurté
Inglese
broken,
crossed,
run over
Spagnolo
partido,
cruzado,
atropellado
Italiano
spezzato,
attraversato,
investito
Tedesco
gebrochen,
überschritten.
scexiài , vrb: scixiai Definizione
lassare o istare fora a irbentiare, a pèrdere s'efetu de s'àrculu, a isturdire s'imbriaghera: nau de su furru allutu inchesu, pèrdere calore, ifridare; fàere o lassare passare s'arrennegu
Sinonimi e contrari
ibentiare,
ifegare*,
ilbarulire,
iscoturare,
ismarmire
/
irfriargiare
Frasi
candu s'imbriagu at scixiau si ndi est pesau ◊ si torrat imbriagu, bogancedhu a foras a scixiai! ◊ a is tres de merí funt ancora a scexiai, imbriagus ◊ su forru candu si ponit su civraxu a coi benit tupau po no scexiai
2.
sa sorga dha lassat scixiai, a sa nura, ca gei torrat sola sola!
Traduzioni
Francese
cuver son vin
Inglese
to get over one's drunkenness
Spagnolo
dormir el vinola mona
Italiano
smaltire la sbòrnia
Tedesco
den Rausch ausschlafen.
súba , avb, prep: assua,
issuba,
subra,
supa 1,
supra,
sura Definizione
sa parte chi abbàidat o est a cara a in artu; sa parte prus in artu de unu logu: coment'e avb. fintzes cun prepositziones (a, in, de, dae, o àteru); coment'e prep. s'impreat prus che àteru cun sa prep. de e fintzes cun a, ma no cun agt. possessivu si pertocat persona (subra mia, tua, sua, nostra, vostra, issoro: raru, fintzes subra de a mie, chi no est manígiu de su srd.)
Sinonimi e contrari
apícius,
issuba,
pícius,
susu
/
apustis
| ctr.
suta
Modi di dire
csn:
a manu de subra = a parti de pitzus, me in sa parti prus in artu de unu logu, de unu tretu; colare totu s. = passai totu a manu de pitzus de unu logu; dàreche a s. de una cosa = agatai, ingertai, arregordai una cosa; dare a s. a su triballu, a su it'e fàghere = trabballai meda; dàresi a s'ala de subra = (fuedhendi de ccn.) pretèndiri de tènniri arrexoni fintzes isciendi de no ndi tenni, fàgheresi a parte colada; dae como in s. = de immoi a innantis; frigàresi, pònneresi carchi cosa s. = in dossu, in sa bestimenta chi si portat bistia; èssere subra subra = a pizu, pillu pillu, agiummai a parte de foras o in pitzus de una cosa, sentza de calai a fundu, sentza de circai meda
Frasi
zosso tenent sa coghina, subra sas istàntzias pro corcare ◊ sunt domos bàscias una suta una sura ◊ sa coghina che la tenimus in su pianu de subra ◊ bae a subra e falamindhe su chi ti apo nadu ◊ s'anzonedha fuit isterrigada in terra e cudhu supa che astore iscudindhe a cantu podiat ◊ che li ant betadu s'abba subra
2.
sura de su letu isse paret drommendhe ◊ no acatat ube si falare si no in supra mea ◊ su pratu est subra de sa mesa ◊ Cristos at alidadu subra issoro, de sos apóstulos ◊ che l'ant betadu subra de su fogu ◊ in s'ufísciu bi aiant su telèfono subra a s'iscriania ◊ zuchiat su chírchinu in supra de sa conca ◊ ant fatu rúghere sas neches totu supra sua ◊ s’ispada de sa vendhita est pendhendhe in supra vostra
3.
chie fit cussu l'ischia, ma no che dao subra ◊ no che so mai pótidu dare a subra de chie podet èssere cuss'otada ◊ a su chirca chirca che daet a supra
4.
como sa cosa de fàghere ndhe lompet totu a una borta e tocat a li dare a subra
5.
no ti frighes sas manos subra ca las zughes brutas! ◊ màniga abbellu, no ti che lu imboles subra!
Etimo
ltn.
supra
Traduzioni
Francese
sur
Inglese
on,
over,
up
Spagnolo
sobre
Italiano
sópra
Tedesco
oben,
auf,
über.