abbútinu , nm Definition
su abbutinare; su che andhare a pitzu a cropu, a unu, mescamente cun màchina currendho
Synonyms e antonyms
abbotinada,
apetigamentu
/
imbistida
Etymon
srd.
Translations
French
foulage,
collision
English
collision
Spanish
pisoteo,
daño
Italian
calpestaménto,
guasto
German
Getrampel,
Schaden.
acajonàre , vrb: cajonare Definition
betare a unu is curpas de unu dannu; fàere dannu, fàere a manera chi unu tèngiat dannu
Synonyms e antonyms
acriminai,
acrupai,
acusai,
imputai,
incrupai,
incausai
/
causai
Sentences
ahi, mi acajonas, tue, e mi das tragos frecuente: mi acusas barbaramente chi ti apo amore afaltzadu! ◊ pustis chi a faedhare mi as fortzadu mi acajonas de aer faedhadu?! (P.Mossa)
2.
tantu dannu reparade chi mi azis acajonadu!
Etymon
itl.
accagionare
Translations
French
accuser
English
to accuse
Spanish
inculpar,
culpar,
perjudicar
Italian
incolpare,
cagionare
German
beschuldigen,
schaden.
aggràbiu , nm: aggràviu,
aggravu Definition
su andhare de male in peus; ofesa manna chi si faet a unu
Synonyms e antonyms
aggravamentu,
impeoramentu,
pejoramentu,
pejoria
/
afrenta,
afrontu,
aggrau,
alloloju,
cavanile,
innóriu,
inzenza
2.
a Gesugristu in sa passioni sua dh'iant ispollau e fatu milli aggràvius ◊ perdona is aggràvius e is ofentzas!
Etymon
spn.
Translations
French
offense,
outrage
English
worsening
Spanish
empeoramiento,
agravio
Italian
aggràvio,
svantàggio,
oltràggio
German
Kränkung,
Schaden,
Beleidigung.
dànnu , nm: (su dannu = nr. suddànnu)
Definition
css. cosa chi podet èssere cunsiderada male, guastu o pérdia / min. dannighedhu (= dannu mannu, segundhu comente si narat)
Synonyms e antonyms
digràtzia,
gastu 1,
iscalabru,
male,
noghimentu
| ctr.
bene,
foltuna
Sentences
coro, ite dannu a ch'essire fora de istrada!…◊ sos bentos fortes faghent dannu in sas binzas apenas isparadas ◊ su bestiàmine in su laore faghet dannu ◊ a sos trastes lassados fora lis faghet dannu ◊ a no tènnere onore est unu dannu che unu candho faghet una falta (Piras)◊ chie faghet su dannu si lu pagat!
2.
dannighedhu, gai, su chi at tentu, totu sa domo ruta!…◊ custu est unu dannighedhu de nudha
Surnames and Proverbs
prb:
dannu de medas consolu de tontos
Etymon
ltn.
damnum
Translations
French
dommage,
détriment
English
damage
Spanish
daño,
perjuicio
Italian
danno,
nocuménto,
scàpito
German
Schaden,
Nachteil.
gàstu 1, guàstu , nm, agt Definition
genia de dannu, de iscónciu; chi tenet neghe, difetu; s'impreat fintzes coment'e pps. de guastare
Synonyms e antonyms
dannu,
dissàntara,
iscunsertu,
isente,
istropiadu,
malevadadu
/
cdh. gastatu
/
istrópiu
| ctr.
acónciu,
arràngiu
/
líaru,
sanu
Idioms
csn:
dente guasta = tacada, mantzada; pònnere g. a unu = istrupiai
Sentences
at fatu guastu a sa màchina e frimmu s'est a mesu caminu
2.
benie pro azudare una pòvera fémina guasta chi no si podet mòghere! ◊ cussu est guastu de sa nàschida ◊ de candho so rutu, custu bratzu mi est abbarradu guastu ◊ frutuàriu guastu mancu ndhe collas! ◊ custa gafetera guasta no faghet a la pònnere ◊ dhi fiat naschia una pipia guasta
3.
ite mi tantat chi ti ponzo guastu a corpos! ◊ si li lompet a fuste li ponet guastu, a su fizu, arrennegadu male comente fit!
4.
sa banca de fàghere pane mi l'ant guasta poníndhela a donzi cosa
Translations
French
dégât,
pourri,
gâté,
détraqué
English
damage,
breakdown
Spanish
avería (f),
daño,
roto
Italian
guasto,
inservìbile,
danno
German
beschädigt,
unbrauchbar,
Schaden.
nòcere , vrb: nòchere,
nòciri,
nògere,
nòghere,
nògiri,
noxi 1,
nòxiri Definition
fàere dannu o male, pònnere neghe a sa salude, a sa nedidesa de su cristianu, de sa cosa, de s'animale o matedu / pps. nóchidu, nóciu, nógiu (nó-ci-u, nó-gi-u)
Synonyms e antonyms
addagnai,
danneficai,
indomaxai,
scalabrai
| ctr.
giuai,
rechèdere
Sentences
is mortos no podent nògere a nemos ◊ ello chie ti est nochendhe chi no ti podes irbojare? ◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ a isse no li noghet ne caldu e ne fritu ◊ no si at a noxi prus nisciunu ingannu ◊ su mufore noghet a sas binzas ◊ a sa màchina li noghet a la dassare fora ◊ no ti pighis ferenu ca ti nocit!◊ cust'ària ti nogit!◊ su chi apu fatu no mi est nóciu
2.
fuo zente connota e logos mios, mi noghet su tocu ’e sas campanas (A.Spano)
Etymon
ltn.
nocere
Translations
French
nuire
English
to harm
Spanish
perjudicar,
dañar
Italian
nuòcere,
pregiudicare
German
schaden.
noghiméntu , nm: noximentu Definition
su nòghere, su fàere male (pruschetotu a sa salude)
Synonyms e antonyms
dannu,
male
Translations
French
dommage,
détriment
English
damage,
detriment
Spanish
daño,
perjuicio
Italian
nocuménto,
scàpito
German
Schädigung,
Schaden,
Nachteil.
tacài 1 , vrb: tacare Definition
pònnere taca, imbrutare faendho tacas; nòghere a sa salude
Synonyms e antonyms
ammaciae,
macrare,
maculai 1,
punciai
| ctr.
smanciai
/
aciacai,
atzacorare,
inciacai,
nòcere,
tachignare,
tunconire
Sentences
no bortes s'imbustu a s'infache, si no cheres a lu tacare ◊ su sutzu de sa melaeranu tacat e no ndhe andhat prus ◊ e za no tacat, mih, su mústiu!…◊ si no ti pones guantes a tirare erba ti tacat sas manos
2.
su bentu fritu no ti at mai tacadu e ne fatu male ◊ su bene sou za est seguru: no siat chi bi lu tachent sos fritos de bennarzu, puru!…
Etymon
ctl.
tacar
Translations
French
tacher,
nuire
English
to stain,
to injure
Spanish
manchar,
perjudicar la salud
Italian
macchiare,
chiazzare,
nuòcere
German
beflecken,
schaden.