àlbere , nm, nf: àlbore,
àlbori,
àlbure,
àlvere,
àlvure,
àrbere,
àrbore,
àrbule,
àrbure,
àrburi,
àrvere 1,
àrvore,
àrvule,
àrvure,
àvure Definizione
mata, matedu chi faet mannu meda e linna grussa / a s'àrbure si dhi podent distínghere custas partes: s’arraighina, sa cotzina o fundhale, su truncu, rughes o ingruxadura, is cambos, is naes, is cambigiolos (coma o chimas), su corgiolu, is ogos, sa fògia, su frore, su frutu
Sinonimi e contrari
mata,
unnu
Modi di dire
csn:
prantai, pudai, inferri, segai, iscomai un'à.; su chi podet fàghere un'à.: nàschere, tènnere, crèschere, èssere in abbas, ogrire, isparare, batire, iscutinare foza, imbegrare, sicare; sere, pasare suta de un'àrbure = acanta, suta de is cambus e nais; s'àrburi si pesat dereta = tirat meda a in artu, creschet meda de artària; àrburi genealógicu = s'arereu, sos de una famíllia gai comente benint unu ifatu de s'àteru cussiderados in tempos longos, de generatzione in generatzione; fàghere s'àrbure ritza, o àrbure arta = fai s'àrburi de s'arenada, o de sa nai, fàghere su palone, pesàresi ritzu ponindhe sas manos (sa conca puru) in terra e sos pes in artu
Frasi
àlvure amigu meu, càrrigu de música suta de sas manos de su bentu (S.Baldino)◊ s'abe giughet su pódhine de un'àrvure a s'àteru ◊ su fogu s'est inchessau a sas àrvules mannas ◊ cust'àrvore ch'est artu meda ◊ su logu fit totu àrbures mannas ínnidas chi no aiant proadu mai bistrale
Etimo
ltn.
arbore(m)
Traduzioni
Francese
arbre
Inglese
tree
Spagnolo
árbol
Italiano
àlbero
Tedesco
Baum.
arvurítu , nm Definizione
min. de àrvure, matighedha, mata pitica
Sinonimi e contrari
arbulítzulu,
arburedha,
matixedha,
piantone 1
Traduzioni
Francese
petit arbre
Inglese
sapling
Spagnolo
arbolillo
Italiano
alberèllo
Tedesco
kleiner Baum.
coltína , nf: cortina,
cultina Definizione
sa pratza asuta de una mata, totu a inghíriu de su truncu inue orruet su frutu; s'umbra chi faent is matas, asuta; su frutu chi dhue orruet asuta de sa mata
Sinonimi e contrari
paltza,
prassàrgia,
pratzada
Modi di dire
csn:
fàghere sa c. a sas àrbures = limpiai asuta de is matas; èssere a cortina (nadu de unu frutu) = a meda, in terra
Frasi
est abbaidendhe sas fozas sicas e mortas suta de sa coltina ◊ sa pira ruet in sa cortina ◊ sa cortina no si collit comintzendhe dae mesu, ma dae alas de fora, a s'atenta
2.
sos àrbores fachent cortina ◊ in istiu cherent fatas sas cortinas pro agatare su logu netu a ndhe collire s'olia
3.
ndhe apo collidu una cortina de olia ◊ sa nughe bi est a cortina, in terra
Cognomi e Proverbi
smb:
Cortina
/
prb:
sa landhe falat a sa cortina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
le couvert d'un arbre
Inglese
Space under a tree
Spagnolo
lugar debajo de un árbol
Italiano
lo spàzio sótto una pianta
Tedesco
Schatten eines Baumes.
còma , nf: comma 1 Definizione
is puntas prus fines de is matas, una de is tres partes de una mata (in sensu verticale), sa prus in artu
Sinonimi e contrari
carvata,
chima,
comiola,
frandha 1,
pumpulina
Modi di dire
csn:
pònniri sa cosa a truncu coma = cun sos runcos parte a cara a un'ala e parte a cara a s'àtera, fintzas a dortu e a rugadis, a s'irregulada; o est mamma o est carru ’e coma! = si no est una cosa… est un'àtera!
Frasi
is mànigas de su lori si depint carrigai postas a truncu-coma ◊ piga su cambu de sa parti de su truncu, no de sa coma!
2.
ndi as a bolli a cuncordai duus fuedhus a truncu coma!…
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
coma
Traduzioni
Francese
chevelure d'un arbre
Inglese
leafage
Spagnolo
copa
Italiano
chiòma delle piante
Tedesco
Baumkrone.
màta , nf Definizione
css. linna chi abbarrat bàscia, a cambos medas o a truncu fines, a mola, ma fintzes cussa chi faet arta, manna, a truncu solu e grussu (prus che àteru si precisat: m. de rú, m. de chessa, m. de figu, m. de olia, m. de ílixi)/ min. matixedha, matutzedha / ala de m. = camba, nae manna; fai sa mata = fàghere s'àrbure ritza, pònnere sas manos in terra e caminare cun sos pes in artu
Sinonimi e contrari
busa 1,
macra,
maúgia,
moa 1,
molarxa,
tupa
/
àlbere
Frasi
su logu est totu matas de rú, no faghet mancu a bi colare
2.
is matas fiant afracuadas e abbruxadas ◊ dónnia mata chi no donat frutu bonu at a èssi segada e ghetada a su fogu (Ev)◊ sa foresta oe no est buscosa cun sas matas colossales (I.Casula)◊ cussu si est apicau a sa mata e nd'at iscardancau un'ala ◊ de matas de méndhula e de figu fuint prenos sos ortos
3.
calincunu piciochedhu camminat cun is manus, cambas a susu, faendu sa mata
Cognomi e Proverbi
smb:
Mata, Matta
/
prb:
a corpu a corpu si ndi segat sa mata
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
maquis,
buisson,
arbuste,
arbrisseau,
arbre
Inglese
bush,
tree
Spagnolo
mata,
árbol
Italiano
màcchia,
cespùglio,
arbusto,
àlbero
Tedesco
Busch,
Strauch,
Baum.
pumpulína , nf Definizione
is puntas prus artas de una mata
Sinonimi e contrari
chima,
coma,
pitiobedhu,
punta
Traduzioni
Francese
faîte d'un arbre
Inglese
treetop
Spagnolo
punta
Italiano
cima degli àlberi
Tedesco
Wipfel.
sòca 1 , nf Definizione
s'arraighina de una mata in su tretu ue est ingrussada, coment'e fata a nodu, de prus a mancu a paris de terra
Sinonimi e contrari
cioca 1,
ispicone 2,
raighina,
tzompa
Frasi
candu s'ispillonat su cardu si ndi bogant is pillonis de a ingíriu de sa soca
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ctl.
soca
Traduzioni
Francese
pivot d'un arbre
Inglese
taproot
Spagnolo
raíz fusiforme
Italiano
fittóne di una pianta
Tedesco
Hauptwurzel.
tilimbavuristèra , nf Definizione
genia de matighedha chi ponent po bellesa: innanti de isparare, acabbandho s'ierru, si càrrigat de frore in colore de orrosa e apustis faet una teghighedha cun su sèmene: sa fògia est larga, matuca, agiummai tundha
Sinonimi e contrari
pudhedhu
Terminologia scientifica
mt, Cercis siliquastrum
Traduzioni
Francese
arbre de judas
Inglese
judas tree
Spagnolo
ciclamor
Italiano
àlbero di Giuda
Tedesco
Judasbaum.