achína , nf: anchina 1,
china Definizione
genia de mata; sa droga chi si faet de su corgiolu, impreada po meighina a curare sa malària, a passare sa callentura
Sinonimi e contrari
chenina
Frasi
su dotori dh'at nau a pigai s'achina ◊ maladia de amori no dha curat cun s'achina! ◊ su meli de s'olioni est marigosu meda: est achina, lampu!
Terminologia scientifica
mtm, Cinchona officinalis
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cinchona,
quinine
Inglese
chinaroot tree,
quinine
Spagnolo
quino,
quinina
Italiano
àlbero della china,
chinino
Tedesco
Chinarindebaum,
Chinin.
ailànti, ailàntu , nm Definizione
linna furistera, forte e tostada, genia de mata de s'Austràlia o de s'Àsia
Sinonimi e contrari
nuxivuristera,
olanda
Terminologia scientifica
mtm, Ailanthus altissima
Traduzioni
Francese
ailante
Inglese
tree of heaven
Spagnolo
ailanto
Italiano
ailanto
Tedesco
Ailanthusbaum.
àlbere , nm, nf: àlbore,
àlbori,
àlbure,
àlvere,
àlvure,
àrbere,
àrbore,
àrbule,
àrbure,
àrburi,
àrvere 1,
àrvore,
àrvule,
àrvure,
àvure Definizione
mata, matedu chi faet mannu meda e linna grussa / a s'àrbure si dhi podent distínghere custas partes: s’arraighina, sa cotzina o fundhale, su truncu, rughes o ingruxadura, is cambos, is naes, is cambigiolos (coma o chimas), su corgiolu, is ogos, sa fògia, su frore, su frutu
Sinonimi e contrari
mata,
unnu
Modi di dire
csn:
prantai, pudai, inferri, segai, iscomai un'à.; su chi podet fàghere un'à.: nàschere, tènnere, crèschere, èssere in abbas, ogrire, isparare, batire, iscutinare foza, imbegrare, sicare; sere, pasare suta de un'àrbure = acanta, suta de is cambus e nais; s'àrburi si pesat dereta = tirat meda a in artu, creschet meda de artària; àrburi genealógicu = s'arereu, sos de una famíllia gai comente benint unu ifatu de s'àteru cussiderados in tempos longos, de generatzione in generatzione; fàghere s'àrbure ritza, o àrbure arta = fai s'àrburi de s'arenada, o de sa nai, fàghere su palone, pesàresi ritzu ponindhe sas manos (sa conca puru) in terra e sos pes in artu
Frasi
àlvure amigu meu, càrrigu de música suta de sas manos de su bentu (S.Baldino)◊ s'abe giughet su pódhine de un'àrvure a s'àteru ◊ su fogu s'est inchessau a sas àrvules mannas ◊ cust'àrvore ch'est artu meda ◊ su logu fit totu àrbures mannas ínnidas chi no aiant proadu mai bistrale
Etimo
ltn.
arbore(m)
Traduzioni
Francese
arbre
Inglese
tree
Spagnolo
árbol
Italiano
àlbero
Tedesco
Baum.
aràllia , nf Definizione
genia de frore (in Sardigna ch'est batiu de fora)/ aràllia a folla strinta = Dizygotheca elegantissima
Terminologia scientifica
frs, Fatsia japonica
Traduzioni
Francese
aralia,
aralie
Inglese
angelica tree
Spagnolo
aralia japonica
Italiano
aràlia
Tedesco
Aralie.
cagadía , nf: cogodia Definizione
fodhe, frutu aortitzu de sa pruna, chi no ammadurat s'ossu e chi no dhu sèberat de sa prupa: abbarrat coment'e teghighedha, buida in mesu, ladita, modhe, in colore tra birde e biancu, bona a papare, de sabore marigosu, e apustis si sicat deunudotu
Sinonimi e contrari
tacatia
2.
s'amistade issoro ch'est finida in cogodia e no si sunt mancu piús faedhados!
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fruit rabougri de la ronce
Inglese
withered fruit of the plum tree
Spagnolo
fruto apestado del endrino
Italiano
frutto imbozzacchito del pruno
Tedesco
eingeschrumpfter Frucht des Pflaumenbaums.
coltína , nf: cortina,
cultina Definizione
sa pratza asuta de una mata, totu a inghíriu de su truncu inue orruet su frutu; s'umbra chi faent is matas, asuta; su frutu chi dhue orruet asuta de sa mata
Sinonimi e contrari
paltza,
prassàrgia,
pratzada
Modi di dire
csn:
fàghere sa c. a sas àrbures = limpiai asuta de is matas; èssere a cortina (nadu de unu frutu) = a meda, in terra
Frasi
est abbaidendhe sas fozas sicas e mortas suta de sa coltina ◊ sa pira ruet in sa cortina ◊ sa cortina no si collit comintzendhe dae mesu, ma dae alas de fora, a s'atenta
2.
sos àrbores fachent cortina ◊ in istiu cherent fatas sas cortinas pro agatare su logu netu a ndhe collire s'olia
3.
ndhe apo collidu una cortina de olia ◊ sa nughe bi est a cortina, in terra
Cognomi e Proverbi
smb:
Cortina
/
prb:
sa landhe falat a sa cortina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
le couvert d'un arbre
Inglese
Space under a tree
Spagnolo
lugar debajo de un árbol
Italiano
lo spàzio sótto una pianta
Tedesco
Schatten eines Baumes.
lazaròla , nf Definizione
genia de matighedha chi assimbígiat a su calàvrighe / l. de monte = (Sorbus aria), zenia de àrbure chi assemizat a sa superba (e a sa lazarola) e faghet una linna tosta meda
Sinonimi e contrari
zarola
Terminologia scientifica
mt, Crataegus azarolus
Traduzioni
Francese
azerolier
Inglese
azarola tree
Spagnolo
acerolo
Italiano
lazzeruòlo
Tedesco
Azarole.
marmaríscu , nm Definizione
genia de narba chi faet manna, arta, a cambu linnosu (fintzes bastoni de santu Giusepi)
Sinonimi e contrari
narbaónia
Terminologia scientifica
rba, Malva olbia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lavatère
Inglese
tree mallow
Spagnolo
malvavisco rizado
Italiano
lavatèra
Tedesco
Angehörige einer Gattung der Malvengewächse.
màta , nf Definizione
css. linna chi abbarrat bàscia, a cambos medas o a truncu fines, a mola, ma fintzes cussa chi faet arta, manna, a truncu solu e grussu (prus che àteru si precisat: m. de rú, m. de chessa, m. de figu, m. de olia, m. de ílixi)/ min. matixedha, matutzedha / ala de m. = camba, nae manna; fai sa mata = fàghere s'àrbure ritza, pònnere sas manos in terra e caminare cun sos pes in artu
Sinonimi e contrari
busa 1,
macra,
maúgia,
moa 1,
molarxa,
tupa
/
àlbere
Frasi
su logu est totu matas de rú, no faghet mancu a bi colare
2.
is matas fiant afracuadas e abbruxadas ◊ dónnia mata chi no donat frutu bonu at a èssi segada e ghetada a su fogu (Ev)◊ sa foresta oe no est buscosa cun sas matas colossales (I.Casula)◊ cussu si est apicau a sa mata e nd'at iscardancau un'ala ◊ de matas de méndhula e de figu fuint prenos sos ortos
3.
calincunu piciochedhu camminat cun is manus, cambas a susu, faendu sa mata
Cognomi e Proverbi
smb:
Mata, Matta
/
prb:
a corpu a corpu si ndi segat sa mata
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
maquis,
buisson,
arbuste,
arbrisseau,
arbre
Inglese
bush,
tree
Spagnolo
mata,
árbol
Italiano
màcchia,
cespùglio,
arbusto,
àlbero
Tedesco
Busch,
Strauch,
Baum.
matixèdha , nf Definizione
min. de mata, mata pitica
Sinonimi e contrari
arvuritu,
matutzedha,
piantone 1
Traduzioni
Francese
petite plante
Inglese
little tree
Spagnolo
planta pequeña
Italiano
piantina
Tedesco
Pflänzchen
mòa 1 , nf: mola 1,
molla,
mora 1 Definizione
cosa chi creschet cun cambos medas totu de fundhu, agiummai totus impare e a bisura tundha, ma si narat fintzes in su sensu de mata, de truncu, cosa grussa e tundhatza
Sinonimi e contrari
busa 1,
fundhu,
macra,
mata,
moíngiu,
molarxa,
tele,
tupa
/
cdh. sgridhoni
Modi di dire
csn:
una m. de murdegu, de modhitzi, de orrú, de olia, de patata, de ardureu, de túnniu, de codrobinu; sa mola de su tuju = su tzugu; m. de tita = sa tita; m. de culu = su culu, su paneri; m. de terra = bàrdula, lea, fintzas terrinu pagu; m. de réxinis = sas raighinas de s'àrbure bidas o leadas totu paris; zúghere sa mola = zúghere su sarragu de sa morte, èssere morindhe; arrogaisí sa mola de su tzugu = iscollàresi, nadu fintzas a frastimu
Frasi
unu lèpiri de giudu, impinnaciau de coa, pomposu e mustatzudu, nd'istupat de sa moa ◊ in logos tuos bi aiat chercos e molas de mata ◊ su pitzinnu curriat sartiendhe muros e molighedhas ◊ bi aiat molas de mudhitza, de tiria, de ozastru, de arrú ◊ sunt ammaniandhe su tusinzu suta de sa mola de unu chercu
2.
nau ca est grassa: mobixedha de fémina!…◊ cussa puntura de babbautzu mi at fatu a mola
Traduzioni
Francese
buisson,
souche,
chicot
Inglese
bush,
tree stump
Spagnolo
mata,
tocón
Italiano
cespùglio,
ceppàia,
barbicàia
Tedesco
Busch,
Strauch,
Baumstumpf.
modhitzièra , nf Definizione
modhitzi vera o chessa de monte, genia de linna chi faet a matighedha e faet a infèrrere a pistàciu
Sinonimi e contrari
acodro,
chessabera,
còdora,
operi,
soperi
Terminologia scientifica
mt, Pistacia terebinthus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
térébinthe,
mollé
Inglese
turpentine tree
Spagnolo
terebinto
Italiano
terebinto
Tedesco
Terebinthe.
piantòne 1, piantòni , nm: plantoni,
prantone,
prantoni Definizione
matighedha de prantare o prantada ma ancora pitica
Sinonimi e contrari
arvuritu,
matixedha,
matutzedha
Frasi
sos campos fint fatos a binzas e a ortos de prantones de frútora ◊ su procu ndi at bogau su mellus prantoni ◊ si che segas su prantone no faet prus sa mata! ◊ resurtadu metzanu, ca tue ses che prantone tropu abbadu!◊ su prantone est a dh'adderetzari a piticu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
arbrisseau
Inglese
small tree
Spagnolo
árbol pequeño
Italiano
alberèllo
Tedesco
Bäumchen.
preustínu , nm Definizione
mata manna ma giòvona, bella e dereta, chi nemos dhi at betau manu a ndhe segare cambos, mai tocada, ínnida
Sinonimi e contrari
fraustinu
Frasi
s'àrbure piús nébida e fozida as truncadu in netu ancora preustinu ◊ preustinos ínnidos podiant contare àteros contos cun raighinas tuas seculares! ◊ mastru Tilipu faghiat iscalas de carru dae preustinos tènneros che sa chera
Traduzioni
Francese
fût lisse
Inglese
stem,
young tree
Spagnolo
árbol,
planta joven
Italiano
fusto,
pianta gióvane
Tedesco
Stamm,
junger Baum.
prunigèdha , nf, nm: pruniscedha,
prunischedha,
prunischedhu,
prunisedha,
prunissedha,
prunixedha,
prunixedhu Definizione
(mata e frutu) genia de pruna areste, chi faet a tupighedhas a crispione, arrasposas, totu ispina longa e bogat una genia de pruna pitichedhedha, a pibionedhu, de colore asulu càrrigu candho est cota
Sinonimi e contrari
annàgiu,
priuschedha,
prunatzonca,
pronitza
/
ttrs. prunitzedha
Frasi
immoi no seus fuedhendu de prunixedha e ni de corastidha ◊ s'àinu che passat friga friga de molas de prunischedha ◊ sunt matas bàscias sa murta, su prunixedhu, su murdegu ◊ prunixedha e piricocu dhoi at in bidha mia
Terminologia scientifica
mt, Prunus spinosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prunellier
Inglese
wild plum tree
Spagnolo
endrino
Italiano
prugno selvàtico
Tedesco
Schlehbusch.
sopéri , nm Definizione
modhitzi o chessa de monte, genia de linna chi faet a matighedha e faet a innestare a pistàciu
Sinonimi e contrari
acodro,
chessabera,
còdora,
modhitziera,
operi
Terminologia scientifica
mt, Pistacia terebinthus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
térébinthe
Inglese
turpentine tree
Spagnolo
terebinto
Italiano
terebinto
Tedesco
Terebinthe.
tilimbavuristèra , nf Definizione
genia de matighedha chi ponent po bellesa: innanti de isparare, acabbandho s'ierru, si càrrigat de frore in colore de orrosa e apustis faet una teghighedha cun su sèmene: sa fògia est larga, matuca, agiummai tundha
Sinonimi e contrari
pudhedhu
Terminologia scientifica
mt, Cercis siliquastrum
Traduzioni
Francese
arbre de judas
Inglese
judas tree
Spagnolo
ciclamor
Italiano
àlbero di Giuda
Tedesco
Judasbaum.