cantalíre , nm: cantarile,
canterile Definizione
in is aperturas (gennas), su muru a una parte e a s'àtera, is muros de costau de s'apertura
Sinonimi e contrari
antalire,
cantargiare,
cosciale,
istantalire,
trempai
Frasi
candho ibbabbu, fizu mé, istentavat a ghirare, immamma s'imbaravat a su canterile de sa zanna, cun sos òcios in sa mina
Terminologia scientifica
dmo
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
huisserie,
montant
Inglese
jamb
Spagnolo
jamba,
mangueta,
pie derecho
Italiano
stìpite,
stàggio del telàio della pòrta
Tedesco
Stamm.
càsta , nf: crasta 1 Definizione
genia, arratza po ndhe parare, nau mescamente de animales; calidade de calecuna cosa
Sinonimi e contrari
arràcia,
arramponi,
genia,
iscera,
isceta 1,
iscrípia,
paru,
raima
Modi di dire
csn:
zogàresi a su pudhu ’e casta = pèrdere su tempus in sas diverteras, chentza cumbinare nudha, chentza contu e chentza cabu; parai casta = parare ratza, lassare un'animale (o un'erba o àrbure) pro ndhe fàghere àteros cun sas matessi calidades; pàrrere vonu de casta = bonu meda, de sa menzus calidade
Frasi
una crasta de ballu chi nd'eis bogau a pillu!…◊ tengu unu caboni de sa vera casta (E.Pintor Sírigu)◊ che pastore de casta, iberrabat sa robbedha in su cunzau a cara a sole ◊ caboni de casta ghetat sempri s'ala a sa pudhasta chi circat callenti
2.
líbberos de cussa casta no nche ndhe tenzo
3.
sas abes si dividint in tres castas chi però faghent una famíllia sola: abe maistra, abe selvidora, abe màsciu
Cognomi e Proverbi
smb:
Casta, Crasta
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
genre,
espèce,
variété,
caste
Inglese
kind,
species
Spagnolo
casta
Italiano
schiatta,
spècie,
varietà
Tedesco
Stamm,
Art.
càu 1 , nm: (nr. su cau = sugàu)
Definizione
su meudhu o coro de una mata, mescamente de su samucu; ossu de moriscu, su chi abbarrat candho ch'est istacau su granu; su chi abbarrat de una mela o de una pira papada a orrunchinadura, a móssigos totu a inghíriu de fiancu, su nasedhu, sa parte de mesu ue si agatat sa bussa de su sèmene; fintzes sa parte de mesu de unu tzuellu o fruschedha, sa mamaja; a logos, sa figu crua mancu ufrandho / c. de orixa = cacatza, genia de ispurgu de colore grogo chi faent is gràndhulas grassas in su cundhutu de is origas; c. de sa dente = buidu in dente guasta
Sinonimi e contrari
maodhu,
papi
/
fadina
/
crabione
Frasi
teniat duos boes de cau cun sos corros de ferru ◊ a giogu, sos pitzinnos faghiant a boes sos caos de trigumoriscu ◊ fit un'úlumu rutu cun su truncu iscorzadu fatu a cau
2.
boe meu, l'isco chi mannu e russu l'as su cau su pagu tempus chi ses a reposu
3.
sa mandronia de sos timerosos, chena impignu e ne fide, est una mela cun su cau mortu! (G.Fiori)◊ in su carrucedhu poniaus unu caixedhu peparti e faiaus su giú
Cognomi e Proverbi
smb:
Cau
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
cavum
Traduzioni
Francese
trognon,
rafle
Inglese
core
Spagnolo
duramen,
zuro,
corazón
Italiano
tórsolo,
tùtolo
Tedesco
Stamm,
Kerngehäuse.
iscèta 1 , nf Sinonimi e contrari
arràcia,
casta,
genia,
iscera,
iscrípia,
paru,
raima
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lignée
Inglese
family
Spagnolo
estirpe,
linaje
Italiano
schiatta
Tedesco
Stamm.
iscràtza , nf Definizione
sa gente chi est dipéndhia de calecuna famíglia, de is mannos de unu parentau, cun is calidades puru, pruschetotu naturales
Sinonimi e contrari
aredeu,
arénsia,
arràcia,
arrampile,
arrépula,
iscrípia,
istripa,
istripile
Frasi
cussa est zente de mala iscratza
Traduzioni
Francese
souche,
lignée
Inglese
descent
Spagnolo
estirpe,
descendencia
Italiano
discendènza,
stirpe
Tedesco
Herkunft,
Stamm.
istrípa , nf: istrípia,
stripa Definizione
arraighina de sa gente, de una famíglia / èssere de mala istripa = (fintzas) èssere de mala uta, de mala ispétzia, de naturale malu
Sinonimi e contrari
aredeu,
arràcia,
arrampile,
arrépula,
iscratza,
iscrípia,
istepa,
istripile
Frasi
cussu cristianu est de istrípia lègia!
2.
sa muzere nachi est sempre annuzada e de mala istripa
Etimo
ltn.
stirps, stirpis
Traduzioni
Francese
origine,
lignée
Inglese
descent
Spagnolo
estirpe
Italiano
stirpe
Tedesco
Stamm.
istripíle , nm Definizione
arraighina de sa gente, de una famíglia / èssere de malu i. = àere naturale malu
Sinonimi e contrari
aredeu,
arràcia,
arrampile,
arrépula,
iscrípia,
istripa
Frasi
s'istripile de Cainu nos pessighit: pro una fasche de caricotos no podimus andhare a cara arta! ◊ no mi sèghero chi so dego s'istripile de Zudas! ◊ de Fulanu ndhe amus connotu s'istripile!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
souche,
origine,
lignée
Inglese
birth
Spagnolo
estirpe
Italiano
stirpe
Tedesco
Stamm.
preustínu , nm Definizione
mata manna ma giòvona, bella e dereta, chi nemos dhi at betau manu a ndhe segare cambos, mai tocada, ínnida
Sinonimi e contrari
fraustinu
Frasi
s'àrbure piús nébida e fozida as truncadu in netu ancora preustinu ◊ preustinos ínnidos podiant contare àteros contos cun raighinas tuas seculares! ◊ mastru Tilipu faghiat iscalas de carru dae preustinos tènneros che sa chera
Traduzioni
Francese
fût lisse
Inglese
stem,
young tree
Spagnolo
árbol,
planta joven
Italiano
fusto,
pianta gióvane
Tedesco
Stamm,
junger Baum.
rébula , nf: arrémpula,
rémpula,
répula Definizione
foedhandho de personas, de animales e cosas, si narat prus che àteru a disprétziu po aredeu, arratza / ómine, fiadu, de répula bona, mala; segàresi de una r. = èssere de sos…, de s'arereu de…
Sinonimi e contrari
aredeu,
arénsia,
arràcia,
arrampile,
eréscia,
iscrípia,
istripa,
istripile,
repulia
/
ttrs. répura
Frasi
sa lànsana est de sa répula de s'armurata ◊ no ti ndhe ammentas fizu de chie ses, de cale répula? (P.Giudice Marras)◊ est un'animaledhu de una rébula diferente ◊ arródiant in sas aeras abbilastros de onzi répula ◊ cussu faghet gai ca lu tenet de répula ◊ su sambenadu distinghet sas répulas ◊ isse pesat una trallallera ca est de répula campidanesa
2.
tantu za si segant de sa menzus répula, cussos!…
Traduzioni
Francese
race
Inglese
progeny
Spagnolo
casta
Italiano
genìa
Tedesco
Sippe,
Stamm.
sílva , nf: sirba,
sirva 1 Definizione
s'iscova o truncu de unas cantu erbas (es. pisu, síndria, melone, crucuriga) chi creschent a cambu longu meda chi s'isterret in terra o si che artzat segundu su chi agatat (es. raiga): unu tempus fut fintzes su matedu, su padente
Modi di dire
csn:
mardi de sirba = sirva, sughe sirvonina, sa sue de su porcrabu; sa sirba de sa bértula = su mesale, s'ala de mesu, tra unu fodhe e àteru; èssere a sirba sua (nadu de ccn.) = èssiri educau mali de no fai contu de su chi narant is àterus, fai comenti dhi acucat, su chi dhi parit e praxit a tostorrímini
Frasi
sas pumatas ant fatu bonas a sirba ma ndhe sunt cumprindhe pagas ◊ su basolu zughet sa sirba gàrriga de fiore ◊ sa sirba de sa curcuriga no si che acadhat a sas àrbures ◊ custu melone est totu sirva
Cognomi e Proverbi
smb:
Silva, Silvas, Sirva
Etimo
ltn.
silva
Traduzioni
Francese
tiges des cucurbitacées
Inglese
stalk
Spagnolo
tallo de las cucurbitáceas
Italiano
fusto delle cucurbitàcee e sìmili
Tedesco
Stamm der Kürbisgewächse.
trúncu , nm Definizione
sa parte prus grussa e tostada de una mata de a paris a terra (o pagu prus asuta) a is primas frochidhaduras (ma est fintzes sa parte prus grussa de unos cantu ebrúgios); sa parte prus grussa de sa carena, foras conca, bratzos e cambas; sa prima persona de un'eréntzia connota; fintzes coment'e agt. (= truncadu) in calecuna nada / min. trunchizolu
Sinonimi e contrari
trúnciu
Modi di dire
csn:
t. orrutu (in cobertantza) = ccn. andhadu male, de no si poder difèndhere, e chi sos isogrados ndhe aprofitant; èssiri comenti a unu t. = drollu, de comente si moet o pro comente faghet; truncu zuale (o fintzas "zuale") = giuale, sinnu de bestiàmine chi si faghet in s'origra seghèndhendhe su mesu de sa punta faghindhe un'intaca a L, a cara a dainanti o a cara a daisegus; pònniri o èssiri a truncu coma = furriadu a su revessu, a dortu e a rugadis, a s'irregulada, a francas a susu; truncu de figu, àstua de figu = de un'àrbure, o de una pessone, no bi essit si no de su chi tenet; t. de língua = sa parte russa, sa raighina de sa limba, sa parte prus in daisegus; fuedhai a t. de língua = a limba lada, che a s'imbriagu, che chie est perdindhe sos atuamentos; in t. = a corpu, totinduna e totu a una borta; bogai de unu truncu una màniga de sula = fàghere unu muntone de cosa pro nudha
Frasi
segundhu su truncu s'àscia e dae s'àscia s'asciuza ◊ funt matas cun is truncus trotus ◊ su piciochedhu immoi est matucu e aguantat fintzas truncu de fusti! ◊ su truncu de su gravellu
2.
a truncu orrutu a bogare àstula!…
4.
s'àinu si parat in truncu, trochet s'ischina e si che imbolat a un'ala ◊ e ita manera…lassas in truncu e in tallu!
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
truncus
Traduzioni
Francese
tronc
Inglese
trunk
Spagnolo
tronco
Italiano
trónco
Tedesco
Stamm.