béssu , nm: ésciu,
versu 1 Definizione
manera, foedhandho de su fàere una cosa
Sinonimi e contrari
betu,
getu,
manera,
zenia ésciu,
éssu,
versu 1,
vessu
Modi di dire
csn:
bènnere a bessu = bènnere a betu, èssere possíbbile, andhare bene; a bessu de… = cufromma a…
Frasi
nudha li curriat a bessu giustu ◊ abbertos a bessu giustu sunt balcones e giannas (P.Mossa)◊ as tratadu sas cosas a bessu tou ◊ sulcos a bessos dortos tue curregias! ◊ bido zente in su fossone tundhu benne a sa muda e pianghendhe a bessu de sas rogassiones in su mundhu (P.Casu)
2.
no benit a bessu tantu disastru: mancu chi che apat passadu ura mala!(Grolle)
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
habitude,
manière
Inglese
habit
Spagnolo
costumbre,
hábito
Italiano
vézzo,
mòdo
Tedesco
Gewohnheit,
Art.
biscambíglia , nf Definizione
genia de giogu a cartas
Sinonimi e contrari
brisca 1
Etimo
itl.l
biscambiggia
Traduzioni
Francese
"briscola"
Inglese
briscola
Spagnolo
brisca
Italiano
brìscola
Tedesco
Briskola,
Art Kartenspiel.
brandalliéri , nm Definizione
bide, pértiga, sarmentu americanu
Traduzioni
Francese
vigne americaine
Inglese
American vine
Spagnolo
vid americana,
labrusco
Italiano
vite americana
Tedesco
Art Weinstock.
bullínu , nm Definizione
orrughedhu de linna chi si faet bolare iscudendhodhu a fuste: genia de giogu chi faent is piciochedhos
Sinonimi e contrari
gallezu
Frasi
su pitzinnu fit su mentzus zocatore a bullinu e a morrócula ◊ fint dóichi bucas chi cheriant a manicare e unu coconedhu cantu de unu bullinu lu depiat partire in duos
Terminologia scientifica
ggs
Traduzioni
Francese
bâtonnet
Inglese
tip-cat
Spagnolo
tala,
toña
Italiano
lippa
Tedesco
Art Kinderspiels.
càsta , nf: crasta 1 Definizione
genia, arratza po ndhe parare, nau mescamente de animales; calidade de calecuna cosa
Sinonimi e contrari
arràcia,
arramponi,
genia,
iscera,
isceta 1,
iscrípia,
paru,
raima
Modi di dire
csn:
zogàresi a su pudhu ’e casta = pèrdere su tempus in sas diverteras, chentza cumbinare nudha, chentza contu e chentza cabu; parai casta = parare ratza, lassare un'animale (o un'erba o àrbure) pro ndhe fàghere àteros cun sas matessi calidades; pàrrere vonu de casta = bonu meda, de sa menzus calidade
Frasi
una crasta de ballu chi nd'eis bogau a pillu!…◊ tengu unu caboni de sa vera casta (E.Pintor Sírigu)◊ che pastore de casta, iberrabat sa robbedha in su cunzau a cara a sole ◊ caboni de casta ghetat sempri s'ala a sa pudhasta chi circat callenti
2.
líbberos de cussa casta no nche ndhe tenzo
3.
sas abes si dividint in tres castas chi però faghent una famíllia sola: abe maistra, abe selvidora, abe màsciu
Cognomi e Proverbi
smb:
Casta, Crasta
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
genre,
espèce,
variété,
caste
Inglese
kind,
species
Spagnolo
casta
Italiano
schiatta,
spècie,
varietà
Tedesco
Stamm,
Art.
ciapuédhu, ciapulédhu , nm Definizione
min. de ciapu, ma mescamente genia de macarrone: is ciapuedhus o tzapuedhus funt macarrones fatos a manu, de chivarzu (ma no solu), orrughedhos de pasta alladiada segada a orrughedhos
Frasi
a papai eus fatu ciapuledhus a casu furriau
Traduzioni
Francese
genre de pâtes courtes
Inglese
a kind of macaroni
Spagnolo
clase de pasta corta
Italiano
un tipo di pasta córta
Tedesco
eine Art Makkaroni.
ciciriópis , nf: tzitziriopis Definizione
feruledha de àinu, de casu, una calidade de feurra
Sinonimi e contrari
ferulagasari,
feruledhagàsina,
feurrabburda,
feurredha,
fraudha
Terminologia scientifica
rba, Thapsia garganica
Traduzioni
Francese
thapsia
Inglese
thapsia
Spagnolo
tapsia
Italiano
tàpsia
Tedesco
Art von Steckenkraut.
crèze 1 , nf: greza Definizione
cosa chi in is calidades si distinghet de un'àtera
Sinonimi e contrari
calidade,
genia,
iscera,
iscrípia,
paru
Frasi
su campu produet su laore cufromma a sa creze de su terrinu ◊ sos frutuàrios sunt de tantas crezes ◊ custu basolu est de duas crezes: cheret chirriadu su de semenare ◊ sas erbas bonas sunt de tantas crezes ◊ cuss'àrbure bogat fiores de creze mala chi iscóniat su fragu
Traduzioni
Francese
catégorie,
genre
Inglese
cathegory,
kind
Spagnolo
categoría,
género
Italiano
categorìa,
gènere
Tedesco
Kategorie,
Art.
ganghilédhu , nm Definizione
genia de arretza coment’e sacu, po piscare
Sinonimi e contrari
arraciallu,
arretza,
filau,
óbiga
Etimo
ctl.
gánguil
Traduzioni
Francese
guideau (pêche)
Inglese
kind of fishing net
Spagnolo
red para pescar
Italiano
àngamo
Tedesco
eine Art Reuse.
gató, gatòe , nm: ghitou Definizione
druche fatu cun méndhula e mele cotos impare a mórigu a mórigu, àrridu candho ifridat
Sinonimi e contrari
cartò,
catone
Frasi
mamma mi at fatu unu gatoe mannu po sa festa
Terminologia scientifica
drc
Etimo
itl.
gattò
Traduzioni
Francese
gâteau à base d'amandes et du miel
Inglese
sweet stuffed with almonds
Spagnolo
dulce con miel y almendras
Italiano
croccante (alle màndorle,
alle nocciòle)
Tedesco
eine Art Mandelkrokant.
genía , nf: ginia,
inzia,
zenia Definizione
totu su chi distinghet una cosa o una categoria de cosas de dónni’àtera / ginias = calidade de binu biancu fatu de uas diferentes
Sinonimi e contrari
arràcia,
creze 1,
iscera,
iscrípia,
paru,
vúglia
/
manera
Frasi
seus totus de una própiu genia ◊ èguas!… dèu no mi coju cun fémminas de cussa genia! ◊ sa limma faet diferentes pópulos e natziones e faet in modu chi areos, genias, aréntzias si potzant connòschere e adatare (P.La Croce)
2.
funt follas piticas e mannas, fatas a dogna genia
Etimo
itl.
genia
Traduzioni
Francese
genre,
sorte
Inglese
kind
Spagnolo
género
Italiano
gènere
Tedesco
Art,
Weise.
gétu , nm: ghetu Definizione
su betare, su fàere a betadura, ma inditat prus che àteru sa manera o fintzes su gradu o gravidade de unu fàere: foedhandho de laore, su sèmene chi si betat
Sinonimi e contrari
bessu,
betu,
manera,
puntu 1,
tretu
Modi di dire
csn:
colare a ghetu, bènnere a ghetos = colare a betu, a manera o acurtzu de andhare bene a fàghere carchi cosa; a su ghetu… = a su chi parit…; èssere a ghetu malu = a malu tretu, a malu puntu, istai mali; a ghetu meu, tuo, suo = acomenti andat bèni a mimi, a tui, a issu, e gai; muncadore de ghetu = mucadore tanadu a fiores pro die de festa (= de ghetai in conca?); fàiri una cosa a getu de… = a zisa de…; fae su getu de… (+vrb.)= fàghere a manera de… (+vrb.)
Frasi
aiat imparatu a connòschere sos fómines e a cale ghetu los potiat tòrchere ◊ si sichimus de custu ghetu, de sa Sardigna petzi nos abbarrat unu desertu de chisina ◊ sas cosas las videt a ghetu suo ◊ sas cosas no andhant sèmpere a ghetu deretu
2.
caentabamus sos crapitos fintzas a candho no fint a ghetu de poder súghere ◊ su criedhu s'est illascau a prànghere, a ghetu de nche li falare sa matichedha ◊ est ghetandhe fritu a ghetu de astragare s'àlinu ◊ po fàiri su carrúciu si segat una canna a getu de furca, a una parti ◊ aus fatu su getu de atobiae su veterinaju
3.
chirco sos pilos tuos in sos ghetos e in sos ghentinos de sos ispuntones ◊ Bantonedhu, no de nepode, li pariat fizu de cantu si assimizabat de coloriu e de ghetos
4.
sos massajos fint avertitos de semenare solu su ghetu comporatitzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
façon
Inglese
way,
reverse
Spagnolo
manera
Italiano
manièra,
vèrso
Tedesco
Art.
ghísa 1 , nf, nm: gisa,
ghisu 1 Definizione
coment'e…, de sa matessi manera de…
Sinonimi e contrari
disa,
manera,
zisa
Frasi
andhaiat a ghisu de tzintzigorru ◊ li picat unu tochedhu de coro a ghisa de si che l'essiret de petorras! ◊ mi at nuscatu e at intesu s’arrastu a ghisa de cane de catza ◊ si dh'at posta in tzugu a ghisu de issarpa
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
manière,
façon
Inglese
manner
Spagnolo
guisa
Italiano
guisa
Tedesco
Art,
Weise.
iscèra , nf: ischera 1,
ischiera,
issera,
scera Definizione
unu tanti mannu mescamente de gente, ma nau agiummai solu in su sensu de arratza, genia
Sinonimi e contrari
arràcia,
genia,
iscrípia,
paru,
vúglia
Frasi
sas ischeras poniant in fua ◊ li benzeit un'iscera de tremuledha a iscossas
2.
est un'iscera de ladros ◊ tiu Pericu faghiat contos de onzi issera ◊ sas chilandras sunt fatendhe dogni iscera de cantu (B.Truddaju)◊ fint frunidos de onzi iscera de machinàrios ◊ est unu líbberu chi bi at cumponimentos de onzi iscera
Etimo
itl.
schiera
Traduzioni
Francese
espèce
Inglese
kind,
species
Spagnolo
especie
Italiano
spècie
Tedesco
Art.
ispéscia , nf: (i-spé-sci-a)
ispéssia,
espréssie,
ispétzia,
spétzia Definizione
genia diferente de un'àtera, cosa de calidades diferentes e fintzes is calidades o piessignos chi distinghent una cosa / ispétzia de!… = nadu a ispantu o a bàntidu: arratza de!… (cosa bella, bona, e gai)
Sinonimi e contrari
arràcia,
creze 1,
genia,
iscera,
iscrípia
Frasi
fatat bundhare vidas de dogni ispéssia e figura pro muntènnere a tie in bona muta (S.Casu)◊ faghet contare dogni ispéssia de machine ◊ un'ispéscia de igumarradura si atzendhet in su coro candho penso a tie ◊ is ispétzias de s'óstia sunt sa biancura, s'arredundesa, s'olori, su sabori
Traduzioni
Francese
espèce
Inglese
kind,
species
Spagnolo
especie
Italiano
spècie
Tedesco
Art.
liòna , nf, nm: lioni 2,
loni,
olioni 1 Definizione
calidade de lissa (portat una genia de isperraduredha in sa barra, asuta, e lavra de pitzu grussa)/ min. lionitu; lon'e irí (loni de girí)= chi fait me is girís
Sinonimi e contrari
ozone,
ullone
Frasi
su loni… ndi essit mannu coment'e su gèvulu, de duus chilus
Cognomi e Proverbi
smb:
Lioni, Loni, Lonis
Terminologia scientifica
psc, mugil chelo
Etimo
itl.
leone
Traduzioni
Francese
muge,
mulet
Inglese
mullet
Spagnolo
lisa
Italiano
mùggine chelóne
Tedesco
eine Art von Meeräsche.
manèra , nf, avb Definizione
si narat po su comente totu is cosas acontessent, si narant o si faent: a bortas si narat fintzes in su sensu de bene, de manera bona, giusta, o segundhu comente fintzes meda, tropu, bolendho inditare un'esageratzione
Sinonimi e contrari
bessu,
modu
/
meda
Modi di dire
csn:
manera, de soli!...= pagu forti, custu soli!...; (fai, nàrriri, stai e totu aici) a cudha m. = a brétiu, chentza de régula, comente andhat andhat, a cudhenia; si fiat a m. = si faghiat, si fit possíbbile
Frasi
cun sa bona manera si ndhe bogat prus chi no cun sa mala ◊ sunt sedatos fatos cun manera e balentia ◊ portadhi sa manera a pobidhu tuu, assinuncas t'arroscit e ti donat una bella incarrerada!
2.
a cudha manera seus: no moreus e no campaus! ◊ - E comente istades? - De onzi manera, chei su tempus!
3.
manera de tempus mau: no tenit sentidu de iscampiai! ◊ no fadiat a camminai de cantu fiat proendi: e manera de àcua, puru!…◊ ite manera est custa de issúnnere su logu po àere samunadu bator tzícheras?!…◊ chi fiat a manera, zeo cherio fàere ónnia sacrifítziu po issa
Cognomi e Proverbi
prb:
in dogni cosa bi cheret manera
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
façon,
manière
Inglese
manner
Spagnolo
manera
Italiano
manièra
Tedesco
Art,
Weise,
Manier.
módu , nm: motu Definizione
su comente si faet o acontesset una cosa; nau de is verbos, est unu piessignu chi inditat si s'atzione est reale, solu possíbbile, dipendhenthe de un'àtera o cumandhada (is modos definios faent custu cun is desinéntzias personales; is modos indefinios inditant s'atzione chentza precisare sa persona e no precisant bene mancu su tempus)
Sinonimi e contrari
manera
Modi di dire
csn:
si fit a m. de… = si faghiat a…, si fut possíbbili a…; pònniri m. = regulare, zúghere o fàghere a régula; fàghere a m. de…, in m. chi…= fai a manera de…, fai su possíbbili po…, po chi…
Frasi
arratza de modos chi tenides faghindhe sa cosa!…
2.
si fit a modu de ti ndhe furare andhao ventureri in terra anzena! ◊ eus a fai in modu de dh'acuntentai ◊ inforrat su pani totu debressi in modu chi su forru s'iscidrit su prus pagu possíbbili
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
façon
Inglese
manner
Spagnolo
manera
Italiano
mòdo
Tedesco
Art,
Weise.
panevrèsa , nm Definizione
pane carasau, pan'e cici, genia de pane finedhedhu, longu o tundhu (fintzes addopiau), fresau e assau, tzacarrosu (si no est isciustu)
Terminologia scientifica
mng
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pain typique de la Sardaigne très mince biscuité
Inglese
typical bread from sardinia
Spagnolo
pan típico de Cerdeña
Italiano
pane tìpico sardo a sfòglia sottilissima biscottata
Tedesco
eine Art sardischen Brotes.
pàru , nm Definizione
css. animale bistu coment'e genia diferente de dónnia àtera genia de animales: si podet nàrrere de gente, bista però diferente in calecuna cosa (es. ómines, féminas, maistos, impiegaos) e fintzes de àteru
Sinonimi e contrari
arràcia,
genia,
iscera,
iscrípia,
parile,
paruzu
Frasi
teniat cada paru de bestiàmine: berbeghinu, bàchinu, pudhinu…◊ candho sunt runendhe sas crabolas isto sempre pessighindhe cussu paru ◊ su mariane est unu paru malu a ammedhare ◊ bellu paru, sas berbeghes, mih!…◊ cocodrillu famidu, si boltat a su paru sou matessi!
2.
bellu paru sezis, sas féminas!…◊ ca sos ómines puru, balla, arratza de paru! ◊ cussa piciochedha impunnat tropu a su paru sodrau ◊ cun su paru fémina no cumbenit a pitzigare!
3.
est unu paru de maladia mala, cussa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
espèce,
catégorie
Inglese
species,
category
Spagnolo
especie,
clase
Italiano
spècie,
categorìa
Tedesco
Art,
Spezies.