Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

cantalíre , nm: cantarile, canterile Definitzione in is aperturas (gennas), su muru a una parte e a s'àtera, is muros de costau de s'apertura Sinònimos e contràrios antalire, cantargiare, cosciale, istantalire, trempai Frases candho ibbabbu, fizu mé, istentavat a ghirare, immamma s'imbaravat a su canterile de sa zanna, cun sos òcios in sa mina Terminologia iscientìfica dmo Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu huisserie, montant Ingresu jamb Ispagnolu jamba, mangueta, pie derecho Italianu stìpite, stàggio del telàio della pòrta Tedescu Stamm.

càsta , nf: crasta 1 Definitzione genia, arratza po ndhe parare, nau mescamente de animales; calidade de calecuna cosa Sinònimos e contràrios arràcia, arramponi, genia, iscera, isceta 1, iscrípia, paru, raima Maneras de nàrrere csn: zogàresi a su pudhu ’e casta = pèrdere su tempus in sas diverteras, chentza cumbinare nudha, chentza contu e chentza cabu; parai casta = parare ratza, lassare un'animale (o un'erba o àrbure) pro ndhe fàghere àteros cun sas matessi calidades; pàrrere vonu de casta = bonu meda, de sa menzus calidade Frases una crasta de ballu chi nd'eis bogau a pillu!…◊ tengu unu caboni de sa vera casta (E.Pintor Sírigu)◊ che pastore de casta, iberrabat sa robbedha in su cunzau a cara a sole ◊ caboni de casta ghetat sempri s'ala a sa pudhasta chi circat callenti 2. líbberos de cussa casta no nche ndhe tenzo 3. sas abes si dividint in tres castas chi però faghent una famíllia sola: abe maistra, abe selvidora, abe màsciu Sambenados e Provèrbios smb: Casta, Crasta Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu genre, espèce, variété, caste Ingresu kind, species Ispagnolu casta Italianu schiatta, spècie, varietà Tedescu Stamm, Art.

càu 1 , nm: (nr. su cau = sugàu) Definitzione su meudhu o coro de una mata, mescamente de su samucu; ossu de moriscu, su chi abbarrat candho ch'est istacau su granu; su chi abbarrat de una mela o de una pira papada a orrunchinadura, a móssigos totu a inghíriu de fiancu, su nasedhu, sa parte de mesu ue si agatat sa bussa de su sèmene; fintzes sa parte de mesu de unu tzuellu o fruschedha, sa mamaja; a logos, sa figu crua mancu ufrandho / c. de orixa = cacatza, genia de ispurgu de colore grogo chi faent is gràndhulas grassas in su cundhutu de is origas; c. de sa dente = buidu in dente guasta Sinònimos e contràrios maodhu, papi / fadina / crabione Frases teniat duos boes de cau cun sos corros de ferru ◊ a giogu, sos pitzinnos faghiant a boes sos caos de trigumoriscu ◊ fit un'úlumu rutu cun su truncu iscorzadu fatu a cau 2. boe meu, l'isco chi mannu e russu l'as su cau su pagu tempus chi ses a reposu 3. sa mandronia de sos timerosos, chena impignu e ne fide, est una mela cun su cau mortu! (G.Fiori)◊ in su carrucedhu poniaus unu caixedhu peparti e faiaus su giú Sambenados e Provèrbios smb: Cau Terminologia iscientìfica rbr Ètimu ltn. cavum Tradutziones Frantzesu trognon, rafle Ingresu core Ispagnolu duramen, zuro, corazón Italianu tórsolo, tùtolo Tedescu Stamm, Kerngehäuse.

iscèta 1 , nf Sinònimos e contràrios arràcia, casta, genia, iscera, iscrípia, paru, raima Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lignée Ingresu family Ispagnolu estirpe, linaje Italianu schiatta Tedescu Stamm.

iscràtza , nf Definitzione sa gente chi est dipéndhia de calecuna famíglia, de is mannos de unu parentau, cun is calidades puru, pruschetotu naturales Sinònimos e contràrios aredeu, arénsia, arràcia, arrampile, arrépula, iscrípia, istripa, istripile Frases cussa est zente de mala iscratza Tradutziones Frantzesu souche, lignée Ingresu descent Ispagnolu estirpe, descendencia Italianu discendènza, stirpe Tedescu Herkunft, Stamm.

istrípa , nf: istrípia, stripa Definitzione arraighina de sa gente, de una famíglia / èssere de mala istripa = (fintzas) èssere de mala uta, de mala ispétzia, de naturale malu Sinònimos e contràrios aredeu, arràcia, arrampile, arrépula, iscratza, iscrípia, istepa, istripile Frases cussu cristianu est de istrípia lègia! 2. sa muzere nachi est sempre annuzada e de mala istripa Ètimu ltn. stirps, stirpis Tradutziones Frantzesu origine, lignée Ingresu descent Ispagnolu estirpe Italianu stirpe Tedescu Stamm.

istripíle , nm Definitzione arraighina de sa gente, de una famíglia / èssere de malu i. = àere naturale malu Sinònimos e contràrios aredeu, arràcia, arrampile, arrépula, iscrípia, istripa Frases s'istripile de Cainu nos pessighit: pro una fasche de caricotos no podimus andhare a cara arta! ◊ no mi sèghero chi so dego s'istripile de Zudas! ◊ de Fulanu ndhe amus connotu s'istripile! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu souche, origine, lignée Ingresu birth Ispagnolu estirpe Italianu stirpe Tedescu Stamm.

preustínu , nm Definitzione mata manna ma giòvona, bella e dereta, chi nemos dhi at betau manu a ndhe segare cambos, mai tocada, ínnida Sinònimos e contràrios fraustinu Frases s'àrbure piús nébida e fozida as truncadu in netu ancora preustinu ◊ preustinos ínnidos podiant contare àteros contos cun raighinas tuas seculares! ◊ mastru Tilipu faghiat iscalas de carru dae preustinos tènneros che sa chera Tradutziones Frantzesu fût lisse Ingresu stem, young tree Ispagnolu árbol, planta joven Italianu fusto, pianta gióvane Tedescu Stamm, junger Baum.

rébula , nf: arrémpula, rémpula, répula Definitzione foedhandho de personas, de animales e cosas, si narat prus che àteru a disprétziu po aredeu, arratza / ómine, fiadu, de répula bona, mala; segàresi de una r. = èssere de sos…, de s'arereu de… Sinònimos e contràrios aredeu, arénsia, arràcia, arrampile, eréscia, iscrípia, istripa, istripile, repulia / ttrs. répura Frases sa lànsana est de sa répula de s'armurata ◊ no ti ndhe ammentas fizu de chie ses, de cale répula? (P.Giudice Marras)◊ est un'animaledhu de una rébula diferente ◊ arródiant in sas aeras abbilastros de onzi répula ◊ cussu faghet gai ca lu tenet de répula ◊ su sambenadu distinghet sas répulas ◊ isse pesat una trallallera ca est de répula campidanesa 2. tantu za si segant de sa menzus répula, cussos!… Tradutziones Frantzesu race Ingresu progeny Ispagnolu casta Italianu genìa Tedescu Sippe, Stamm.

sílva , nf: sirba, sirva 1 Definitzione s'iscova o truncu de unas cantu erbas (es. pisu, síndria, melone, crucuriga) chi creschent a cambu longu meda chi s'isterret in terra o si che artzat segundu su chi agatat (es. raiga): unu tempus fut fintzes su matedu, su padente Maneras de nàrrere csn: mardi de sirba = sirva, sughe sirvonina, sa sue de su porcrabu; sa sirba de sa bértula = su mesale, s'ala de mesu, tra unu fodhe e àteru; èssere a sirba sua (nadu de ccn.) = èssiri educau mali de no fai contu de su chi narant is àterus, fai comenti dhi acucat, su chi dhi parit e praxit a tostorrímini Frases sas pumatas ant fatu bonas a sirba ma ndhe sunt cumprindhe pagas ◊ su basolu zughet sa sirba gàrriga de fiore ◊ sa sirba de sa curcuriga no si che acadhat a sas àrbures ◊ custu melone est totu sirva Sambenados e Provèrbios smb: Silva, Silvas, Sirva Ètimu ltn. silva Tradutziones Frantzesu tiges des cucurbitacées Ingresu stalk Ispagnolu tallo de las cucurbitáceas Italianu fusto delle cucurbitàcee e sìmili Tedescu Stamm der Kürbisgewächse.

trúncu , nm Definitzione sa parte prus grussa e tostada de una mata de a paris a terra (o pagu prus asuta) a is primas frochidhaduras (ma est fintzes sa parte prus grussa de unos cantu ebrúgios); sa parte prus grussa de sa carena, foras conca, bratzos e cambas; sa prima persona de un'eréntzia connota; fintzes coment'e agt. (= truncadu) in calecuna nada / min. trunchizolu Sinònimos e contràrios trúnciu Maneras de nàrrere csn: t. orrutu (in cobertantza) = ccn. andhadu male, de no si poder difèndhere, e chi sos isogrados ndhe aprofitant; èssiri comenti a unu t. = drollu, de comente si moet o pro comente faghet; truncu zuale (o fintzas "zuale") = giuale, sinnu de bestiàmine chi si faghet in s'origra seghèndhendhe su mesu de sa punta faghindhe un'intaca a L, a cara a dainanti o a cara a daisegus; pònniri o èssiri a truncu coma = furriadu a su revessu, a dortu e a rugadis, a s'irregulada, a francas a susu; truncu de figu, àstua de figu = de un'àrbure, o de una pessone, no bi essit si no de su chi tenet; t. de língua = sa parte russa, sa raighina de sa limba, sa parte prus in daisegus; fuedhai a t. de língua = a limba lada, che a s'imbriagu, che chie est perdindhe sos atuamentos; in t. = a corpu, totinduna e totu a una borta; bogai de unu truncu una màniga de sula = fàghere unu muntone de cosa pro nudha Frases segundhu su truncu s'àscia e dae s'àscia s'asciuza ◊ funt matas cun is truncus trotus ◊ su piciochedhu immoi est matucu e aguantat fintzas truncu de fusti! ◊ su truncu de su gravellu 2. a truncu orrutu a bogare àstula!… 4. s'àinu si parat in truncu, trochet s'ischina e si che imbolat a un'ala ◊ e ita manera…lassas in truncu e in tallu! Terminologia iscientìfica rbr Ètimu ltn. truncus Tradutziones Frantzesu tronc Ingresu trunk Ispagnolu tronco Italianu trónco Tedescu Stamm.