càu 1 , nm: (nr. su cau = sugàu)
Definitzione
su meudhu o coro de una mata, mescamente de su samucu; ossu de moriscu, su chi abbarrat candho ch'est istacau su granu; su chi abbarrat de una mela o de una pira papada a orrunchinadura, a móssigos totu a inghíriu de fiancu, su nasedhu, sa parte de mesu ue si agatat sa bussa de su sèmene; fintzes sa parte de mesu de unu tzuellu o fruschedha, sa mamaja; a logos, sa figu crua mancu ufrandho / c. de orixa = cacatza, genia de ispurgu de colore grogo chi faent is gràndhulas grassas in su cundhutu de is origas; c. de sa dente = buidu in dente guasta
Sinònimos e contràrios
maodhu,
papi
/
fadina
/
crabione
Frases
teniat duos boes de cau cun sos corros de ferru ◊ a giogu, sos pitzinnos faghiant a boes sos caos de trigumoriscu ◊ fit un'úlumu rutu cun su truncu iscorzadu fatu a cau
2.
boe meu, l'isco chi mannu e russu l'as su cau su pagu tempus chi ses a reposu
3.
sa mandronia de sos timerosos, chena impignu e ne fide, est una mela cun su cau mortu! (G.Fiori)◊ in su carrucedhu poniaus unu caixedhu peparti e faiaus su giú
Sambenados e Provèrbios
smb:
Cau
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
ltn.
cavum
Tradutziones
Frantzesu
trognon,
rafle
Ingresu
core
Ispagnolu
duramen,
zuro,
corazón
Italianu
tórsolo,
tùtolo
Tedescu
Stamm,
Kerngehäuse.
coràda , nf: corara Definitzione
sa canna de is prumones; coro e prumones comente ndhe essint totu a unu tirandho sa canna; su tretu de su coro, mescamente addenanti, in petorras
Sinònimos e contràrios
fressura
Maneras de nàrrere
csn:
èssiri cotu a corada (nadu de ccn.)= abbituadu, de agguantu; torràrendhe sas coradas = catzàrendhe sos ogros, bombitare totu
2.
mi aciapat e mi sutzat sa corada e sas intragnas male maganzadas unu puzone tirriliolupedhe (S.Baldino)◊ custu binu sanat sa corada
3.
dèu andamu iscrúcia ma ormai fia cota a corara ◊ pro pagu no ndhe torrat fintzas sas coradas, pro s'ischivu!
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
ltn.
corata
Tradutziones
Frantzesu
fressure
Ingresu
pluck
Ispagnolu
corazón y pulmón
Italianu
corata
Tedescu
Geschlinge.
còro , nm: coru Definitzione
arremu de sa carena grussu e curtzu cantu unu púngiu a punta a bàsciu, in mesania de sa càscia, de ue essint is artérias chi s'isterrent in totu sa carena e a ue torrant is venas: est unu músculu fatu in bàtoro partes, coment'e bàtoro buidedhos o calancas chi a borta a borta illargandhosi e istringhendhosi tirant su sàmbene de is venas e dhu mandhant in is artérias giaendho a su sàmbene una sola diretzione cun d-unu sistema de vàlvolas; si pentzat fintzes coment'e su logu de is sentidos, coment'e sa méngius parte de sa persona; sa parte de mesu de una cosa, de su truncu de una mata, sa méngius, sa prus de importu; foedhu chi si narat a chie s'istimat meda / min. corighedhu; a logos dhu narant a isclamu (cun istima, cun pentzamentu): Coro!… = odheu!, ite dannu!
Sinònimos e contràrios
amore,
prenda
Maneras de nàrrere
csn:
s'ossu de su c.= sa punta de s'ossu a ue in petorras torrant sas costas (ispíciu o ossu neuladori); èssere a su c. (nadu de unu) = malàidu a su coro; lòmpere a sas néulas de su c. = bènnere su coro mancu, fàghere a cuguzamentu de coro; corilentu = c. chi tochedhat allente, abbellu, itl. bradicardia; c. lestru, in abbolotu = batimentu de coru, itl. tachicardia; c. ingrussadu = itl. cardiectasia; cuguzamentu de c. = mancamentu, candho unu si paret morindhe, candho che li falat sa pressione; corimodhe = cumpassivu, chi at dolu de s'àteru; coritostu = chi no sentit dolu de s'àteru, de coru mortu; zúghere pilu in su c., àere c. pilosu = èssere chentza dolu nudha che a sos animales; èssere de malu coro (malugoro) = susuncu, chi no donat nudha; bogaresiche su c. pro ccn. = dare totu; èssiri ampru de c. ma istrintu de buciaca = de bonugoro ma póveru; èssere cun su c. in buca = cun su c. bolaola, tochedhendhe a bàtidas lestras che porchedhu in sacu; torrare su coro a locu = dare asséliu a su coro, a s'ànimu; fàghere c. malu = pònniri coru mau, pessare in su malu, timire de àere o chi unu apat dannu, fàghere a timire, dispiàghere; fàghere una cosa a c. seguru = a sa segura; bastai su c. o donai coru a…, de… = tènniri finecoru, bastare s'ànimu, àere su corazu de…; mi narat su c. chi… = timo, pesso chi…; fai una cosa a malu c. = de mala gana; fàghere carchi cosa de c. = cun gustu, cun prexu; tènniri in sa língua su chi si tenit in su c. = nàrrere totu chentza birgonza, dare coro e cara; costai su sànguini de su c. = meda, tropu; donai su c. = istimare forte; furai su c. = piàghere meda; segai su c. = àere o dare dispiaghere mannu; leare su c. = fàghere impressione meda; tocare su c. a unu (nadu de carchi cosa, de ccn.) = sentire meda, forte, itl. commuòvere; bènnere su c. mancu = dimajai; mi ch'est annanne su coro, zuto su coro andhendhemindhe = tenzo pessamentu malu, seu a afinamentu de ànima, tengu fàmini meda; pònneresi o dàresi a c. una cosa = sentire, sufrire de sa mancàssia; dare o fàghere una cosa cun totu su c. = cun prexeri; no pasare c. de una cosa = pònneresi a coro una cosa, istare in pessamentu; àere a c. una cosa, a unu = istimai a unu, tènniri cara una cosa; agatàreche a unu in su c. = istimai forti a ccn. chi praxit meda, chi est àbbili meda in ccn. cosa; fàere bona cara a c. iscutu = mustrare de èssere cuntentos fintzas candho bi at males, itl. fare buon viso a cattiva sòrte; su Sacru Coro = su coro ’e Zesu, Zesugristu etotu pintadu o fatu mustrendhe su coro sou; segare o abbèrrere su c. perra perra = provai disprexeri mannu
Frases
sufrit a su coro e no podet fàghere irfortzu ◊ li est bénnidu su coro mancu e si est faladu a terra ◊ ant cramadu su dutore ca est a mancamentos de coro ◊ sas bàtidas de su coro sunt de prus candho si curret ◊ agiummai mi ndi oberit su coru de s'atzíchidu! ◊ azummai mi nche butat su coro, timendhe ◊ zuto su coro andhendhemindhe de s'isanimamentu ◊ ti portu istugiara in su coru!
2.
in su coro de su zerru faghet fritu meda ◊ su coro de sa linna de un'àrbure est prus tostu, candho no est prudigadu ◊ su coro de un'erba est sa parte prus modhe
3.
su vapori est partiu… chini mi at a portai novas de coru miu?! ◊ a tie, coro meu, Deus ti diat fadu! ◊ abioi froriu imparendi a bobai… beniu a mi portai novas de coru miu!
4.
candho mai, si tue as unu coro, su piantu ’e sas mamas lassas gai? (Piras)◊ cumpatide, no bos lu dedas tantu a coro! ◊ unu coro malu li neit de torrare ◊ custu fuedhu m'isperrat su coru, fillu miu! ◊ ite dura betzesa: custa fiza mi est sichendhe su coro! ◊ mi at fatu coro malu candho apo intesu su chi li at nadu su dutore ◊ gheta a coru seguru, a sa carrada, gei ndi capit meda, de binu! ◊ fatzaus a manera chi si bastit su coru po bociri su mali chi si bocit! ◊ a su postu de èssi cuntentu si dh'iscorigat su coru ◊ miserina s'arxola chi si ponit a coru de sa fromiga!
5.
fàghedi coro forte ca est lómpida s'ora ◊ su merí depiat fai un'abbisita mancai no ndi essit tentu coru ◊ scirendu ca teniat su fradi in presoni depiat èssi seghendidhi su coru! ◊ cussos s'istimant coro coro ◊ no mi daet coro de fàghere nudha, ischindhe chi est totu debbadas ◊ chena li dare sa benénnida no lis tocaiat coro a si che andhare ◊ guasi carvedhi boltulada, no si podiat pesare coro chentza sa munnedha chi cheriat issa ◊ no mi fadiat mancu coru de andai a crésia custu mangianu! ◊ no ti ndhe pasaiat coro, fizu meu, finas chi sa morte ti che at trazadu! ◊ ohi, su dutore, coitade, ca mi ch'est lompindhe a sas néulas de su coro!
6.
cussu est de coro astrintu e no daet nudha ◊ tue l'iscurtas e lu cres tropu ca ses de coro modhe ◊ teniat una richesa ibbaldarada, ma fit de malugoro e no daiat nudha a nisciunu ◊ si a denote biet cuss'irmustru, calicunu de coro pacu forte, massestat, ndhe morit de s'assustru! (G.A.Solinas)◊ portat su coru tostau che códula de arriu ◊ custu mundhu revessu, ereze, ascamilosu, at su coro pilosu pro èssere gai cumbessu? ◊ za ndhe daet puru, de cosa, ma semper a malugoro
7.
a fiza mia cuss'atore bi che l'agatant in su coro! ◊ addaghi faedhat, a isse mi che l'agatant in su coro! ◊ tue ses su Segnore Deus chi torras a locu su coro issoro!
8.
coro, issa pessat semper chi in su mundhu totu andhet bene!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Coro, Coros
/
prb:
su bonugoru est su mellus pratu ◊ coro mintet coro ◊ menzus cara ruja chi no coro niedhu
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
ltn.
cor
Tradutziones
Frantzesu
cœur
Ingresu
heart
Ispagnolu
corazón
Italianu
cuòre
Tedescu
Herz.
iscaniài, iscaniàre , vrb Definitzione
no àere làstima, fàere su cane, tratare male
Sinònimos e contràrios
incaniare
Frases
Deus no iscàniat mai is chi si cunfessant pecadoris
Tradutziones
Frantzesu
être cruel
Ingresu
to be cruel
Ispagnolu
endurecerse,
no tener corazón
Italianu
èsser crudèle,
non aver compassióne
Tedescu
herzlos sein,
mitleidlos.
nasédhu 1 , nm Definitzione
parte de su granu ue custu est atacau a sa tega, aintru (nau prus che àteru de sa fae): si narat fintzes de unos cantu frutos (es. castàngia) sèmpere po su tretu ue funt atacaos aintru; parte de unos cantu frutuàrios (es. pira, mela), sa de mesu cun su sèmene, foras sa prupa, totu impare cun su culatzu (ue si est sicau su frore, a parte de fundhu) e su bicu o tenaghe chi atacat a su cambu de sa mata
Sinònimos e contràrios
apiconi,
orrúncinu,
pitu 2,
tanache,
tanàsiche
Frases
su papu de sa fà portat su nasedhu, sa scròcia e, in mesu, duas perras
Sambenados e Provèrbios
smb:
Naseddu
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pétiole,
trognon
Ingresu
stalk,
core
Ispagnolu
pedúnculo,
corazón
Italianu
picciòlo,
tórsolo
Tedescu
Stengel,
Stiel,
Kern,
Kerngehäuse.
tanàche , nm, nf: tanaghe,
tanàgiu,
tanaxi,
tànixi,
tannaxu,
tàxini,
tenache,
tenaghe,
tenagi,
tenàgiu,
tenaju,
tenaxi,
tenaxu,
tonàgia,
tonàgiu,
tonaxi Definitzione
s'apicone o bicu chi portant unos cantu frutos (es. mela, pira, figu), s'iscovile de sa cheréssia, e pruschetotu de s'àghina (ma fintzes de àteru, es. su tanaxi de sa buciuca, de su coru): est sa parte chi poderat su frutu atacau a su cambu (e segundhu su frutu portat su sèmene in su tretu de mesu), si fúliat e po cussu, in cobertantza, bolet nàrrere arrefudu puru; sa parte intéssia a codriola de is iscovas de pramma ue s’intrat su fuste
Sinònimos e contràrios
cacaone 1,
fadina,
nasedhu 1,
orrúncinu,
picantzolu,
pitu 2,
tanàsiche,
tenàgliulu,
tenéntiche
/
apiconi
Maneras de nàrrere
csn:
ficu furriada in tanache = cota meda azummai carigada; poltare su tzugu che tenaghe de pira = fini e longu
Frases
ti fiorit sa rosa e che bandhela la pesas in altu cun su tenaghe ispinosu ◊ a s'arriscioni dh'eus donau unu tànixi de mela ◊ sa rosa est ancora serrada in su tenaju ◊ deo inoghe so mirendhe a tie, rosa ispamparriada in su tenaju! ◊ eus agatau corrorinu bellu a tanaxi sanu
2.
su mundhanu faghevaghe de su frutu dat solu su tenaghe
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
ltn.
tenace(m)
Tradutziones
Frantzesu
pétiole,
trognon
Ingresu
core
Ispagnolu
pedúnculo,
corazón
Italianu
picciòlo,
tórsolo
Tedescu
Kerngehäuse.