Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

achína , nf: anchina 1, china Definitzione genia de mata; sa droga chi si faet de su corgiolu, impreada po meighina a curare sa malària, a passare sa callentura Sinònimos e contràrios chenina Frases su dotori dh'at nau a pigai s'achina ◊ maladia de amori no dha curat cun s'achina! ◊ su meli de s'olioni est marigosu meda: est achina, lampu! Terminologia iscientìfica mtm, Cinchona officinalis Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cinchona, quinine Ingresu chinaroot tree, quinine Ispagnolu quino, quinina Italianu àlbero della china, chinino Tedescu Chinarindebaum, Chinin.

ailànti, ailàntu , nm Definitzione linna furistera, forte e tostada, genia de mata de s'Austràlia o de s'Àsia Sinònimos e contràrios nuxivuristera, olanda Terminologia iscientìfica mtm, Ailanthus altissima Tradutziones Frantzesu ailante Ingresu tree of heaven Ispagnolu ailanto Italianu ailanto Tedescu Ailanthusbaum.

àlbere , nm, nf: àlbore, àlbori, àlbure, àlvere, àlvure, àrbere, àrbore, àrbule, àrbure, àrburi, àrvere 1, àrvore, àrvule, àrvure, àvure Definitzione mata, matedu chi faet mannu meda e linna grussa / a s'àrbure si dhi podent distínghere custas partes: s’arraighina, sa cotzina o fundhale, su truncu, rughes o ingruxadura, is cambos, is naes, is cambigiolos (coma o chimas), su corgiolu, is ogos, sa fògia, su frore, su frutu Sinònimos e contràrios mata, unnu Maneras de nàrrere csn: prantai, pudai, inferri, segai, iscomai un'à.; su chi podet fàghere un'à.: nàschere, tènnere, crèschere, èssere in abbas, ogrire, isparare, batire, iscutinare foza, imbegrare, sicare; sere, pasare suta de un'àrbure = acanta, suta de is cambus e nais; s'àrburi si pesat dereta = tirat meda a in artu, creschet meda de artària; àrburi genealógicu = s'arereu, sos de una famíllia gai comente benint unu ifatu de s'àteru cussiderados in tempos longos, de generatzione in generatzione; fàghere s'àrbure ritza, o àrbure arta = fai s'àrburi de s'arenada, o de sa nai, fàghere su palone, pesàresi ritzu ponindhe sas manos (sa conca puru) in terra e sos pes in artu Frases àlvure amigu meu, càrrigu de música suta de sas manos de su bentu (S.Baldino)◊ s'abe giughet su pódhine de un'àrvure a s'àteru ◊ su fogu s'est inchessau a sas àrvules mannas ◊ cust'àrvore ch'est artu meda ◊ su logu fit totu àrbures mannas ínnidas chi no aiant proadu mai bistrale Ètimu ltn. arbore(m) Tradutziones Frantzesu arbre Ingresu tree Ispagnolu árbol Italianu àlbero Tedescu Baum.

aràllia , nf Definitzione genia de frore (in Sardigna ch'est batiu de fora)/ aràllia a folla strinta = Dizygotheca elegantissima Terminologia iscientìfica frs, Fatsia japonica Tradutziones Frantzesu aralia, aralie Ingresu angelica tree Ispagnolu aralia japonica Italianu aràlia Tedescu Aralie.

cagadía , nf: cogodia Definitzione fodhe, frutu aortitzu de sa pruna, chi no ammadurat s'ossu e chi no dhu sèberat de sa prupa: abbarrat coment'e teghighedha, buida in mesu, ladita, modhe, in colore tra birde e biancu, bona a papare, de sabore marigosu, e apustis si sicat deunudotu Sinònimos e contràrios tacatia 2. s'amistade issoro ch'est finida in cogodia e no si sunt mancu piús faedhados! Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fruit rabougri de la ronce Ingresu withered fruit of the plum tree Ispagnolu fruto apestado del endrino Italianu frutto imbozzacchito del pruno Tedescu eingeschrumpfter Frucht des Pflaumenbaums.

coltína , nf: cortina, cultina Definitzione sa pratza asuta de una mata, totu a inghíriu de su truncu inue orruet su frutu; s'umbra chi faent is matas, asuta; su frutu chi dhue orruet asuta de sa mata Sinònimos e contràrios paltza, prassàrgia, pratzada Maneras de nàrrere csn: fàghere sa c. a sas àrbures = limpiai asuta de is matas; èssere a cortina (nadu de unu frutu) = a meda, in terra Frases est abbaidendhe sas fozas sicas e mortas suta de sa coltina ◊ sa pira ruet in sa cortina ◊ sa cortina no si collit comintzendhe dae mesu, ma dae alas de fora, a s'atenta 2. sos àrbores fachent cortina ◊ in istiu cherent fatas sas cortinas pro agatare su logu netu a ndhe collire s'olia 3. ndhe apo collidu una cortina de olia ◊ sa nughe bi est a cortina, in terra Sambenados e Provèrbios smb: Cortina / prb: sa landhe falat a sa cortina Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu le couvert d'un arbre Ingresu Space under a tree Ispagnolu lugar debajo de un árbol Italianu lo spàzio sótto una pianta Tedescu Schatten eines Baumes.

lazaròla , nf Definitzione genia de matighedha chi assimbígiat a su calàvrighe / l. de monte = (Sorbus aria), zenia de àrbure chi assemizat a sa superba (e a sa lazarola) e faghet una linna tosta meda Sinònimos e contràrios zarola Terminologia iscientìfica mt, Crataegus azarolus Tradutziones Frantzesu azerolier Ingresu azarola tree Ispagnolu acerolo Italianu lazzeruòlo Tedescu Azarole.

marmaríscu , nm Definitzione genia de narba chi faet manna, arta, a cambu linnosu (fintzes bastoni de santu Giusepi) Sinònimos e contràrios narbaónia Terminologia iscientìfica rba, Malva olbia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lavatère Ingresu tree mallow Ispagnolu malvavisco rizado Italianu lavatèra Tedescu Angehörige einer Gattung der Malvengewächse.

màta , nf Definitzione css. linna chi abbarrat bàscia, a cambos medas o a truncu fines, a mola, ma fintzes cussa chi faet arta, manna, a truncu solu e grussu (prus che àteru si precisat: m. de rú, m. de chessa, m. de figu, m. de olia, m. de ílixi)/ min. matixedha, matutzedha / ala de m. = camba, nae manna; fai sa mata = fàghere s'àrbure ritza, pònnere sas manos in terra e caminare cun sos pes in artu Sinònimos e contràrios busa 1, macra, maúgia, moa 1, molarxa, tupa / àlbere Frases su logu est totu matas de rú, no faghet mancu a bi colare 2. is matas fiant afracuadas e abbruxadas ◊ dónnia mata chi no donat frutu bonu at a èssi segada e ghetada a su fogu (Ev)◊ sa foresta oe no est buscosa cun sas matas colossales (I.Casula)◊ cussu si est apicau a sa mata e nd'at iscardancau un'ala ◊ de matas de méndhula e de figu fuint prenos sos ortos 3. calincunu piciochedhu camminat cun is manus, cambas a susu, faendu sa mata Sambenados e Provèrbios smb: Mata, Matta / prb: a corpu a corpu si ndi segat sa mata Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu maquis, buisson, arbuste, arbrisseau, arbre Ingresu bush, tree Ispagnolu mata, árbol Italianu màcchia, cespùglio, arbusto, àlbero Tedescu Busch, Strauch, Baum.

matixèdha , nf Definitzione min. de mata, mata pitica Sinònimos e contràrios arvuritu, matutzedha, piantone 1 Tradutziones Frantzesu petite plante Ingresu little tree Ispagnolu planta pequeña Italianu piantina Tedescu Pflänzchen

mòa 1 , nf: mola 1, molla, mora 1 Definitzione cosa chi creschet cun cambos medas totu de fundhu, agiummai totus impare e a bisura tundha, ma si narat fintzes in su sensu de mata, de truncu, cosa grussa e tundhatza Sinònimos e contràrios busa 1, fundhu, macra, mata, moíngiu, molarxa, tele, tupa / cdh. sgridhoni Maneras de nàrrere csn: una m. de murdegu, de modhitzi, de orrú, de olia, de patata, de ardureu, de túnniu, de codrobinu; sa mola de su tuju = su tzugu; m. de tita = sa tita; m. de culu = su culu, su paneri; m. de terra = bàrdula, lea, fintzas terrinu pagu; m. de réxinis = sas raighinas de s'àrbure bidas o leadas totu paris; zúghere sa mola = zúghere su sarragu de sa morte, èssere morindhe; arrogaisí sa mola de su tzugu = iscollàresi, nadu fintzas a frastimu Frases unu lèpiri de giudu, impinnaciau de coa, pomposu e mustatzudu, nd'istupat de sa moa ◊ in logos tuos bi aiat chercos e molas de mata ◊ su pitzinnu curriat sartiendhe muros e molighedhas ◊ bi aiat molas de mudhitza, de tiria, de ozastru, de arrú ◊ sunt ammaniandhe su tusinzu suta de sa mola de unu chercu 2. nau ca est grassa: mobixedha de fémina!…◊ cussa puntura de babbautzu mi at fatu a mola Tradutziones Frantzesu buisson, souche, chicot Ingresu bush, tree stump Ispagnolu mata, tocón Italianu cespùglio, ceppàia, barbicàia Tedescu Busch, Strauch, Baumstumpf.

modhitzièra , nf Definitzione modhitzi vera o chessa de monte, genia de linna chi faet a matighedha e faet a infèrrere a pistàciu Sinònimos e contràrios acodro, chessabera, còdora, operi, soperi Terminologia iscientìfica mt, Pistacia terebinthus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu térébinthe, mollé Ingresu turpentine tree Ispagnolu terebinto Italianu terebinto Tedescu Terebinthe.

piantòne 1, piantòni , nm: plantoni, prantone, prantoni Definitzione matighedha de prantare o prantada ma ancora pitica Sinònimos e contràrios arvuritu, matixedha, matutzedha Frases sos campos fint fatos a binzas e a ortos de prantones de frútora ◊ su procu ndi at bogau su mellus prantoni ◊ si che segas su prantone no faet prus sa mata! ◊ resurtadu metzanu, ca tue ses che prantone tropu abbadu!◊ su prantone est a dh'adderetzari a piticu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu arbrisseau Ingresu small tree Ispagnolu árbol pequeño Italianu alberèllo Tedescu Bäumchen.

preustínu , nm Definitzione mata manna ma giòvona, bella e dereta, chi nemos dhi at betau manu a ndhe segare cambos, mai tocada, ínnida Sinònimos e contràrios fraustinu Frases s'àrbure piús nébida e fozida as truncadu in netu ancora preustinu ◊ preustinos ínnidos podiant contare àteros contos cun raighinas tuas seculares! ◊ mastru Tilipu faghiat iscalas de carru dae preustinos tènneros che sa chera Tradutziones Frantzesu fût lisse Ingresu stem, young tree Ispagnolu árbol, planta joven Italianu fusto, pianta gióvane Tedescu Stamm, junger Baum.

prunigèdha , nf, nm: pruniscedha, prunischedha, prunischedhu, prunisedha, prunissedha, prunixedha, prunixedhu Definitzione (mata e frutu) genia de pruna areste, chi faet a tupighedhas a crispione, arrasposas, totu ispina longa e bogat una genia de pruna pitichedhedha, a pibionedhu, de colore asulu càrrigu candho est cota Sinònimos e contràrios annàgiu, priuschedha, prunatzonca, pronitza / ttrs. prunitzedha Frases immoi no seus fuedhendu de prunixedha e ni de corastidha ◊ s'àinu che passat friga friga de molas de prunischedha ◊ sunt matas bàscias sa murta, su prunixedhu, su murdegu ◊ prunixedha e piricocu dhoi at in bidha mia Terminologia iscientìfica mt, Prunus spinosa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prunellier Ingresu wild plum tree Ispagnolu endrino Italianu prugno selvàtico Tedescu Schlehbusch.

sopéri , nm Definitzione modhitzi o chessa de monte, genia de linna chi faet a matighedha e faet a innestare a pistàciu Sinònimos e contràrios acodro, chessabera, còdora, modhitziera, operi Terminologia iscientìfica mt, Pistacia terebinthus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu térébinthe Ingresu turpentine tree Ispagnolu terebinto Italianu terebinto Tedescu Terebinthe.

tilimbavuristèra , nf Definitzione genia de matighedha chi ponent po bellesa: innanti de isparare, acabbandho s'ierru, si càrrigat de frore in colore de orrosa e apustis faet una teghighedha cun su sèmene: sa fògia est larga, matuca, agiummai tundha Sinònimos e contràrios pudhedhu Terminologia iscientìfica mt, Cercis siliquastrum Tradutziones Frantzesu arbre de judas Ingresu judas tree Ispagnolu ciclamor Italianu àlbero di Giuda Tedescu Judasbaum.