abriòre , nm: abrore,
avriore,
avrore Definizione
fritu forte; su èssere abru, areste, arestadu, nau de cosas, de gente, de logu / s'avrore de sa morte mala = dolore, dispiaghere mannu
Sinonimi e contrari
abrura,
frigidúmene,
frigilidade,
fritore,
frizidore
| ctr.
basca,
caentu,
calura
Frasi
su focu in su cuzone cajentavat sa carena isfritia dae s'avrore ◊ pro te bi sunt sos abrores chi àlidant in sos buscos (F.Pitzolu)◊ s'abriore de zannarju mi móssiat sas carres ◊ sa note fit comintzandhe a dare borta e s'abriore si fachiat intèndhere piticandhe sas carres
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
froid vif,
sauvagerie
Inglese
very cold,
wildness
Spagnolo
frío cortante,
selvatiquez
Italiano
fréddo pungènte,
selvatichézza
Tedesco
beißende Kälte,
Wildheit.
abrósu , agt: avrosu Definizione
chi est fridu meda, chi portat abrore, abra
Sinonimi e contrari
fridu,
ispunzinosu
Frasi
mi est iscorandhe custu bentu abrosu ◊ est unu manzanu avrosu ◊ candho benit isprazas avrosas si apozat in palas de unu crastu
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
froid
Inglese
cold
Spagnolo
frío,
helado
Italiano
fréddo
Tedesco
kalt.
afritorídu, afritoríu , agt: afritulidu,
afrituridu,
fritoridu Definizione
chi tenet fritu meda, chi est tremendhosi de su fritu, fintzes chi sufrit su fritu, chi dhu aguantat pagu
Sinonimi e contrari
afrituladu,
allintugliadu,
ifritoridu
/
friarosu
| ctr.
afoghigiau,
caente
Frasi
làssami caentare: no lu bides chi so totu afritoridu?! ◊ dae su giogu, istracu de currizare, recuit Nanni mesu afritoridu ◊ unu petiruju afritoridu si ndhe cheret intrare a sa pinneta
2.
de su sole sos rajos no mi dant calura, so fatendhe afritulidu s'última pitzulada a mala gana (P.Muresu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
transi de froid
Inglese
cold
Spagnolo
muerto de frío
Italiano
infreddolito
Tedesco
fröstelnd.
afrituríre , vrb Definizione
ifridare, pigare fritu meda
Sinonimi e contrari
impistulai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
attraper froid
Inglese
to feel cold
Spagnolo
enfriarse
Italiano
infreddolire
Tedesco
frösteln.
altudhàre , vrb: artudhare,
artzudhare,
astudhare,
atudhare Definizione
pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare
Sinonimi e contrari
aciuciudhae,
altudhire,
apilurtzie,
arpilare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzultzudhare,
impilurtzai,
impriutzai
Frasi
fit artudhadu a su fritu e a su fàmene
2.
mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire dresser les cheveux sur la tête (herisser),
frissonner de froid,
frissonner d'horreur
Inglese
to make s.o.'s hair stand on end,
to shudder
Spagnolo
espeluznar,
ponérsele los pelos de punta
Italiano
far rizzare i capélli,
rabbrividire
Tedesco
die Haare sträuben,
schaudern.
ammarmuraméntu , nm Definizione
su ammarmurai, su si che ifridare tropu de sa carena
Sinonimi e contrari
artanadura,
ateterigamentu,
sfritoru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup de froid
Inglese
frostbite
Spagnolo
aterimiento
Italiano
assideraménto
Tedesco
Erfrierung.
frídu , agt, nm: friru,
fritu Definizione
chi est a unu gradu bàsciu de temperadura, chi giughet pagu calore; nau de gente, chi ndhe dh'importat pagu de s'àteru o fintzes chi no dhi faet bonu a cara, chi no sentit nudha po s'àteru (itl. indifferènte), chi est o si ammostat pagu interessau a una cosa; chi no tenet dinare; chi no narat àteru si no friduras
Sinonimi e contrari
fríghidu
| ctr.
budhidu,
caente
Modi di dire
csn:
fritu che nie = fridu meda; donaindi una frida e una callenti = dàrendhe una cràdia e una lena (de fata, de nada e gai), lassendhe andhare o pretenindhe carchi cosa
Frasi
s'ierru est prus fridu de su beranu ◊ est intrendi s'ierru e s'ària si est fata frira ◊ segundhu sa cosa, frita est prus tètera ◊ sa minestra si papat prus a fridu chi no callenti
2.
inoghi fait giai fridu meda
3.
lampu, totu cussas ispesas nos ant lassadu fritos che nie! ◊ cun isse so fritu fritu ca mi at allimbadu ◊ si fint lassados ambos fritos fritos
Cognomi e Proverbi
prb:
chini aspetat pratu allenu dhu papat fridu
Etimo
ltn.
frig(i)dus
Traduzioni
Francese
froid
Inglese
cold
Spagnolo
frío,
frío
Italiano
fréddo,
frìgido
Tedesco
kalt,
Kälte.
frigidúmene, frigidúmini , nm: frizidúmene,
frixidúmini Definizione
fritu forte meda; su èssere fritos de sentidos
Sinonimi e contrari
frigilidade,
fritore,
frizidore,
frixidadi
Frasi
tempus mau, balla: arratza de frigidúmini!…◊ cussus animaledhus funt mortus de frixidúmini ◊ frixidúmini e nébida isceti dh'ammantat!…◊ est faendho temporadas de frigidúmene
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
froid pénétrant
Inglese
intense cold
Spagnolo
frío intenso,
frigidez
Italiano
fréddo intènso,
frigidità
Tedesco
bittere,
Kälte,
Gefühllosigkeit.
fríos , nm: frius Definizione
temperadura bàscia, nau fintzes de comente unu sentit diferéntzia de calore / erba de frius = erba pesa callentura (Ajuga iva)/ èssiri unu f. disisperau = fritu meda, chi betat pore
Sinonimi e contrari
fritu
| ctr.
basca,
caentu
Frasi
fiat una note mala de bentu, de abba e de frios ◊ a is piciochedhus dhis fiat intrau su frius de s'atzíchidu ◊ ti fatzu intrai su frius de sa surra chi pigas! ◊ su frius de tziu Corra, chi andàt a messai a burra ◊ sos cumpagnos narànt "Evviva Stalin!", ma a mie mi beniat su frios
Etimo
ltn.
frigus
Traduzioni
Francese
froid
Inglese
chilliness
Spagnolo
frío
Italiano
fréddo
Tedesco
Kälte.
frítu , nm, agt: fridu Definizione
temperadura bàscia, nau fintzes de comente unu sentit diferéntzia de calore; chi est fridu, chi dhue faet fritu; foedhandho de dinare, chi unu ndhe tenet pagu e nudha; sentidu lenu, istima de pagu contu, su chi tenet unu fàere chentza interessamentu
Sinonimi e contrari
frios
| ctr.
basca,
caentu,
calura
/
caente
Modi di dire
csn:
intrare, pònnere, leare, tènnere, bènnere fritu, essire, catzàresi, bogaresiche su fritu; fàghere fritu chi faghet ballare sas píberas = meda, de no pòdere agguantare; èssere fritu fritu cun ccn. = no ndi fai contu
Frasi
triballa ca ti che bogas su fritu! ◊ caminendhe ch'essit su fritu a pes ◊ fit unu fritu chi belaiat sa salia in buca ◊ lampu a fritu: sa pedhe dae cara ndhe catzat!…◊ si ti corcas cugúzadi, ca sinono ti benit fritu
2.
cussa est fea che su fritu e su fàmine ◊ custa domo est frita ◊ betesit innanti s'abba frita, debustis s'abba caente ◊ in montes de artu est logu fritu
4.
totu cussos dannos nos ant lassadu fritos che nie: no tenimus unu sodhu!
5.
Antónia cun megus fit frita frita e deo puru mi so infritada de issa ◊ so fritu fritu ca mi ant allimbadu
Cognomi e Proverbi
prb:
parente de intradura ne fritu e ne calura
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
frig(i)dus
Traduzioni
Francese
froid
Inglese
cold
Spagnolo
frío
Italiano
fréddo
Tedesco
Kälte,
kalt.
friuvógu , nm Definizione
calidesa de corpus, budhidore, atacu de callentura cun titivrios
Sinonimi e contrari
cdh. caldafriosa
Frasi
est su friuvogu cun sa callentura chi dhi fait arrallai averionis (R.Frésia)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fièvre avec des frissons de froid
Inglese
fever with cold shivers
Spagnolo
fiebre con escalofrío
Italiano
fèbbre con brìvidi di fréddo
Tedesco
Fieber mit Schüttelfrost.
ifritorídu, ifritoríu, ifriturídu , agt: infirtoriu,
infriduridu,
infritoridu,
infritoriu,
infritulitu,
infrituridu Definizione
chi tenet fritu, chi est morindho de su fritu
Sinonimi e contrari
afritoridu,
afrituladu,
allintugliadu,
atilchinzadu,
ifritorau
| ctr.
caente
Frasi
sos canes sunt infrituridos ◊ ca su pipiu fut infritoriu, sa mama dh'at ammontau
2.
su calore de beranu no favorit su coro meu tristu ifrituridu (P.Sechi)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
transi de froid
Inglese
cold
Spagnolo
muerto de frío,
aterido
Italiano
infreddolito
Tedesco
durchgefroren.
illibriníu , pps, agt: illimbrinidu,
illivrinidu Definizione
de illibrinire; nau de ccn., chi est morindho de su fritu (o fintzes chi est coment’e assicau de ccn. cosa), chi portat cara o bisura lègia e fintzes chi est de sentidos malos; a logos, fintzes chi est istrígile meda, cannàile, finigosu, de carena metzana
Sinonimi e contrari
afritoridu,
afriturigadu,
aggruncidu,
allintugliadu,
ateterighedhadu
/
ispaurigau,
isprauriu
2.
fit illibriniu dae su fritu, chin sa cara líbida dae sa tramuntana ◊ si preguntat, ite li apo a dare a su pastore illivrinidu in sos montes?
3.
illimbrinida, sa mama, a s'isparu, picat in bratzos sa pitzinna morta e pranghet a irgrighillos ◊ sunt berveghedhas chi a las bídere ti faghent pena, totu illivrinidas e fatigadas ◊ candho miro s'illivrinida lara, no bi at música e boghe pro cantare! (M.G.Orgolesu)
4.
malallutrinidos, pensant a sa betzesa cun beste de vilesa e meda illivrinidos (G.Ruju)
5.
ses tropu minuda e illivrinida e no cherzo chi ti seghes!
Traduzioni
Francese
transi de froid
Inglese
cold
Spagnolo
enfriado
Italiano
infreddolito
Tedesco
fröstelnd.
tidilía , nf, nm: atitillia,
tidiria,
titilia,
titiliu,
titillia,
titiria,
titirria Definizione
(sa t. = nr. "satidilía" e deasi cun totu is var.) istriori de assíchidu o de fritu, genia de trémia chi faet sa carena po assustru o fritu chi at pigau
Sinonimi e contrari
acrichidhada,
arpilia,
astriada,
istriore,
titifrius,
tzutzunida
/
ispreu
Frasi
su bentu fora faghiat bènnere tidilias de morte (M.A.Seu Deiana)◊ mi ndhe so ischidada a titillias de fritu e arpilada ◊ leadu sempre prus dae tristuras e titirias ti atacas sempre prus a s'ispuntone (L.Castiglia)◊ po titirria sos àlvures restant frimmos e solu su riu murmutat ◊ titilios de fritu mi orpilant sa carena (D.Murru)
2.
sa morte li est intrada muitza muitza che tidiria chi abbelenat in beranu sa carena
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
frisson de froid
Inglese
thrill
Spagnolo
escalofrío
Italiano
brìvido
Tedesco
Frösteln.
titivríos, titivríus , nm: atitivriu Definizione
genia de trémia chi faet sa carena po fritu chi at pigau
Sinonimi e contrari
arpilia,
astriada,
istriore,
tidilia
Frasi
a titivrius, a coru frunziu de s'atzíchidu, est passada puru custa Paschixedha (A.Cannas)◊ cun custu titivrius no drommu ◊ tegno fritu e seo a titivrios
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
frisson de froid
Inglese
shiver
Spagnolo
escalofrío
Italiano
brìvido di fréddo
Tedesco
Frösteln.
tostòre , nm Definizione
su èssere tostau, pruschetotu de su fritu; nau po cumportamentu, manera de fàere abbetiosa, tostorruda; fintzes su aguantare o padire meda
Sinonimi e contrari
cidrinori,
duresa,
tetericore,
titirigu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup de froid,
rigidité,
obstination
Inglese
frostbite,
tenacity,
rigidity
Spagnolo
aterimiento,
tenacidad
Italiano
assideraménto,
rigidità,
pertinàcia
Tedesco
Erfrierung,
Starrsinn.