abballalloàre , vrb Definizione
fàere a ballalloe, essire ballalloe
Sinonimi e contrari
allollojai
Frasi
cudhos duos fint ispipillos e atzudos, ma isse fit semper mesu drommidu, unu pagu abballalloadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s’abrutir
Inglese
to go out one's mind
Spagnolo
atontarse
Italiano
rincretinirsi
Tedesco
verblöden.
abbuàre , vrb: abbubare,
buare Definizione
cuare in sa buada, istare o abbarrare coment'e cuaos
Sinonimi e contrari
abbusare 1,
acuae,
acusciare,
afufai,
ammacionai,
ammagare,
atanai,
atracare,
atupare,
impertusare,
incalancare,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
intuzare,
istugiai,
tudai
/
asciuconare
Frasi
chie l'ischit ite s'abbubat in sa mente de su poeta in cada mamentu de sa die e de sa note? (G.Piga)
Traduzioni
Francese
se terrer,
se cacher (fig)
Inglese
to go back
Spagnolo
esconderse
Italiano
rintanarsi
Tedesco
sich verkriechen.
abèschere , vrb: aèschere,
arvèschere 1,
avèschere Definizione
prus che àteru dhu narant po arrèschere su papare o su bufare in su gúturu candho non est calandho a bia dereta e faet a tussire
Sinonimi e contrari
ammadèschere,
arrancare,
arrèghere,
arrèschere,
iscaussire,
issaèschere,
obèschere
Frasi
est mortu ca s'est avéschiu chin d-un'ossu de pruna
Traduzioni
Francese
entraver
Inglese
to hinder,
to go wrong
Spagnolo
atragantarse
Italiano
inceppare,
andare di traverso
Tedesco
steckenbleiben.
acobiài, acobilàre , vrb: acoilae,
acoilare,
acoliai,
acoliare,
acubilare,
acugliai,
acuilai,
acuilare,
acuvilare,
aculiai,
aculiare,
cubilare Definizione
fàere fúrriu, torrare a cuile, a su crocadórgiu, andhare a crocare, fintzes pònnere in su crocadórgiu; istare o pònnere in calecunu logu, aintru, asuta, po si aprigare o cuare; istare in asséliu, firmu, su si apaghiare
Sinonimi e contrari
acoiletare,
acojai,
acuae,
apatai,
apogiai,
assebiai,
impudhilare
| ctr.
bocare,
essire,
pesare
Frasi
iscurtabas sos puzones su sero acubilandhe (P.Mura)◊ furriadorzu de istrias, acoilas bobborrotis e tirpias (L.Loi)◊ sas rúndhines sunt aculiadas in su filu ◊ is pillonedhus fiant acobiaus ◊ su pilloni innòi si acúliat a pausai
2.
furiat pruendu e po no m'isciundi mi seu aculiau ◊ no ia postu menti a babbu a m'aculiai in domu sua is dis de cussa strasura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se coucher,
s'abriter
Inglese
to return to the fold to go back to sleep to shelter
Spagnolo
cubilar,
cobijar
Italiano
rientrare nell'ovile,
ritirarsi a dormire,
ripararsi
Tedesco
in den Stall zurückkehren,
schlafengehen,
sich unterstellen.
acojài , vrb: acujai,
acujare Definizione
nau mescamente de animales, intrare o andhare a si crocare in s'acoiladórgiu; nau de gente (mescamente piciochedhos), asseliare, apartare, cuare
Sinonimi e contrari
acobiai,
acuae,
cortire,
remonire
| ctr.
essire
Frasi
a sa mata dhoi fúrriant is pillonis a dhoi acojai ◊ candu cummentzat a fai frius, sa musca s'acujat aintru de domu ◊ is crucuitus carraxosus trigant a s'acojai
2.
innanti abboghinamos e poi nos acujamos che catedhos ◊ nci fiat una musca… depit èssi acujada: no dha biu prus ◊ sa morti si est acujara apalas de is murus isderrutus de s'arrexoni! ◊ abarrai in domu acujaus, candu cabat su lampu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se coucher
Inglese
to go back to sleep
Spagnolo
cubilar,
calmarse
Italiano
ritirarsi a dormire
Tedesco
schlafengehen.
acrodhàre , vrb: aggradhare 1,
aggrodhare Definizione
intanare, cuare comente faet su grodhe, su margiane, ibertandho a furare ccn. cosa, abbasciare, su si pònnere abbasciaos coment’e po no si fàere a bíere
Sinonimi e contrari
abbuare,
acuae,
ammacionai,
apatai,
atanai
Frasi
si acrodhaiat in d-un'istrintorzu, betaiat sa sanna de su rú a s'anzone colendhe e che lu tiraiat ◊ si est acrodhadu acurtzu a una mata de chessa a fàghere de bisonzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se terrer,
être aux aguets
Inglese
to go back to one's den,
to lie in wait
Spagnolo
esconderse,
estar alen acecho
Italiano
rintanarsi,
stare in agguato
Tedesco
sich verkriechen,
auf der Lauer liegen.
ammachiàe, ammachiài, ammachiàre, ammachiàri , vrb Definizione
fàere a macu, essire fora de sèi, no èssere giustu de conca; fàere dilliriare de su dolore, pigare o pèrdere su sentidu, dilliriare, pèrdere sa conca o fàere disatinos po una fémina o àtera cosa chi praghet meda
Sinonimi e contrari
abbaradhare,
ammacare*,
dischissiare,
fatzellare,
irbariare,
ischissiai,
issentire
Frasi
su soli faiat ammachiai cixaredhas e cucumeus in is istuas ◊ ma ita ti ses, ammachiendi, chi no trabballas?!
2.
ti ses ammachiau de cussa pitzoca e as resone: no bi ndhe at àtera prendha chi incantat che a issa ◊ portat is pius niedhus arrullaus chi faint ammachiai ◊ torramí su sentiru ca mi as ammachiau!
Traduzioni
Francese
devenir fou
Inglese
to go mad
Spagnolo
enloquecer
Italiano
ammattire
Tedesco
verrückt werden.
andài , vrb: andari,
andhae,
andhare,
annàere,
annare Definizione
mòvere, fàere tretu istesiandho de ue unu o una cosa est (a/c. sa de tres personas leat s'aus. àere cun sugetu partitivu); pràghere, fàere bene a sa salude; fintzes bènnere mancu, mancare / pps. andau, andhadu, annatu; ind. imp. 1ˆ p. pl. andhaemus; impr. bai, baie, baxi e/o baxei
Sinonimi e contrari
abiai,
achirrare,
assèndhere,
bandai,
bènnere,
caminai,
falare,
fuire,
imbonai,
irghelare,
ispitzigare,
tocai 1
/
mòrrere
/
piàghere,
rechèdere
| ctr.
bènnere,
torrae
Modi di dire
csn:
dare s'andha! = donai su permissu, lassai andai; andhare a unu = andai anch'e unu, aundi est unu; andhare in chirca de… (+ vrb.) = proare, irfortzàresi, comintzare a…, pònneresi a… (andhat in chirca de abbèrrere sos ogros ma no bi la faghet; andhat in chirca de faedhare ma no resessit a nàrrere una peràula); andai, fai andai trótula trótula = andhare, fàghere andhare a mala gana; andai a biri is trigus (in suspu)= mòrrere; andhare a s'iscollóchida = istare a ziru peri su logu chentza mancu ischire a ue; andai a bólidu = lestru meda, in boleos; andai a longu = tirare a longas; andai arrólia arrólia = istare de un'ala a s'àtera, andhendhe chentza mancu ischire a ue, gai chentza cabu; andai cerrixerri = a. innàiga innàiga, iscúlia iscúlia, sachedhendhe sas nàdigas; andai a s'apràpidu = chircare cosa cun sas manos, andhare chentza bídere inue si ponent sos pes; andai de su corpus = fàghere de bisonzu, cagare; èssere totu a o de un'andhare = fatus a sa própiu manera, totugantos su matessi de cumportamentu, totu guales, totue de su matessi colore o calidade (nadu de cosa); andhare fragu, sabore = essire fragu, sabore (a sa cosa); andhare in grefa = andai a cambarada, a còndoma; andai, andhare male = cambiare in peus, fintzas istare male, de sufrire, in manera pagu addata, àere dannu, fàghere revéntida mala (o fintzas èssere difítzile, pagu a cómudu a fàghere cosa); andharesiche che màniga de broca = sentza de nàrriri nudha, lassendi s'àteru in campu e in crachi; èssere andhendhe in… (tempus contadu in annos, séculos e gai) = èssere, agatàresi, durare de… (tempus); una cosa andhat = la chircant meda, la rechedent in medas
Frasi
faiat andhae su fuste cun cropos furiosos a cantu essit ◊ est annatu a osservare ◊ bae e no bae, bi est andhada issa puru ◊ a domo sua bi at andhadu zente ◊ li at annadu zente meda ifatu ◊ nosi ndhe seus andhaos ◊ fut andau a bivi in àtera bidha ◊ sa dí chi si fiant cojaus fiant andaus a crésia ◊ sa fiza andhesit a su babbu e li nesit una cosa ◊ in andaris a càntidu mudu tracas de fogu inghiendu m'incantas (F.I.Congiu)
2.
che l'acadho in su badhiju a cantu mi andhat su bratzu! ◊ bido totue cantu andhat sa cussorza ◊ ti lasso andhare iscantarzada cantu mi andhat sa manu!
3.
zuchet sa frebbe che cabadhu e timent chi si nche depat andhare ◊ sa cumpanza si nch'est andhada pro un'atacu de puntore ◊ su sardu si ch'est annanne e si morit s'isperdent sos Sardos ◊ si ch'est andhada s'abba, sa currente, sa línia de su cellulare ◊ mi ch'est annanne su coro de su pistighinzu ◊ zuto su coro andhendhemindhe ca no apo mancu irmurzadu
4.
sa corza sica de s'ucalitu che àndhat a tàpiles ◊ so frighendhe ma su brutore no che cheret andhare ◊ custa mància no ndi andat ◊ a sa broca che li est andhada s'asa
5.
a sa cane mia no che li andhat fera peruna ◊ lu zughia a su tene tene e andhadu etotu mi ch'est! ◊ si l'intrat in ungras su sórighe, a su batu nostru, no che li andhat prus, no!
6.
a custa cosa li andhat fragu ◊ a custu mànigu li andhat su sale, su píbere, su rànchidu, su durche, li andhat sabore malu, unu tastu
7.
assaza custu: a ti andhat? ◊ custu no mi andhat: donzi borta chi ndhe mànigo mi faghet male ◊ li andhaiat su trabàgliu che su fumu in ojos ◊ dhi andat che lardu in sali, bèni meda ◊ a sos pespereghes lis andhant sos labberintos, si bi aciapant bene
8.
sunt totu a un'andhare: babbos, mamas e fizos ◊ tue no fist sempre de un'andhare ◊ su muru cheret illatadu de totunu andhare, chi no essat a fatzadas
9.
lèadi sa cadrea, ca ritzu andhas male! ◊ sa cosidura fata goi andhat male, si che torrat a iscosire! ◊ inue as postu cussa cosa andhat male, ca impédumat de colare! ◊ sa crabita fit a la pesare ma est andhada male ◊◊ a passai ingunis immoi mi andat mali ca tengu pressi ◊ a leare cussu puru mi andhat male ca zuto sas manos impitzadas cun àteru ◊◊ custa festa est connota andhandhe in bàtero séculos ◊ de una dí andat, cussu contu!…
Cognomi e Proverbi
prb:
carru annanne caminu faghet ◊ chie cheret andhet, chie no cheret mandhet
Traduzioni
Francese
aller
Inglese
to go
Spagnolo
ir
Italiano
andare
Tedesco
gehen.
arrogliài, arrogliàre , vrb: arroliai,
arroliare,
arrollai,
arrollare,
arrolliai,
arrolliare,
arrulliari,
orrolliare,
roliai Definizione
istare (o fintzes pònnere) a rólliu, a inghíriu, a rodeu de calecuna cosa, de unu logu o fintzes de una chistione, andhare a inghírios, a giru, andhare o istare a inghíriu, istare perdendho tempus, fintzes bènnere
Sinonimi e contrari
arrodeare,
bagamundai,
garronai,
ingiriolai,
zirandhare,
zirare
Modi di dire
csn:
èssiri arroliau = istare a arrólliu, a fiotu paris; filu ispinau arrolliau = fatu a incropadas mannas tentas apare a manera de impedire o istrobbare a colare; andai arróllia arróllia, arrolla arrolla = istare zirendhe, bagamundai
Frasi
is pillonis funt arroliendi a cedhas ◊ unu crou est arroliendi circhendi àcua ◊ su bendidori arróliat in is arrugas ◊ ses arroliendi de diora…: no circhis contus! ◊ sas cumpanzas l'arrólliant e li fachent festa (N.Mureddu)◊ su sero sa zente si arrolliaiat in su zannile a friscurare ◊ in s'aera comintzeit a si arrolliare custa truma de nues ◊ at a èssi fadiau totu sa dí arrolliendu cun cussa cosa a codhu!
2.
dhoi arróliat coment'e unu murrúngiu de tronus atesu
3.
nci at una pranta arrogliada e fata, fata e arrogliada a picu e picada, picada a picu e bivit in friscu e non sicat mai ◊ sa pobidha fut sétzia arroliada in sa bia cun is bixinus
Etimo
ctl.
rotllar
Traduzioni
Francese
entourer
Inglese
to go round,
to wander
Spagnolo
rodear,
vagar
Italiano
girare attórno,
gironzolare
Tedesco
umlaufen,
umherschweifen.
asseài, asseàre , vrb: assiai Definizione
impudire, pigare fragu o sabore de ogiuseu, sabore malu, nau de cosas de papare grassas
Sinonimi e contrari
stantissai,
tosconare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rancir
Inglese
to go rancid
Spagnolo
ranciar
Italiano
irrancidire
Tedesco
ranzig werden.
atanài , vrb: atanare 1 Definizione
intrare, cuare in sa tana
Sinonimi e contrari
abbuare,
abbusare,
acuae,
ammacionai,
ammagare,
atupare,
cuerrai,
impercusinare,
incalancare,
infoxinae,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
tudai
Frasi
in cussu arruaxu si atanant is margianis ◊ su mergiani si est atanau atesu de sa genti
2.
candu s'ant cracau a bombas fuaus atanaus in d-una forada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se terrer,
se cloîtrer
Inglese
to go back to one's den
Spagnolo
esconderse en una guarida
Italiano
rintanarsi
Tedesco
sich verkriechen.
atzotzàre , vrb Definizione
guastare, nau de s'ou, agiummai comente a èssere frochiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir couvi
Inglese
to go rotten
Spagnolo
podrirse el huevo
Italiano
diventare barlàccio
Tedesco
faulig werden.
ausentài, ausentàre , vrb rfl Definizione
su no dhue èssere in su logu, su no dhue andhare (e fartare in su logu)
Sinonimi e contrari
mancai
2.
deo babbu in disgràtzia so nadu, tocat chi m'isconnorte ca so in custu mundhu ausentadu, resto ausente
Etimo
spn.
ausentarse
Traduzioni
Francese
s'absenter
Inglese
to go away
Spagnolo
ausentarse
Italiano
assentarsi
Tedesco
sich entfernen.
bandhiàre , vrb: abbandidai,
bandhidare,
bannidare,
bannitare Definizione
essire o fàere su bandhiu, istare faendho su bandhiu, cuau, in logu chi no si potzat bíere
Sinonimi e contrari
ilbandhidare
Frasi
s'amicu fit bandhiandhe chin d-una pedhe a pala ◊ si fit dadu a bandhidare pro no fàghere su militare, ca bi deviat istare dóighi annos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre la fuite
Inglese
to go into hiding
Spagnolo
huir
Italiano
darsi alla latitanza
Tedesco
sich verbergen.
barrantzedhàre , vrb: barrantzellare Definizione
andhare a giru po vardiania comente faent is barracellos, o fintzes a iscrucugiare
Sinonimi e contrari
rundai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire la ronde
Inglese
to go out on rounds
Spagnolo
rondar
Italiano
uscire di rónda
Tedesco
die Runde machen.
biasciài , vrb Definizione
andhare, essire, segare a trotu, a sbiàsciu
Sinonimi e contrari
sbiasciai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
biaiser
Inglese
to go sideway
Spagnolo
andar a sesgo
Italiano
andare obliquaménte
Tedesco
schief gehen.
corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare,
currutare Definizione
fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu
Frasi
coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être en deuil,
prendre le deuil
Inglese
to be in mourning,
to go into mourning
Spagnolo
estar en duelo
Italiano
èssere in lutto,
méttere il lutto
Tedesco
Trauer tragen.
deragliàre , vrb Definizione
essire fora de binàriu
Traduzioni
Francese
dérailler
Inglese
to go off the rails
Spagnolo
descarrilar
Italiano
deragliare
Tedesco
entgleisen.
dessessíre , vrb: disessire Definizione
andhare a fora; essire fora de se, fàere a macu, a irbariadu
Sinonimi e contrari
essire
/
ammachiae,
dischissiare,
irbariare,
iscansae
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir fou
Inglese
to go mad
Spagnolo
enloquecer
Italiano
ammattire
Tedesco
den Verstand verlieren.
dischissiàre , vrb Definizione
tocare a conca, essire macu, irbariadu
Sinonimi e contrari
ammachiae,
delliriare,
dessessire,
irbariare,
iscansae,
ischissiai,
issentire,
istinare
Frasi
sas féminas nos faghent dischissiare (S.Spiggia)◊ a mimme cussas mazinedhas de zocadores mi fachiant dischissiare ◊ si sunt dischissiandhe de su pessamentu ca su frade no at iscritu prus
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
devenir fou
Inglese
to go mad
Spagnolo
desquiciar
Italiano
impazzire,
andar fuòri di tèsta
Tedesco
verrückt werden.