abiài , vrb: aviare Definizione
pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista
Sinonimi e contrari
andharesindhe,
andharesiche
/
andai,
alciare,
imbonai,
incarrebai,
pigai 1,
tocai 1
/
mòrrere
| ctr.
torrae
Frasi
primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras
2.
abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu
3.
già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu!
Etimo
ctl., spn.
aviar
Traduzioni
Francese
acheminer
Inglese
to start,
to set out
Spagnolo
encaminarse
Italiano
avviare,
incamminarsi
Tedesco
sich auf den Weg machen.
acollocàre , vrb: collocai Definizione
pònnere o assentare sa cosa in logu suo; giare acollocu
Sinonimi e contrari
acabidae,
assantai,
assetiai 1,
pònnere
| ctr.
leare,
picare
Frasi
a tiu Cischedhu li pariat de èssere intradu in su Parnasu pro si che acollocare in sa punta piús alta de s'Elicona (S.Patatu)
Traduzioni
Francese
placer
Inglese
to set
Spagnolo
colocar
Italiano
collocare
Tedesco
stellen,
legen.
acorriàre , vrb Definizione
est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa
Sinonimi e contrari
incurriatare
/
agguantai,
babiai
Frasi
sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa)
2.
no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agacer
Inglese
to set on edge
Spagnolo
dar dentera
Italiano
allegare i dènti
Tedesco
sich zusammenziehen.
acorruntzulàre , vrb Definizione
fàere su corrúntzulu, seberare sa tega de sa fae, de su pisu, o àteru)
Sinonimi e contrari
acorruschedhare,
seberare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nouer (bot.)
Inglese
to set
Spagnolo
transformarse el ovario en fruto
Italiano
allegare (détto di piante)
Tedesco
ansetzen (Bot).
addegàre , vrb: atecare,
ategai Definizione
fàere sa tega, nau de unos cantu laores (fae, pisucre, pisu)/ fasoledhu ategau = a tega fata
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nouer (bot.)
Inglese
to set
Spagnolo
transformarse el ovario en fruto
Italiano
allegare (fare i baccèlli)
Tedesco
ansetzen (Bot).
afocazàre , vrb: afochizare,
afoghigiai,
afoghigliai,
afoghizare,
foghitzare Definizione
abbruxare, pònnere fogu fatuvatu, in medas tretos abbruxandho malesa po illimpiare is terrenos (po no fàere dannu unu fogu fuiu), o apostadamente po fàere male; iscallentare meda
Sinonimi e contrari
abbrugiai,
achighinare,
afogae,
infogai,
sfoghigiai
Frasi
custu suelzu est totu afoghizadu, fràzigu e pienu de niedhore ◊ za la tenent sa berza, afoghizendhe donzi istiu!…◊ mira chi tue etotu ti afoghizas sas alas! ◊ pro fàchere sa carchina poniant a còchere petra bianca bàtoro dies e bàtoro notes sèmpere afochizandhe ◊ si depeus afoghigliai po limpiai tocat a donai crobba de no fai dannu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
incendier
Inglese
to set on fire
Spagnolo
incendiar,
pegar fuego
Italiano
incendiare
Tedesco
anzünden,
verbrennen.
assetiài, assetiàre , vrb Definizione
istare in assentu, in asséliu, firmos; pònnere a postu, assentare sa cosa in logu suo, bene, agiustare, giare sétiu
Sinonimi e contrari
abarrai,
acabidae,
acodomai,
acollocare,
adaretzai,
assantai,
assebiai
/
allichidie,
arremonire
| ctr.
isordulare
Modi di dire
csn:
assetiare su logu = remonire su logu, pònnere su logu a sétiu; assetiai su bestiàmini = ammaniare, furriare a manera chi paschindhe istet o andhet de una tzerta manera
Frasi
ti mandho a sa tanca e inibe assétias e azudas ◊ assétia cue! ◊ assétia, no sias che pitzinnalla chi no l'interessat nudha! ◊ no assétiat, est semper a furriebborta ◊ sos tronos si fint assetiaos
2.
su re si at assetiadu sa corona in conca ◊ aderetzant sa perda e dh'assétiant cun is àtaras ◊ assetiadí sa camisa, ca dha portas ammurigonada! ◊ si funt assetiadas is mortis e no si agiustant is fesserias?! ◊ mi ant azudau a assetiare medas peràulas e càntidos ◊ si seus firmaus a si assetiai is cambas ca dhas portaiaus cancaradas a fortza de abarrai sétzius in màchina
3.
is brebeis mi dhas apu assetiadas e immoi funt tirendi a su bacu
Etimo
ctl.
assetiar
Traduzioni
Francese
arranger,
ranger,
placer
Inglese
to arrange,
to set
Spagnolo
arreglar
Italiano
assettare,
collocare per bène
Tedesco
in Ordnung bringen.
barigài, barigàre , vrb: varicare Definizione
su passare mescamente de su tempus / barigai s'eca = zumpare sa zanna
Sinonimi e contrari
colare,
ibarigai,
passae
Frasi
bàrigant sos annos, sas dies ◊ barigai s'ierru ◊ in zerru sas dies che bàrigant impresse ca sunt curtzas ◊ fint dissignendhe su modu de che barigare sa note ◊ barigada si ch'est sa pitzinnia ◊ barigada si ch'est s'istella mia: pro cussu mi est su logu iscuriadu! (B.Sulis)
Etimo
ltn.
varicare
Traduzioni
Francese
passer
Inglese
to pass,
to set
Spagnolo
transcurrir,
passar
Italiano
passare,
tramontare
Tedesco
vergehen,
untergehen.
incastàre , vrb: ingastare Definizione
incasciare, pònnere firmu in mesu o aintru de ccn. cosa
Sinonimi e contrari
incasciae,
incastrai,
incristedhai
Frasi
si mustrat in colore de sa luna ingastada in fine oro perla fine ◊ faghent una capella totu ingastada in oro
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
enchâsser,
sertir
Inglese
to set
Spagnolo
engastar
Italiano
incastonare
Tedesco
einfassen.
incèndhere, incènnere , vrb: inchèndhere,
inchènnere Definizione
allúere su fogu, pruschetotu foedhandho de su forru; nau de s'ànimu, de sa mente, provare unu sentidu forte, biu / pps. inchesu
Sinonimi e contrari
achèndhere,
allúere,
allumae,
atzèndhere,
impampidhare
| ctr.
istudare
Modi di dire
csn:
linna de i. = linnixedha fini po allumai fogu; inchèndhere frammas a… = tzacare, pònnere fogu
Frasi
mentras tziu Missente fit inchendhendhe su focu, deo ascurtabo in mesu a sa cuzicura ◊ inchendhide su fogu! ◊ a cussa vidha li aviant inchesu frammas
2.
s'inchendhides s'ispera ant a lúghere torra custas cortes ◊ sos pitzinnos s'inchendhent iscurtandhe su contu (A.Mura)◊ a vinti annos cudha fiama m'inchendhiat totu ◊ de poeta sas peràulas cheria candho sa mente inchesa est de amore! ◊ si li est inchesa sa cara candho l'ant dimandhata ◊ su tzocu de s'istuturrada inchendhiat s'istànsia
Etimo
ltn.
incendere
Traduzioni
Francese
incendier,
enflammer
Inglese
to set on fire,
to fire
Spagnolo
incendiar,
inflamar
Italiano
incendiare,
entusiasmarsi
Tedesco
anzünden,
sich begeistern.
ingalàre 1 , vrb: inghelare 1 Definizione
intrare a una cala, cuare in is calas: nau de su sole, betare o intrare asuta de s'orizonte su sero; a logos, ingurtire
Sinonimi e contrari
intanae
/
ingúllere,
ingurti
| ctr.
essire,
cumpàrrere
/
abbrèschere
Frasi
candho s'ingalat su sole pesso a un'àtera intrada chi no bidet piús dies (C.Meridda)◊ si ne fiant annaos inghelannonne che umbras malas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se coucher (Soleil),
descendre sous l'horizon
Inglese
to set
Spagnolo
ponerse el sol
Italiano
tramontare
Tedesco
untergehen.
musicài , vrb: musicare Definizione
cumpònnere o iscríere sa música; andhare a cantare sa serenada a is bagadias, sonare a tzarachia po festas, cójuas e àteru
2.
is giòvunus funt essius a musicai is piciocas
Traduzioni
Francese
mettre en musique
Inglese
to set to music
Spagnolo
poner en música
Italiano
musicare
Tedesco
in Musik setzen (um),
vertonen.
sceberài, sceberàri , vrb: scioberai,
sebarai,
seberai,
seberare,
seperare,
severare Definizione
pigare e pònnere a parte, abbandha una cosa de un'àtera; pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, su metzanu, pigare ccn. cosa precisa chi torrat paris cun calecunu critériu, sa chi andhat bene a un'iscopu, o fintzes arregollendho de mesu de àteras; foedhandho de frores o de matas de frutuàriu, iscúdere o lassare andhare su frore e ingendrare su frutu, chi deasi si cumènciat a bíere / seberai/-are bijos, angionis, crabitos = pònnere abbandha dae sas mamas pro no che lis súere su late
Sinonimi e contrari
asseperare,
chirrare,
isceberai,
iscedhai,
iscerai,
istagiai
/
acorruntzulare
| ctr.
ammasturai,
meschiare
Frasi
seis prontus a sceberai s'arritzu in su cossu, ma nc'ingurteis unu cammellu intreu! ◊ po issa no nc'est calidadi de seberai, no sèberat ratza, mannus o pitius ◊ candu passais in mesu de is froris seberai is peis po no ndi apetigai
2.
as seberadu bene, cojendhe: as leadu una prendha de fémina! ◊ si at seberadu su menzus fiadu dae mesu de s'ama ◊ mi tiro unu frore: in mesu de sos chentu che sèbero s'orrosa… ◊ sciobera sciobera, su peus nd'iscerat ◊ cussa cosa est totu amméschiu: ndhe cheret seberada sa parte bona e frundhida sa mala ◊ ti ponzo a severare in mesu de duos coros: su chi cheres ti lea! ◊ est bellu, severadu che ispiga de trigu
3.
sa cariasa, sa pira, su frutuàriu como est totu seberendhe ◊ su fiore chi zughiat, s'àrbure, l'at seberadu totu ◊ s'àchina est seperendhe ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe…
Cognomi e Proverbi
prb:
a cuadhu donau no scioberis piu
Etimo
ltn.
seperare
Traduzioni
Francese
séparer,
choisir,
nouer (bot.)
Inglese
to divide,
to select,
to set
Spagnolo
elegir,
seleccionar,
transformarse el ovario en fruto
Italiano
separare,
scégliere,
selezionare,
allegare (détto di piante)
Tedesco
trennen,
wählen,
auswählen,
ansetzen (Bot.).
tocài 1 , vrb: tocare 1,
tucare,
tugare,
tzucae Definizione
cumenciare a andhare, a fàere viàgiu, fintzes a fàere css. cosa (a/c.: sa /t/ de cuménciu in custu foedhu fintzes si arresurtat in mesu de duas vocales no càmbiat sonu: chie tucat = nr. "chietúcada")
Sinonimi e contrari
abbiare 1,
andai,
dirghiare,
infusilare,
insucai,
mòere,
tzochiare
Modi di dire
csn:
tucat a rídere, a prànghere = inghitzat a arriri, a pràngiri; e toca!… = ma bai!…, no bi creo!; e tocat e… = pigat e …, leat e… (nadu mescamente in chistionu pro inditare una pasia de su contu, unu fatu nou)
Frasi
abui tocas? ◊ tocai, besseinci! ◊ tocadiche a bidha ca ti sunt ispetendhe! ◊ sa protzessione tucheit dae sa chéjia ◊ bisonzat de tucare luego ◊ est tocadu a si apostare inue depiant colare sos porcos furados ◊ sos cadhos a s'achicada de sos isprones sunt tucados a bolu ◊ ant tocau a intro, aiat tucadu a unu logu ◊ tue tocadiche addainanti, za sighimus ◊ mi tugo che coete po sa proa
2.
- Est arribbau Franciscu… - E toca!… - Sissi, berus est! ◊ e toca, lah ca dèu non seu macu: ita mi ses narendi?! ◊ e tocat, una borta, unu e nci essit a fai una passillada ◊ e tocat, una borta, duus giornaderis fiant marrendu fà in saltu de Samassi…◊ e tocat chi una dí si presentat unu bagadiu mannu…◊ toca, toca: bessimiche dae mesu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'acheminer
Inglese
to set out
Spagnolo
encaminarse
Italiano
avviarsi,
partire
Tedesco
sich auf den Weg begeben.