abiài , vrb: aviare Definitzione
pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista
Sinònimos e contràrios
andharesindhe,
andharesiche
/
andai,
alciare,
imbonai,
incarrebai,
pigai 1,
tocai 1
/
mòrrere
| ctr.
torrae
Frases
primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras
2.
abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu
3.
già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu!
Ètimu
ctl., spn.
aviar
Tradutziones
Frantzesu
acheminer
Ingresu
to start,
to set out
Ispagnolu
encaminarse
Italianu
avviare,
incamminarsi
Tedescu
sich auf den Weg machen.
acollocàre , vrb: collocai Definitzione
pònnere o assentare sa cosa in logu suo; giare acollocu
Sinònimos e contràrios
acabidae,
assantai,
assetiai 1,
pònnere
| ctr.
leare,
picare
Frases
a tiu Cischedhu li pariat de èssere intradu in su Parnasu pro si che acollocare in sa punta piús alta de s'Elicona (S.Patatu)
Tradutziones
Frantzesu
placer
Ingresu
to set
Ispagnolu
colocar
Italianu
collocare
Tedescu
stellen,
legen.
acorriàre , vrb Definitzione
est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
incurriatare
/
agguantai,
babiai
Frases
sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa)
2.
no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
agacer
Ingresu
to set on edge
Ispagnolu
dar dentera
Italianu
allegare i dènti
Tedescu
sich zusammenziehen.
acorruntzulàre , vrb Definitzione
fàere su corrúntzulu, seberare sa tega de sa fae, de su pisu, o àteru)
Sinònimos e contràrios
acorruschedhare,
seberare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
nouer (bot.)
Ingresu
to set
Ispagnolu
transformarse el ovario en fruto
Italianu
allegare (détto di piante)
Tedescu
ansetzen (Bot).
addegàre , vrb: atecare,
ategai Definitzione
fàere sa tega, nau de unos cantu laores (fae, pisucre, pisu)/ fasoledhu ategau = a tega fata
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
nouer (bot.)
Ingresu
to set
Ispagnolu
transformarse el ovario en fruto
Italianu
allegare (fare i baccèlli)
Tedescu
ansetzen (Bot).
afocazàre , vrb: afochizare,
afoghigiai,
afoghigliai,
afoghizare,
foghitzare Definitzione
abbruxare, pònnere fogu fatuvatu, in medas tretos abbruxandho malesa po illimpiare is terrenos (po no fàere dannu unu fogu fuiu), o apostadamente po fàere male; iscallentare meda
Sinònimos e contràrios
abbrugiai,
achighinare,
afogae,
infogai,
sfoghigiai
Frases
custu suelzu est totu afoghizadu, fràzigu e pienu de niedhore ◊ za la tenent sa berza, afoghizendhe donzi istiu!…◊ mira chi tue etotu ti afoghizas sas alas! ◊ pro fàchere sa carchina poniant a còchere petra bianca bàtoro dies e bàtoro notes sèmpere afochizandhe ◊ si depeus afoghigliai po limpiai tocat a donai crobba de no fai dannu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
incendier
Ingresu
to set on fire
Ispagnolu
incendiar,
pegar fuego
Italianu
incendiare
Tedescu
anzünden,
verbrennen.
assetiài, assetiàre , vrb Definitzione
istare in assentu, in asséliu, firmos; pònnere a postu, assentare sa cosa in logu suo, bene, agiustare, giare sétiu
Sinònimos e contràrios
abarrai,
acabidae,
acodomai,
acollocare,
adaretzai,
assantai,
assebiai
/
allichidie,
arremonire
| ctr.
isordulare
Maneras de nàrrere
csn:
assetiare su logu = remonire su logu, pònnere su logu a sétiu; assetiai su bestiàmini = ammaniare, furriare a manera chi paschindhe istet o andhet de una tzerta manera
Frases
ti mandho a sa tanca e inibe assétias e azudas ◊ assétia cue! ◊ assétia, no sias che pitzinnalla chi no l'interessat nudha! ◊ no assétiat, est semper a furriebborta ◊ sos tronos si fint assetiaos
2.
su re si at assetiadu sa corona in conca ◊ aderetzant sa perda e dh'assétiant cun is àtaras ◊ assetiadí sa camisa, ca dha portas ammurigonada! ◊ si funt assetiadas is mortis e no si agiustant is fesserias?! ◊ mi ant azudau a assetiare medas peràulas e càntidos ◊ si seus firmaus a si assetiai is cambas ca dhas portaiaus cancaradas a fortza de abarrai sétzius in màchina
3.
is brebeis mi dhas apu assetiadas e immoi funt tirendi a su bacu
Ètimu
ctl.
assetiar
Tradutziones
Frantzesu
arranger,
ranger,
placer
Ingresu
to arrange,
to set
Ispagnolu
arreglar
Italianu
assettare,
collocare per bène
Tedescu
in Ordnung bringen.
barigài, barigàre , vrb: varicare Definitzione
su passare mescamente de su tempus / barigai s'eca = zumpare sa zanna
Sinònimos e contràrios
colare,
ibarigai,
passae
Frases
bàrigant sos annos, sas dies ◊ barigai s'ierru ◊ in zerru sas dies che bàrigant impresse ca sunt curtzas ◊ fint dissignendhe su modu de che barigare sa note ◊ barigada si ch'est sa pitzinnia ◊ barigada si ch'est s'istella mia: pro cussu mi est su logu iscuriadu! (B.Sulis)
Ètimu
ltn.
varicare
Tradutziones
Frantzesu
passer
Ingresu
to pass,
to set
Ispagnolu
transcurrir,
passar
Italianu
passare,
tramontare
Tedescu
vergehen,
untergehen.
incastàre , vrb: ingastare Definitzione
incasciare, pònnere firmu in mesu o aintru de ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
incasciae,
incastrai,
incristedhai
Frases
si mustrat in colore de sa luna ingastada in fine oro perla fine ◊ faghent una capella totu ingastada in oro
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
enchâsser,
sertir
Ingresu
to set
Ispagnolu
engastar
Italianu
incastonare
Tedescu
einfassen.
incèndhere, incènnere , vrb: inchèndhere,
inchènnere Definitzione
allúere su fogu, pruschetotu foedhandho de su forru; nau de s'ànimu, de sa mente, provare unu sentidu forte, biu / pps. inchesu
Sinònimos e contràrios
achèndhere,
allúere,
allumae,
atzèndhere,
impampidhare
| ctr.
istudare
Maneras de nàrrere
csn:
linna de i. = linnixedha fini po allumai fogu; inchèndhere frammas a… = tzacare, pònnere fogu
Frases
mentras tziu Missente fit inchendhendhe su focu, deo ascurtabo in mesu a sa cuzicura ◊ inchendhide su fogu! ◊ a cussa vidha li aviant inchesu frammas
2.
s'inchendhides s'ispera ant a lúghere torra custas cortes ◊ sos pitzinnos s'inchendhent iscurtandhe su contu (A.Mura)◊ a vinti annos cudha fiama m'inchendhiat totu ◊ de poeta sas peràulas cheria candho sa mente inchesa est de amore! ◊ si li est inchesa sa cara candho l'ant dimandhata ◊ su tzocu de s'istuturrada inchendhiat s'istànsia
Ètimu
ltn.
incendere
Tradutziones
Frantzesu
incendier,
enflammer
Ingresu
to set on fire,
to fire
Ispagnolu
incendiar,
inflamar
Italianu
incendiare,
entusiasmarsi
Tedescu
anzünden,
sich begeistern.
ingalàre 1 , vrb: inghelare 1 Definitzione
intrare a una cala, cuare in is calas: nau de su sole, betare o intrare asuta de s'orizonte su sero; a logos, ingurtire
Sinònimos e contràrios
intanae
/
ingúllere,
ingurti
| ctr.
essire,
cumpàrrere
/
abbrèschere
Frases
candho s'ingalat su sole pesso a un'àtera intrada chi no bidet piús dies (C.Meridda)◊ si ne fiant annaos inghelannonne che umbras malas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se coucher (Soleil),
descendre sous l'horizon
Ingresu
to set
Ispagnolu
ponerse el sol
Italianu
tramontare
Tedescu
untergehen.
musicài , vrb: musicare Definitzione
cumpònnere o iscríere sa música; andhare a cantare sa serenada a is bagadias, sonare a tzarachia po festas, cójuas e àteru
2.
is giòvunus funt essius a musicai is piciocas
Tradutziones
Frantzesu
mettre en musique
Ingresu
to set to music
Ispagnolu
poner en música
Italianu
musicare
Tedescu
in Musik setzen (um),
vertonen.
sceberài, sceberàri , vrb: scioberai,
sebarai,
seberai,
seberare,
seperare,
severare Definitzione
pigare e pònnere a parte, abbandha una cosa de un'àtera; pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, su metzanu, pigare ccn. cosa precisa chi torrat paris cun calecunu critériu, sa chi andhat bene a un'iscopu, o fintzes arregollendho de mesu de àteras; foedhandho de frores o de matas de frutuàriu, iscúdere o lassare andhare su frore e ingendrare su frutu, chi deasi si cumènciat a bíere / seberai/-are bijos, angionis, crabitos = pònnere abbandha dae sas mamas pro no che lis súere su late
Sinònimos e contràrios
asseperare,
chirrare,
isceberai,
iscedhai,
iscerai,
istagiai
/
acorruntzulare
| ctr.
ammasturai,
meschiare
Frases
seis prontus a sceberai s'arritzu in su cossu, ma nc'ingurteis unu cammellu intreu! ◊ po issa no nc'est calidadi de seberai, no sèberat ratza, mannus o pitius ◊ candu passais in mesu de is froris seberai is peis po no ndi apetigai
2.
as seberadu bene, cojendhe: as leadu una prendha de fémina! ◊ si at seberadu su menzus fiadu dae mesu de s'ama ◊ mi tiro unu frore: in mesu de sos chentu che sèbero s'orrosa… ◊ sciobera sciobera, su peus nd'iscerat ◊ cussa cosa est totu amméschiu: ndhe cheret seberada sa parte bona e frundhida sa mala ◊ ti ponzo a severare in mesu de duos coros: su chi cheres ti lea! ◊ est bellu, severadu che ispiga de trigu
3.
sa cariasa, sa pira, su frutuàriu como est totu seberendhe ◊ su fiore chi zughiat, s'àrbure, l'at seberadu totu ◊ s'àchina est seperendhe ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe…
Sambenados e Provèrbios
prb:
a cuadhu donau no scioberis piu
Ètimu
ltn.
seperare
Tradutziones
Frantzesu
séparer,
choisir,
nouer (bot.)
Ingresu
to divide,
to select,
to set
Ispagnolu
elegir,
seleccionar,
transformarse el ovario en fruto
Italianu
separare,
scégliere,
selezionare,
allegare (détto di piante)
Tedescu
trennen,
wählen,
auswählen,
ansetzen (Bot.).
tocài 1 , vrb: tocare 1,
tucare,
tugare,
tzucae Definitzione
cumenciare a andhare, a fàere viàgiu, fintzes a fàere css. cosa (a/c.: sa /t/ de cuménciu in custu foedhu fintzes si arresurtat in mesu de duas vocales no càmbiat sonu: chie tucat = nr. "chietúcada")
Sinònimos e contràrios
abbiare 1,
andai,
dirghiare,
infusilare,
insucai,
mòere,
tzochiare
Maneras de nàrrere
csn:
tucat a rídere, a prànghere = inghitzat a arriri, a pràngiri; e toca!… = ma bai!…, no bi creo!; e tocat e… = pigat e …, leat e… (nadu mescamente in chistionu pro inditare una pasia de su contu, unu fatu nou)
Frases
abui tocas? ◊ tocai, besseinci! ◊ tocadiche a bidha ca ti sunt ispetendhe! ◊ sa protzessione tucheit dae sa chéjia ◊ bisonzat de tucare luego ◊ est tocadu a si apostare inue depiant colare sos porcos furados ◊ sos cadhos a s'achicada de sos isprones sunt tucados a bolu ◊ ant tocau a intro, aiat tucadu a unu logu ◊ tue tocadiche addainanti, za sighimus ◊ mi tugo che coete po sa proa
2.
- Est arribbau Franciscu… - E toca!… - Sissi, berus est! ◊ e toca, lah ca dèu non seu macu: ita mi ses narendi?! ◊ e tocat, una borta, unu e nci essit a fai una passillada ◊ e tocat, una borta, duus giornaderis fiant marrendu fà in saltu de Samassi…◊ e tocat chi una dí si presentat unu bagadiu mannu…◊ toca, toca: bessimiche dae mesu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'acheminer
Ingresu
to set out
Ispagnolu
encaminarse
Italianu
avviarsi,
partire
Tedescu
sich auf den Weg begeben.