abbandhàre , vrb: abbandhiare Definizione pònnere o lassare abbandha, a una parte (fintzes po chistire) Sinonimi e contrari apaltare, assolae, chirrare | ctr. abbamare, amedhare, aunire Frasi pro èssere segura cussa cosa cheret abbandhada ◊ daghi sas fozas de su fiore si abbandhant, in tzertas àrbures, abbarrat su frutu ◊ oriolos mannos ant ghiadu sa zente marranera e pro cussu, pesso, sunt tucados abbandhendhe sa preítia chena pore de arguais ◊ abbandhatiche! Etimo srd. Traduzioni Francese mettre de coté, s'écarter Inglese to withdraw to put aside Spagnolo apartar, poner aparte Italiano métter da una parte, appartarsi, estraniarsi Tedesco zur Seite legen, sich zurückziehen.

abejài , vrb Definizione pentzare meda o èssere apedhiau a calecuna cosa (giogu, trebbalu, àteru), agiummai maniàticu Frasi ma lah ca est abejau cun cussa loredha, lah!… Traduzioni Francese se fixer Inglese to be a stickler Spagnolo tener manía Italiano avére una fissazióne Tedesco eine fixe Idee haben.

ammestadài , vrb: ammistadai, ammisterai Definizione fai ammistadi o tenni un'ammistadi, nau de cojuaos, su si dha intèndhere cun àtera fémina o àter'ómine (ma si narat fintzes in su sensu de amighéntzia cun chiesiògiat) Sinonimi e contrari afancedhae, afantare, amicare, amicitziare Frasi Micheli abbetiosu, no mi bollu ammistadai…◊ su tali, mancai béciu e babbu de tantis fillus, si est ammistadau cun d-una piciochedha 2. is duas famíglias fiant ammistaradas e biviant totus impari Etimo srd. Traduzioni Francese vivre en état de concubinage Inglese to maintain an illicit affair (love) Spagnolo amistarse, amancebarse Italiano intrattenére una relazióne amorósa illécita Tedesco ein außereheliches Verhältnis unterhalten.

ammoràre , vrb: amorai, amurai Definizione totu su chi duos faent de bonu s'unu po s'àteru, ómine e fémina, candho funt isposos e s'istimant cun s'idea de si cojuare; betare istima a unu, a una, cricare, èssere sèmpere impare Sinonimi e contrari fastigiai / abbaradhare, abbelare, imbelare, inamorai, indeosare, ingeniai Frasi oe comente fato a ti amorare? ◊ no ses menzus tue de sa chi so amorandhe ◊ sos tempos bellos si che sunt colados umpare chin su tempus de ammorare! ◊ bastat chi dh'amorit po dh'isposai, cussa dhu càrrigat de dinai puru! 2. totu sos chi la bident si ndhe ammorant de cantu atraet s'ermosura sua ◊ prite ti amoras, ca no cherjo a tie?! Terminologia scientifica ssl Etimo srd. Traduzioni Francese être fiancés, s'engager par une promesse de mariage Inglese to be connected with Spagnolo ser novios, llevarse bien con alguien Italiano avére una relazióne d'amóre, èssere fidanzati Tedesco ein Liebesverhältnis unterhalten, verlobt sein.

annoicàre , vrb: annoigare, annoigrare, annojare Definizione fàere sa nògia, a nodu, nau de un’ossu segau chi si torrat a aciúnghere e fintzes de cosa chi si acàpiat Sinonimi e contrari annodricare* | ctr. innoigare Traduzioni Francese cicatriser Inglese to cicatrize Spagnolo recomponer una fractura Italiano annodare una frattura òssea, cicatrizzare Tedesco einen Knochenbruch verknoten, vernarben.

arrepiàre , vrb: repiare Definizione su si pigare un'arrépiu, firmare un'iscuta a pausare, arreare Sinonimi e contrari tasire / abarrai, aturai Frasi s'ómine no arrépiat mai 2. in domo sua isse non bi arrepiaiat prus ca totus lu chircaiant Traduzioni Francese arrêter, faire halte Inglese to stop, to grant a rest Spagnolo hacer una pausa Italiano sostare, concèdersi una trégua Tedesco rasten.

arrugài , vrb Definizione andhare a segadura, passare in mesu de unu logu a manera de incurtzare su camminu de fàere, passare fora de camminu, de una parte a s'àtera de unu logu Sinonimi e contrari aggrucare, atravigare, atreminare, atruessai, ruciare Etimo srd. Traduzioni Francese prendre un raccourci Inglese to take a short cut Spagnolo atajar Italiano prèndere una scorciatóia Tedesco einen Abkürzungsweg einschlagen.

avriàre 1 , vrb Sinonimi e contrari addulgare, ammítere, atorgare, cufessare Frasi Bacaredhu e Bainzu bi fint meses in presone, ma no aiant avriadu e perunu avocadu fit reséssidu a los fàghere iscapare (Q.Falchi) Traduzioni Francese avouer une faute Inglese to confess Spagnolo confesar, reconocer Italiano confessare, amméttere una mancanza Tedesco zugeben.

chidàda , nf: cidada, cirara Definizione tempus, cosa, trebballu, paga de una chida Frasi l'ant guastu sas ciucheras, sempre cotu a chidadas intreas! ◊ boghendhe ortixu in sa tanca bi isteint una chidada 2. babbu tou no tenet chidada ◊ est duus mesis chi sa meri no mi donat sa cidada ◊ seu andau a mi ndi pigai sa cidada, su tanti chi m'ispetat po èssi trabballau una cida Terminologia scientifica tpc Etimo srd. Traduzioni Francese semaine Inglese time of a week, week's pay Spagnolo semana Italiano tèmpo di una settimana Tedesco Wochenzeit.

cochíntzu, cochínzu , nm: coghíngiu, coghinzu, coighinzu Definizione su còere, su fàere sa cota de su pane; su tanti de sa cosa de còere po papare una borta; su s'imbriagare / unu coghinzu de fae, de basolu, e gai = unu tanti de fà, de fasolu chi bastat po ndi còi una borta (e po su tanti de personas chi dhui papant) Sinonimi e contrari cochidura, cota, cotolza, cotua / imbreachera Frasi tanno ite sont cussas lachedhas de lavontzu e su cochintzu e totu sas àteras fainas?! ◊ duus pòburus funt andaus a s’arxola po domandai unu coghingedhu de trigu 2. est andhadu a s'ortu e at batidu unu bellu coghinzu de fae 3. cussos sont contos de cochinzu! Etimo srd. Traduzioni Francese cuisson Inglese cooking, cooking quantity Spagnolo cocción, porción Italiano cottura, quantità cucinàbile quanto basta per una vòlta Tedesco Kochen, Quantität zum Kochen.

coltína , nf: cortina, cultina Definizione sa pratza asuta de una mata, totu a inghíriu de su truncu inue orruet su frutu; s'umbra chi faent is matas, asuta; su frutu chi dhue orruet asuta de sa mata Sinonimi e contrari paltza, prassàrgia, pratzada Modi di dire csn: fàghere sa c. a sas àrbures = limpiai asuta de is matas; èssere a cortina (nadu de unu frutu) = a meda, in terra Frasi est abbaidendhe sas fozas sicas e mortas suta de sa coltina ◊ sa pira ruet in sa cortina ◊ sa cortina no si collit comintzendhe dae mesu, ma dae alas de fora, a s'atenta 2. sos àrbores fachent cortina ◊ in istiu cherent fatas sas cortinas pro agatare su logu netu a ndhe collire s'olia 3. ndhe apo collidu una cortina de olia ◊ sa nughe bi est a cortina, in terra Cognomi e Proverbi smb: Cortina / prb: sa landhe falat a sa cortina Etimo srd. Traduzioni Francese le couvert d'un arbre Inglese Space under a tree Spagnolo lugar debajo de un árbol Italiano lo spàzio sótto una pianta Tedesco Schatten eines Baumes.

comentesisíat , avb: cumentisisiat Definizione de una manera chi no faet a dhu nàrrere, male meda de salude o de poberesa, in poberesa meda; in cale sisiat manera (fintzes cng. cun chi) Sinonimi e contrari comentecasiat Frasi est ca semus comentesisiat, sinono za bi fimus andhados nois puru a sa festa! 2. bi cheret chi sonent sos cannones sas allegrias de sa libbertade? Ma comentesisiat su pópulu oprimidu ndhe ischidade! Etimo srd. Traduzioni Francese d'une très mauvaise manière Inglese no matter (how) Spagnolo de forma mala Italiano in pèssimo mòdo, in una condizióne purchè sia Tedesco recht und schlecht.

demàre , vrb: addemare Definizione ingòllere tema, maladia, fàere dannu a sa salude Sinonimi e contrari ammagagnare, ammaladiai, apuntorai, ilmaladiare, inciacai, tunconire | ctr. sanai Etimo srd. Traduzioni Francese attraper une maladie Inglese to get an illness Spagnolo enfermar Italiano prèndere una malattìa Tedesco erkranken.

desbaratàre , vrb: disbaratai, disbaratare Definizione fàere vida irregulada, fàere s'isperditziau, ispèrdere o perdimentare sa cosa, pesare a bolare sa cosa, ispaciare a tropu; nàrrere o fàere ispropósitos / disbaratai un'animali = pònnerelu a tropu a triballare Sinonimi e contrari aperdimentare, distrúere, isbaire, ispazetare, ispèldere, ispeldisciare, istravuciare / desatinai | ctr. avitare Etimo spn. Traduzioni Francese mener une vie déréglée Inglese to lead a dissolute life Spagnolo desbaratar Italiano menare una vita sregolata Tedesco ein unsittliches Leben führen.

faltài, faltàre , vrb: afaltai, fartai, fartare Definizione mancare, fàere farta, fàere a mancu, bènnere mancu cun neghe o curpa; fadhíresi, arregodare male Sinonimi e contrari difaltare, mancai, mentire / fadhie, ifartire Frasi no farto, como, de ch'essire a fora a leare fritu!…◊ no farto de bi andhare ca est urzente ◊ no fartes de fàghere cussa cosa, ca nos serbit! ◊ nos faltat su sole ◊ in domo noa no bi fartat nudha ◊ comente depo istare si bois mi faltades, lughe mia?! ◊ chi no usat arremédiu a su mali faltat a s'obbrigatzioni sua 2. ci as fartau, narant is cumannamentos, depes acusare ◊ a fartare mi l'imponet sa vida chi passo e perdonàdemi si bos apo fartadu, ma su veru lúmene meu est un'àteru! 3. si no farto, s'irrobbatóriu l'ant fatu oto a oe ◊ si no farto, custa tzita est cosa de pagare! Cognomi e Proverbi prb: coltza sa domo chi bi faltat risu! Etimo ctl., spn. Traduzioni Francese manquer, déroger Inglese to make a mistake, to derogate Spagnolo faltar Italiano comméttere una mancanza, derogare Tedesco verfehlen, versäumen, abweichen.

incalancàre , vrb Definizione pònnere in calecuna calanca; foedhandho de animales (sórighes, margianes, bobbois), cuare in sa cala, in sa calanca Sinonimi e contrari impelciare, imprecolare, incalare, incolonconare, ingarghilare, intergare / abbuare, atanai | ctr. essire, bocare 2. in catza at bidu pegos incalancados Etimo srd. Traduzioni Francese mettre quelque chose dans une fissure Inglese to slip in Spagnolo meter algo en un agujero, encavarse Italiano métter qlcs. déntro una fessura Tedesco etw. in einen Spalt stecken.

istimpidàre , vrb Definizione pigare un'istimpida, una cadha, pelea o múngia manna Sinonimi e contrari cansai, fadiae, istracare, peleai, strachedhai | ctr. pasai Etimo srd. Traduzioni Francese peiner, se fatiguer Inglese to work hard Spagnolo darse un tute, cansarse Italiano fare una sfaticata Tedesco sich abschinden.

scordonài , vrb Definizione betare is cordones, isconciare is muros de unu fràigu de difesa Traduzioni Francese démolir les fortifications Inglese to dismantle a fortress walls Spagnolo desmantelar una fortaleza Italiano smantellare le mura di una fortézza Tedesco eine Festung schleifen.

sòca 1 , nf Definizione s'arraighina de una mata in su tretu ue est ingrussada, coment'e fata a nodu, de prus a mancu a paris de terra Sinonimi e contrari cioca 1, ispicone 2, raighina, tzompa Frasi candu s'ispillonat su cardu si ndi bogant is pillonis de a ingíriu de sa soca Terminologia scientifica rbr Etimo ctl. soca Traduzioni Francese pivot d'un arbre Inglese taproot Spagnolo raíz fusiforme Italiano fittóne di una pianta Tedesco Hauptwurzel.

úna , art, agt, prn Definizione art. chi s'impreat cun númene fémina: si apòstrofat sèmpere candho si agatat ananti foedhu chi cumènciat cun vocale e no si ponet candho su nm. portat un'agt. nau a ispantu o cun ironia (es.: bella domo ti as fatu! ◊ màchina manna s'at comporadu, balla!◊ bellu mastru ses, a ti currèzere su maniale!); s'impreat coment'e prn. po fémina (o fintzes cosa, chistione, fata) bastat chi siat Modi di dire csn: una ma una, mih! = una própiu bella, bona, de sas menzus; a una a una, a unas a unas = a unedhas, una per borta; sa una = un'ora apustis de mesadí, sa primu ora de su merí, o fintzas apustis de mesunoti; totu in d-una (totinduna) = induninduna, totu a una borta, de botu, de un'improntu; unas (+ agt. numerale) = a fúrriu de…, de prus a mancu… Frasi una borta e duas bi apo a èssere andhadu a cussu logu!…◊ una borta Lussu depiat benni a Bidhanoa a fai una parlata ◊ in su celu dhui at una nui manna ◊ si bi at una cosa chi no mi piaghet est a fàghere male ◊ in su cungiau dhui at una mata sicada 2. si ch'est fata sa una: est ora de ghirare! ◊ una ma una, mih, chi ti ndhe as chircadu, de fémina! ◊ si m'iscurtates, bos ndhe conto una chi fachet a rídere 3. fint unas chentas amigas, unas chentu berbeghes Etimo ltn. una Traduzioni Francese une Inglese a (n) Spagnolo una Italiano una Tedesco eine.

«« Cerca di nuovo