acabbàda , nf: acabbara, agabbada, agabbata Definizione su acabbare, s'acabbu de una cosa, finitia de unu tempus, de sa vida / a. de coja = sa prima presentada, candho su babbu e sa mama de s'ómine andhant sa prima borta a domo de sa fémina Sinonimi e contrari acabbamentu, acabbu, fine, finida, finitia, últimu | ctr. comintzu Frasi sa gana de trabballai chi tenint no est meda, tanti a s'acabbara de su mesi su dinai currit su própiu! ◊ a s'acabbada de sa messa su meri fait festa Etimo srd. Traduzioni Francese fin, euthanasie Inglese end, euthanasia Spagnolo fin, eutanasia Italiano fine, eutanasía Tedesco Ende, leichter Tod.

acàbbu , nm: agabbu, aggabbu Definizione s'úrtima parte de unu tempus, de una faina Sinonimi e contrari acabbada, acabbatorju, cúmiu, fine, finitia, últimu | ctr. comintzu, inghitzu Frasi sa carri donat e pedit callenti, carignus e cunfortu fintzas a s'acabbu ◊ sa poesia sua a s'agabbu naraiat goi ◊ ge at a fai un'acabbu cussu pritzosu arreulau!… Etimo spn. acabo Traduzioni Francese fin Inglese finish Spagnolo fin Italiano tèrmine Tedesco Ende.

càbadu , nm: càbidu, càbiru, càbudu, càpudu Definizione su tretu inue cuménciat (o acabbat) unu filu, una chistione, bicu de orrobba (es. muncadoredhu, pannitzu); càbidu est fintzes pane chi si faet po dhu giare a is piciochedhos a su candhelarzu úrtima die de annu o, in àteru logu, po dhu papare sa die de Is Tres Gurreis / pira de càbudu = pira premedia, cabudàrgia Sinonimi e contrari cabu, punta Modi di dire csn: su c. de sa canna de is pulmonis = cannighinas; a c. de cena, su c. de cena = apustis chenadu; a c. de un'annu = a s'agabbada de un'annu, pustis de un'annu; fai càbudu a (unu logu, camminendi)= imbàtere, corparechela in…; lassai a unu a malu c. = a sirba sua, chentza ghia, chentza annestru, irbandhonadu; s'arbei a c. = sa chi andhat addainanti, de ghia, cabidiana; bogai de c. = bogare de cabu, tasire unu triballu, lassare a pèrdere una chistione, isbandonai cosa, agabbai de circai forrogus; donai càbidu = (in sas cummédias) finire de nàrrere su chi unu depet, a manera chi su cumpanzu cumprendhat chi tocat a isse a nàrrere sa parte sua; pigai c. de una cosa = leare oru, chircare de ischire carchi cosa de una chistione; agatai su c. de una chistione = bogare de ragas de una cosa; fuiri su càbudu = imbrutàresi, cagàresi; de corru in càbidu = de un'ala a s'àtera; su càpudu de s'arrexonamentu, de unu líbburu; lòmpere in càbadu (nadu de frutu)= lòmpere premediu Frasi su càbudu de sa funi, de su filu ◊ is làmbrigas infundiant su càbudu de su mucadori (N.Laconi)◊ is giogadoris pigant is cuatru càbudus de su mucadori tenendidhu isténdiu ◊ at biu una tialla manna chi, tenta a is cuatru càpudus, lompiat finas a terra ◊ medas ant a aproillai de dónnia càpudu de sa Terra (Ev.) 2. at a benni a innòi custu càbudu de merí ◊ unu càbudu de cena fuat andau a domu de sa picioca 3. ma poita su pipiu dhu lassais aici a malu càbudu? ◊ nc'est bessia: a disígiu a lassai sa domu a mau càbudu!…◊ candu mai ia a lassai sa butega a mau càbudu?!…◊ ocanno sa castagna paret lompenno in càbadu ◊ sa notítzia nc'iat fatu càbudu a Roma! 4. bogamidhu de càbidu! ◊ bogamidhu de càbudu, no mi trumbullist s'istògumu! ◊ ammarolla funt isderrutas custas domus: dhas ant bogadas de càbidu! 5. no nc'est che su predi po ndi bogai càbudu a dónnia cosa 6. candu unu est andau a iscola ciai dhi torrat càbudu! 7. pigau càbidu nd'eis, de cussa cosa? ◊ gei no arrannesceus a dhi ponni càbudu a custa cosa! Etimo ltn. caput Traduzioni Francese bout de l'écheveau Inglese end of skein, end Spagnolo cabo, remate Italiano bàndolo, estremità, cócca Tedesco Stranganfang, Ende, Zipfel.

càbu , nm: capu Definizione s'úrtimu tretu o fintzes su coménciu, su primu tretu de una cosa (filu, fune, tiàgia, lentzolu, muncadore, e àteru, cosa longa); capacidade de pentzare a is cosas, de dhas fàere bene, cun incuru, cun imprastu; unu chi cumandhat àteros in calecunu grupu organizau: in sa cumpangia de is barracellos, chie po importu benit luego apustis de su capitanu / min. cabighedhu Sinonimi e contrari càbadu, cabutzu, cabútzulu / abbistesa, fracongia, giudísciu, imprastu Modi di dire csn: unu c. de filu = agullada, soga, un'arrogu de filu (itl. gugliata, su tantu de filu chi s'intrat in s'agu pro cosire); su c. de sa fune = aundi sa funi acabbat (o aundi cummentzat), coatza; zúghere c. = tènniri abbistesa; èssere de c. = abbistu, zudissiosu; àere, leare c. de una cosa = leare oru, circai de isciri; pònnere c. a fàghere una cosa = fai sa cosa cun coidau e assentu; dare, torrare c. de una cosa = dare segurtade, torrai isceda; bogare de c. = acabbai de…, lassai de fai una faina; bocare capu, bocare capu bonu de una cosa = agatare su médiu, resessire a fàghere una cosa, bogare ragas; cabu b'at!… = no bi at cabu, dhui at pagu de crèiri, de isperai; no s'at c. si…, chie ndh'at c. chi… = chini dhu scit si…, bae e ischi si…; pònnere in capu a unu, de una cosa = incarrigai a unu pro dha fai; su c., nessi! = aite tiat èssere!, est totu in debbadas! Frasi su cabu de su filu, de sa fune, de s'atzola, sos cabos de su mucadore, de su pannitzu, de sa tiaza ◊ si agatades sos nodos, chircade su cabu a ixobare ◊ su trabballu no at capu ◊ a cabu de un'ora est beniu a ndi dhus iscidai ◊ a cabu de un'annu, de unu mese 2. in cussa famíllia no bi at ne cabu e ne coa ◊ chie zuchet capu, sas bachianas las prétziat comente tocat ◊ sa pessone, si zuchet capu, fachet benes e àteru ◊ pensa de ti rimediare, e no sias a cabu de criadura! ◊ ponebbei cabu, mih, a istudiare, no ti botzent! ◊ e ite ndhe at a bogare de cussu triballu si no bi ponet cabu?! ◊ no ponzas fatu a isse, chi no bi at cabu in su chi ti narat! ◊ cabu b'at, pessas, in su chi faghet cussu!… est unu macu! ◊ mi abbizo de s'errore chi cun malu cabu apo fatu ◊ pro su malu cabu chi zughet depet fàghere sa cosa a duas bias 3. chie ndhe at cabu si at a fàghere tempus bonu, cras?! ◊ leadu cabu ndhe as de su chi est nendhe sa zente, de su chi ant fatu istanote? ◊ po ponner cabu a su Vangelu tou che as bogadu su betzu po su nou ◊ currindhe allirgu, su pipiu no at postu mancu capu a sa camisedha chi dhi piculaiat in palas 4. bogàdeli de cabu, como, ca sezis istracos! ◊ trabballant fintzas a chi li bocant de capu ◊ chi sichies de custu tamanu no nche bocaes capu bonu! ◊ a sas noe li bogamus de cabu ◊ mezus che la secamus inoche, tantu non ndhe bocamus capu, oje! 5. ocannu no ndhe poto incolliare una: e mighi mi ndh'at faladu de suore! Su cabu, nessi! (G.Ruju)◊ est andhadu a Tàtari e no at fatu nudha: su cabu, nessi! ◊ dai cussa meighina no ndhe apo àpidu profetu: su cabu, nessi! (G.Ruju) 6. bisonzat de pònnere in capu sos amicos pro fàchere sa paradura Etimo ltn. capus Traduzioni Francese bout de l'écheveau Inglese end of skein Spagnolo cabo, esmero Italiano bàndolo, estremità, diligènza Tedesco Stranganfang, Ende, Fleiß.

coítza , nf Definizione sa coatza o punta de su foete o de cosas deasi Sinonimi e contrari coàcia / cdh. cuditza Cognomi e Proverbi smb: Coizza Traduzioni Francese petite queue, extrémité Inglese small tail, end Spagnolo colita Italiano pìccola códa, estremità Tedesco kleiner Schwanz, Ende.

cuàciu , nm: culàciu 1, culatzu, curatzu Definizione sa parte de fundhu de unu sacu, de un'istrégiu, sa parte comente acabbat calecuna cosa a cugigone, fintzes is úrtimos tempos de una simana, coígiu de cosa; sa parte de fundhu de unu frutu grussu (a sa bandha contrària de su tenaghe), o de cosas che a su cugúmene, sa crucurighedha, e àteru; fintzes culu mannu, grussu Sinonimi e contrari cugulloni Modi di dire csn: su murale de culatzu de canterju = s'úrtima dente, sa de fundhu; culatzu de ojos = me is trempas, sa parti chi essit, apitzus de sa punta de s'ossu, acanta a is ogus (itl. pomèllo); culatzu de sa bentre = budhale, itl. rètto; su cuàciu, su cuacedhu = trastighedhu chi ponent a sa criadura minuda a imboligare su culitu pro che li suspire su píssiu, pro no imbrutare Frasi piantinas, sementzas e matzocas ndhe at postu fintzas in culatzos de pinzata ◊ su mànigu li abbarrat in culatzos de buca, no resessit a ingullire ◊ custa calidadi de tamàtiga si púrdiat sempri in su cuàciu ◊ apo collidu unu culatzu de bértula de olia Cognomi e Proverbi smb: Culatzu, Culazzu Terminologia scientifica rbr, crn Etimo itl. culaccio Traduzioni Francese extrémité, croupion Inglese rump, side Spagnolo extremidad Italiano estremità, codrïóne Tedesco Ende.

culturínas , avb Definizione èssere in c. = àere belle e acabbau una cosa Traduzioni Francese toucher à sa fin Inglese said of a situation coming to an end (action) Spagnolo estar en las últimas Italiano agli sgóccioli Tedesco am Ende.

fíne , nf, nm: fini, finis Definizione tretu o tempus chi acabbat ccn. cosa o chistione, s'úrtima parte de calecuna cosa e, in is cantadas, sa serrada de s'argumentu Sinonimi e contrari acabbada, acabbu, finitia, últimu | ctr. comintzu Modi di dire csn: fai malu fini = fine mala, andhare male; fàghere fine de una cosa = acabbai de fai ccn. cosa, acoitai fendi sa cosa; no tènniri fini de…= no ndhe fàghere fine de…, istentare tropu faghindhe; a fine e a candho = apustis de tanti, a su fini; in finis = po acabbai, pro la serrare (sa chistione); fini serrau = in is cantadas campidanesas, su significau cuau asuta de metàfora chi su cantadore chi aperit sa cantada dichiarat in su coberimentu e fait s'argumentu de totu sa gara Frasi cussu at fatu fine mala, ca fit de malos pes! ◊ finis fato, donosa, a sa cantone però no fato finis a s'amore ◊ est abbarradu ischidadu fintzas a sa fine ◊ bonos printzípios e mezus fines! ◊ custa cosa forte no tenet mai fine 2. azúalu tue ca cussu irmasionadu no ndhe faghet fine! ◊ su giòvunu si fiat dromiu e no teniat fini de si nd'iscidai 3. ant fatu sa cantada a fini serrau (o cobertu) Cognomi e Proverbi smb: Fine, Fini / prb: su fàere bene non tenet mai fine Etimo ltn. fine(m) Traduzioni Francese fin Inglese end Spagnolo fin Italiano fine Tedesco Ende, Schluß.

finitía, finitías , nf Definizione prus che àteru, s'úrtimu tempus de calecuna sumana, ma fintzes s'úrtima parte, comente acabbat unu logu, o cosa chi ispàciat, finendho / batire una cosa a f. = acabbai de dha fai Sinonimi e contrari acabbada, acabbu, fine | ctr. comintzu, inghitzu Frasi s'ànima giughent niedha che moro sentza pensare chi sa vida insoro benit a sa segura finitia (A.Casula)◊ a finitia de su cuncursu unu at cantadu sa poesia sua ◊ dies, chidas e istajones tenent finitia ◊ mancu su cane faghet finitia goi! ◊ parimus a finitias de su mundhu ◊ batide a finitia su messonzu! 2. comintzaiat in finitia de cussa galleria Traduzioni Francese fin, conclusion Inglese end, conclusion Spagnolo fin, conclusión Italiano fine, conclusióne Tedesco Ende, Schluß, Abschluß.

«« Cerca di nuovo