abbeladinàre , vrb Definizione
fàere a gheladina, cagiare, nau pruschetotu de brodu, sàmbene o cosas deasi
Sinonimi e contrari
ammallorai,
apiatare,
cagiare,
giagare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cailler
Inglese
to curdle
Spagnolo
cuajar
Italiano
rapprèndere
Tedesco
gerinnen lassen.
acasàre , vrb Definizione
fàere a casu: si narat de su late candho, coendhodhu, si morit (si càgiat a granighedhos coment’e casu)
Sinonimi e contrari
aforratzai,
arrecotare,
farratzai 1
Terminologia scientifica
csu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se grumeler
Inglese
to congeal
Spagnolo
cuajarse
Italiano
rapprèndersi
Tedesco
gerinnen.
acepàre , vrb: aceprare Definizione
nau de su sàmbene, fàere a cepa, cagiare
Sinonimi e contrari
alleae,
apiatare
Frasi
no cretes chi su sàmbene ti acepe, ca malu no lu so!(Budroni)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coaguler
Inglese
to coagulate
Spagnolo
coagularse
Italiano
coagularsi (détto del sàngue)
Tedesco
gerinnen.
acragàre , vrb: cracare* Definizione
pònnere su càgiu in su late, cagiare; nau de su late, cagiare po efetu de su càgiu
Sinonimi e contrari
arruspiare,
cagiare,
giagare,
incracare 1,
pazare
Terminologia scientifica
pst
Traduzioni
Francese
cailler
Inglese
to curdle
Spagnolo
cuajar
Italiano
quagliare
Tedesco
gerinnen.
aggromàre , vrb: aggrumai,
aggrumare,
aggrummai,
aggrummare Definizione
fàere a crosta, a grumma, a cagiau, pònnere sa crosta; si narat fintzes de arregòllere, pònnere totu impare cosa chi si arregollet, si narat de is abes chi si faent a lómboru o a rumbuloni fora de su casidhu innanti de iscussurare; in cobertantza, sentire arrennegu / turra de aggrumai = istampada, pertunta pro ndhe collire ispruma dae su brou coghindhe peta
Sinonimi e contrari
acrostanare,
aggrostare,
aradhare,
ingrumai
/
abbeladinare,
alleae,
apiatare,
cagiare
/
aggromerare,
aggromeredhare,
allomborae,
arrombulonai,
arromulare
/
assurtire
/
afelonare,
aggromorare,
infelai,
renignai
2.
sos frades de coro a su persighidu de sa disaura, candho est torradu, li ant aggrumadu una bama ◊ su ciuliru de fai farra lassat passai sa farra prus bianca e assodhit (aggrumat) in mesu sa farra prus oscura ◊ is cuadhos aggrumados ibertant s'isparu po partire ◊ sa gente si est aggrumada totu a inghíriu abbaidandho
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire grumeler,
incruster
Inglese
to clot,
to encrust
Spagnolo
formar grumos,
encostrar
Italiano
raggrumare,
incrostare
Tedesco
gerinnen lassen,
sich verkrusten.
aggrostàre , vrb Definizione
fàere sa crosta, pígiu grussu de cosa
Sinonimi e contrari
acrostanare,
aggromare,
aradhare,
ingrumai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entartrer
Inglese
to encrust
Spagnolo
incrustarse
Italiano
aggrommare
Tedesco
gerinnen.
ammalfudhàre , vrb: ammarfadhare,
ammolfodhare,
ammarfodhare,
ammorfodhare Definizione
fàere a unu marfodhi (grassu), ufrare po maladia; fàere a granighedhos comente faet sa farra, sa símbula; fàere sa cosa a unu martitzu, modhe modhe, po abba o àteru chi at inciupiu, isciusta meda, pudrigada comente faet su frutuàriu
Sinonimi e contrari
abbrofodhare,
abbruvudhare
/
abbotzichedhare,
aggradheronare
/
ammartadhare,
ammorgodhare
2.
est chin sa cara totu ammarfadhada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se gonfler,
se grumeler
Inglese
to swell,
to clot
Spagnolo
hincharse,
emburujarse
Italiano
gonfiarsi,
aggrumarsi
Tedesco
anschwellen,
gerinnen.
ammallorài, ammalloràri , vrb: ammalorai Definizione
nau de su sàmbene, fàere a preta, a lea, cagiare, fàere a marcu druchesau
Sinonimi e contrari
abbeladinare,
aggromare,
apiatare
/
afidigare,
illibrinire
Traduzioni
Francese
se grumeler,
coaguler
Inglese
to coagulate
Spagnolo
cuajar
Italiano
aggrumarsi,
coagulare
Tedesco
gerinnen.
apiatàre , vrb: apietare,
apretare Definizione
fàere a preta, nau de su late, de su sàmbene, cagiare / sàmbene apretadu, apietadu = sànguini callau, aperdau
Sinonimi e contrari
abbeladinare,
acepare,
aggromare,
alleae,
ammallorai,
apedrare,
assambellutare,
cagiare,
giagare
Frasi
su sàmbene de s'animale, candho si coglit, cheret morigadu pro no si apietare
Etimo
ctl.
(a)pretar
Traduzioni
Francese
faire grumeler,
coaguler
Inglese
to coagulate
Spagnolo
formar grumos,
cuajar
Italiano
raggrumare,
coagulare,
rapprèndere
Tedesco
ballen,
gerinnen.
apistizonàre , vrb Definizione
fàere a pistizone, a frégula, a granos piticos
Sinonimi e contrari
abbotzichedhare,
ammoroculare,
ammurudhare,
apistulare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agglutiner en grains
Inglese
to clot
Spagnolo
formar grumos
Italiano
aggrumare
Tedesco
gerinnen.
assambellutàre , vrb rfl Definizione
nau de su sàmbene, su si fàere a lea, cagiau
Sinonimi e contrari
apiatare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire grumeler
Inglese
to coagulate
Spagnolo
coagular
Italiano
raggrumare
Tedesco
gerinnen.
cagiàre , vrb: cagliai 1,
callai,
caxae,
cazare Definizione
si narat de cosa brodosa, de late, ógiu, e àteru, chi perdendho abba o perdendho calore (o po àteru) si faet prus tostada; nau foedhandho de unu, si narat in su sensu de si currègere, essire sàbiu, lòmpere a calecunu arresurtau bonu
Sinonimi e contrari
abbeladinare,
acragare,
aggromare,
alleae,
ammallorai,
apedrare,
apiatare,
belare,
giagare,
impagnire,
pazare
/
medrare,
medrire
| ctr.
iscagiae,
sòlbere
Modi di dire
csn:
callai a ciorbedhu = essire zudissiosu, sàbiu, cabosu, achistiadu che unu mannu; su cagiau = su callau, preta; cagiare s'ógiu in buca = abbarrare trassidos; cazare una cosa de… = cuguzàrela de…, betàreli carchi cosa a meda, fai callagalla de…
Frasi
in zerru, comente faghet fritu s'ozu ermanu si cazat ◊ cosa lassada a budhire meda si che cazat tropu ◊ custu binu callat in s'unga ◊ su lati si est callau ◊ sa minestra ca fut ghetada de diora si est callada
2.
l'at bidu chi a fàghere male no cumbenit, ma no bi cazat etotu ◊ l'ischis chi andhat male a fàghere gai, ma no bi cazas, no! ◊ tue no bi as cazadu: naras isambrúlios, iscabulada! ◊ s'ómini callat a ciorbedhu a corant'annus ◊ totinduna chi est callendi a ciorbedhu… s'ómini torrat a pipiu ◊ cussa cantzone est serbia a fàere cazare sos sentimentos de sa zente ◊ addaghi at intesu sa senténtzia dhi est cagiadu s'ógiu in buca!
Cognomi e Proverbi
smb:
Callai
Etimo
itl.
cagliare
Traduzioni
Francese
épaissir,
coaguler,
se cailler
Inglese
to thicken
Spagnolo
espesar,
condensar
Italiano
addensare,
fare dènso,
coagulare,
rappigliarsi
Tedesco
sich verdichten,
gerinnen.
giagàre , vrb: giagrare Definizione
betare su giagu (càgiu) a su late; cambiare cumportamentu in su sensu de si currègere, de pònnere conca, de arrexonare; brinchidare / giagare de chervedhos = callai a ciorbedhu, essiri giudisciosu
Sinonimi e contrari
abbeladinare,
arruspiare,
cagiare,
ciacare 3,
cragare*,
pazare
Frasi
ndhe falat sa labia dae sa tríbide, giagat su late e daghi morit l'isfiorit chin sa múriga
2.
cussu no giagat mai de chervedhos!
3.
ant s'aera in pag'ora oscuradu niedhas nues, in su firmamentu giagat su lampu: in cussu mamentu paret su mundhu de fogu allumadu (P.Sulis)
Traduzioni
Francese
cailler
Inglese
to curdle
Spagnolo
cuajar
Italiano
quagliare
Tedesco
gerinnen.
pièta , nf: preta 1 Definizione
su late chi si faet cagiau apustis chi dh'ant betau su càgiu po dhu fàere a casu: si narat fintzes de dónni'àtera cosa lícuida candho essit cagiada a bisura de late cun su càgiu (a gheladina)
Sinonimi e contrari
cagiau,
cagliadedhu,
frua,
merca 2
Modi di dire
csn:
p. bíschida = agriada; p. púrile = apenas fata, durche; preta, pretu ’e sàmbene = gruma 1, lea de sànguini, itl. trómbo; preta ’e fele, de tússiu, de risu = cadha de arrennegu, de tússiu, bentr'e risu; ogru in preta ’e sàmbene= ruju meru
Frasi
bíschida o púrile, sa preta est bona sempre ◊ su late giagadu si mórigat e si dassat fintzas a si mòrrere, o siat fintzas a si fàghere a pieta
2.
zughet sos ogros in preta de sàmbene
Cognomi e Proverbi
smb:
Preta, Pretta
Etimo
ctl.
(a)pretar
Traduzioni
Francese
caillé,
caillot
Inglese
curd
Spagnolo
cuajada,
coágulo
Italiano
cagliata,
coàgulo
Tedesco
Gerinnen,
Gerinnung.