arremài 1 , vrb: arremare 1, arrimai, arrimare Definitzione pònnere in terra, a una parte o fintzes chistia calecuna cosa chi si portat in manos o ananti; firmare, mescamente a pausare cicios o acostios a calecuna cosa, o fintzes in letu o in domo po maladia; bogare de cabu o cessare de fàere una cosa, una faina (fintzes abbandhonare deunudotu, iscabudare), de unu bestimentu; fintzes firmare a unu andhandho Sinònimos e contràrios afrimai, arrambare, arressare, imbarare, incarrutzai, pònnere / corcare, pasiai | ctr. andai, fàchere, picare Maneras de nàrrere csn: arrimai su càrrigu, is armas, unu triballu, su zogu = pònnere, lassare istare, tasire; arrimaisí a ccn. = chircare apozos, acotzus, piagheres; a soli arrimau = pustis chi si ch'est intradu su sole; zúghere una cosa a s'arrima arrima = ponendidha e portendidha de unu tretu a s'àteru foras de su postu suu Frases su mucadori dh'apu arrimau in sa cadira ◊ no poto agatare sos ochiales: ello inue los apo arrimados? ◊ su dinai de su trabballu tú no dh'arrimas tui? 2. si nch'est arrimau a su muru ◊ in crésia si ponit sempri arrimau a su lacu de s'àcua santa ◊ ndi arribbant assuentaus duus gopais e si arrimant unu pagu ◊ sa pedra trodhulana si arremat e ponet lana (G.Cossu)◊ mi arrimu a su truncu de unu bellu imbragu (E.Pintor Sirigu)◊ fut cantzau e si est arremau in su crocadorxu ◊ a betzu unu si che arrimat deunudotu 3. arrima su chi ses faghindhe ca azuas a mie! ◊ a mesudie arrimamus pro manigare 4. una die l'at arrimada e li at nau: Ello, comà, s'óciu bos ndhe apo tirau chi colaes frita che nive? Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu appuyer, poser Ingresu to lean Ispagnolu apoyar, arrimar Italianu poggiare, adagiare, depórre, depositare, disméttere Tedescu legen, niederlegen.

falàre , vrb Definitzione andhare, portare o mòvere de assusu o de artu a bàsciu, su si pònnere a cicire, orrúere po mancamentu de sa fortza de aguantare prantaos; foedhandho de un'istrégiu, pèrdere su chi dhu’est aintru ca ch’essit in calecun’istampu; nàrrere chentza bisóngiu o iscobiare a is àteros su chi s'ischit Sinònimos e contràrios abasciai, abbaltare, achirrare, acirrai, andai, aprofitare, assèndhere, cabai*, rúchere / pèldere, sfàiri / acalamai / iscobiare | ctr. alciare, ampiai, pigai 1 Maneras de nàrrere csn: falare una cosa a chisina = abbruxaidha de unu totu; falàresi a popoine = nau de linna, infarraciaisí, nau cun feli de ccn., abarrai sétziu sentza de fai nudha; falàresi che paperi ifustu = no tènniri sa fortza de aguantai istrantaxu; falare in fortzas e in petas = menguai de pesu, slangiri; falaresiche in carchi cosa = fai o pigai totu su chi unu tenit in ganas de una cosa, aprofitai; falare un'irrocu = arresurtai própiu comenti si frastimat; falare sa sedha a un'animale = learebbindhela de dossu, o fintzas, nadu própiu de sa sedha, intràreli, de si l'intèndhere s'animale a pitigadura, a dolidura Frases semus falados como dae montes ◊ falamus a zosso a frundhagu ◊ faladindhe dae s'iscala ca ndhe rues! ◊ ndhe li est faladu su prantu ◊ no falabat su pede a sa furmica ◊ tota die triballendhe no apo àpidu un'iscuta a mi falare ◊ sos puzones si sunt falados subra de un'àrbure ◊ s'ànghelu mi falat a mi nàrrere sa cosa, si no mi la nades bois?! ◊ fàlandhe sa padedha dae su fogu! ◊ a s'iscravamentu ndhe falant su Cristos dae sa rughe 2. s'est faladu che a s'àpara de maju suta de totu cussu pesu ◊ si est falendhe de su sonnu, de su fàmine, de su fàdigu ◊ ndh'est faladu cudhu muru totu isvaledradu de sa domo betza ◊ cun custu nie meda, cussas domos betzas che falant totugantas ◊ dae candho at passadu cussa maladia no podet ingullire: si m'est falendhe gai, ite ruina! ◊ su monte l'ant faladu a chisina ◊ tue no de ti mòere ti ses faladu a popoine ◊ sa prantaza est totu falèndhesi ca est chentza abbada 3. cust'isterzu falat che chiliru ◊ custa cuba est falendhe e no cheret posta ◊ zughet una ferida falendhe ◊ ue l'ant operadu est sempre falendhe ◊ gighet una tita abbuscicada e falendhe che fémina allatendhe ◊ cun custa sumana de abbas chi at fatu, sos rios sunt totu falendhe 4. za ti che falas, in su casu fatu! ◊ in contos de gai za si che falat, mih: est sa cosa chi prus li piaghet! ◊ za si che falat, oe, preighendhe, cun totu cussa zente!…◊ za si che falant cussos prozetistas: pro una frigada de pinna ch'essint in milliones!… 5. a custu no faghet a li nàrrere nudha ca che li falat totu: no ndh'ischit muntènnere, no, de cosa segreta! 6. sa maledissione chi li at iscutu su babbu li est falada che sedha ◊ mi so istremutida candho mi at nadu chi sos irrocos suos mi falaiant subra Sambenados e Provèrbios prb: candho mancu si pensat s'ira divina falat ◊ a cadhu pitigadu sa sedha li falat Tradutziones Frantzesu descendre, poser, s'écrouler, s'évanouir Ingresu to crash, to go down, to faint Ispagnolu bajar, derrumbarse, desmayarse Italianu scéndere, depórre, crollare, accasciarsi, svenire Tedescu herabkommen, hinabgehen, aussteigen, zusammenbrechen, in Ohnmacht fallen.

pòniri, pònnede, pònnere, pònni, pònniri , vrb Definitzione lassare apostadamente in calecunu logu una cosa chi si portat in manos o chi faet a pigare, rfl. firmare, arreare in calecunu logu o tretu, in pitzu de àtera cosa; giare cosa a ccn. po un'iscopu; nau de unu trastu, bestimentu, dinare, tempus, impreare, fintzes ispaciare, pèrdere, ispèndhere, arriscare po iscummissa giogandho; naschire e crèschere a solu, nau de is erbas e matas chi faent chentza dhas semenare o prantare apostadamente, ma fintzes própriu semenare, prantare; foedhandho de animales, parare, pesare, contivigiare po chi crescant e getzant frutu; foedhandho de persona in cantu camminat, andhare, essire, lòmpere a ccn. logu (cun s’avb. che e pron. de 3ˆ p. genéricu dha)/ in poesia, inf. ponne; ger. ponendi, ponzendhe, ponindhe; ind. pres. 1ˆ p. sing. pòngiu, ponzo; cong. pres. 1ˆ p. sing.pòngia-ponza, 2ˆ p. sing. pòngias, 3ˆ p. sing. ponzat Sinònimos e contràrios acollocare, aparai, arremai 1, dare, firmai, imbàtere, lòmpere, míntere, pòndhere / crèschere, semenai, piantare / aparagonare | ctr. bocare, leai, picare Maneras de nàrrere csn: pònnere chi… = fàghere un'ipótesi, supònnere; èssere postu de… = èssere destinu chi…, dipèndhere de sa sorte; pònneresi a… (vrb. inf.) = fàghere…, comintzare a fàghere (su chi narat custu vrb. inf.: pònneresi a caminare, a chircare, a ríere, ponnirisí a fuedhai, a fai, a castiai, e gai); pònnere aficu, cabu, imprastu a carchi cosa = isperai in ccn. cosa, andai avatu de una cosa po dha tènniri o po dha fai a doveri; pònnere in bula (nadu de cosas de manigare) = arrèsciri in su gúturu, èssiri malu a ingúrtiri; pònnere in s'istògomo (nau de cosas de papai) = digidiri cun dificurtadi, intèndiri su papai a pesu me in s'istògumu; pònnere sidi = fai bènniri bisóngiu de bufai, fai sidi; ponner boghes = tzerriai agiutóriu; ponner boghe = ghetai boxi, tzerriai su nòmini a ccn. me is domus, in logu aundi no s'iscít chi dhoi est su meri; pònnere sos canes ifatu a unu = betàreli o aunzàreli sos canes; pònniri in pei una cosa = cuncordare o fàghere una cosa; pònnere in pè a ccn. pro carchi cosa = circai s'agiudu, s'interessamentu de unu po ccn. chistioni; pònniri timoria a unu, pònnere pore = fàgherelu timire; pònnere abbitúdine = pigai (o fai pigai) s'abbitúdini, avesai, avesaisí; pònniri passus, ponnirisí in caminu = fàghere carchi tretu, comintzare a andhare; pònnere dolore = fai bènniri dolori; pònnere oriolu, pidinu = fai stai in pensamentu; pònnere ifatu, pònniri avatu de o a ccn.= andai avatu, pònniri menti, ascurtai a ccn., fintzas cúrriri avatu po iscúdiri o fai mali; pònnere apare cun… = aparagonare, fintzas betare a méschiu totu paris; pònniri una cosa cun un'àtera = cussideràrelas de su matessi valore; pònnere, pònniri a c. = callai a ciorbedhu, currèzeresi, essire zudissiosu, insabiai, cussentire; pònniri a brenti (nau de genti) = fàgheresi a brente manna; pònnere lardu (nau de animali, de genti) = ingrassai meda; pònnere peta (nau de animali) = crèschere meda, impurpire; pònnere unu númene = dare, detzidire unu númene pro ccn.; pònniri cantzoni = iscríere, imbentare una cantone pro ccn. o carchi cosa; pònneresi in mesu, imbia, in pinna = ponnirisí intremesu de duus o de duas cosas, ponnirisí ananti, fai ccn. cosa po fai abarrai in paxi genti certendi o a iscórriu, donai istrobbu e no lassai fai ccn. cosa; pònnere cosa in mesu = (fintzas) pònniri cosa aundi podit fai istrobbu; pònnere cosa a ccn. a fàghere (cómpitu, lessione, àteru) = dare cosa a fàghere; pònneresi mere (in o de carchi cosa) = impobidhaisindi, cunsideraisí meri; pònnere una cosa (es. bestimenta) a campu, a triballare = pigaidha po andai a campu, po trabballai; pònnere unu tantu a ccn. cosa, pònniri a stimu = betare unu prétziu, nàrrere cantu est, cantu pesat; pònniri pei in ccn. logu = intrare; pònneresi una cosa a coro = pigaisí ispédhiu mannu, dispraxeri meda; pònnere fragu = lassai o apicigai fragu, fai bessí cun fragu àtera cosa puru; pònnere bestimenta = bestirisí; pònnere a notu una cosa = fai a manera de dh'arregordai bèni; pònnere in líbberu = iscriri me in líbburu; pònnere manu a unu, a carchi cosa = ghetai manu, farrancas a ccn. po dhu iscudi, a ccn. cosa po dha fai; pònnere in sarbu = portai a logu o a tretu de èssiri foras de perígulu; pònnere lussu = comporai o bistiri cosas de valori meda; pònnere su tempus = nàrriri ita tempus fait; pònnere raighinas = ghetai o bogai arréxinis, barbas (nau de matas), no si ndi andai prus (nau de genti); pònniri asuta a ccn. = aprofitaresindhe, irfrutuàrelu, leàreli sa liertade; ponnirisí, pònniri una cosa in puntu = ammanitzare, assentare o remonire bene; pònnere in pregiudíssiu = pònnere in arriscos, in perígulu de àere dannu, de àere male; pònnere una chistione in ómines = fàghere a ómines, in d-unu pretu o diferéssia, fagher detzidire a ómines sàbios e capatzos chi no siant de una parte e ne de s'àtera; pònneresi sa cara chi… = nàrriri a faci manna chi…, pònneresi su botu, bogai faci a nàrriri ca… Frases at postu una lítera in su cascionedhu ◊ su puzone si ponet in sas àrbures, in terra ◊ su seisei bolendhe istat a su pone pone ◊ s'abe si ponet in sos fiores chirchendhe mele ◊ Cíciu si ponit arrimau acanta a su lacu de s'acuasanta ◊ si at postu s'aràdiu in màchina, sa televisione in domo ◊ si benis a Sos Màrtires de Fonne as a istare inue ti apo a ponne! (Maloccu)◊ su mànigu si ponet in sos piatos in sa mesa ◊ su motore elétricu andhat si li pones sa currente ◊ at postu fogu a sa malesa ◊ pone cue cussa cosa ca no est tua! ◊ su pirastu cherfu ponet in bula ◊ cun coro impiberidu curret e faghet pònnere su maridu 2. bi apo postu una paja de iscarpas chirchendhe su dépidu a isse! ◊ pro sa festa cantu ponides? ◊ bois ponís su binu, nois su pane e su casu ◊ pro fàghere sa domo bi at postu ispesa manna ◊ cantu bi ponimus pro che assuprire a inie? ◊ cantu bi pones chi est comente naro deo? ◊ Fulanu, faghindhe cussu triballu, bi at postu sa vida ◊ seghendhe pedra bi at postu unu pódhighe: bi che lu ant tentu in mesu duas pedras mannas 3. in cussu logu bi ponet frenugu, in cudhu murta ◊ cuss'erba ponet in su solianu ◊ in su petzu chi ponzo trigu, ista seguru chi trigu bi ponet! ◊ in s'ortu ponimus basolu, moriscu, patata, birduras ◊ ponimus un'iscra a fae 4. si at postu pudhas e cunillos in su possessu 5. a nce pònnere in marina e in màrgine a pè ince boliat coràgiu ◊ imbucheit a cadhu e che la ponzeit in su tanchitu ◊ pro tirare in leva che l'at posta in Castedhu ◊ a che la pònnere in s'América bi cheret unu sensale! 6. a pònnere a tie cun a mie est a pònnere s'atarzu cun su ferru ◊ cussas sorres sunt diferentes meda: est a pònnere sa die cun su note! ◊ a pònnere a mie cun tegus est a pònnere a Roma cun Romana! 7. at postu boghes e bi at curtu zente, sinono l'aiant àpidu mortu ◊ "Eremitanu" si dh'iat postu Bobbore ◊ issu cras in custa domu si nci ponit meri (A.Garau)◊ ite tempus at postu sa televisione? ◊ innòi no nci ponit prus pei, cussu! ◊ bois ponni cussa bingixedha cun custa domu?! ◊ s'Istadu italianu est un'Istadu postu in pei prus de unu séculu fait (I.Ortu)◊ su babbu dh'at postu a castiai sa bíngia ◊ cussa criadura fit posta de mòrrere: ant fatu, ant fatu, e totu est istadu nudha! ◊ su pitzinnu no istudiaiat sas poesias chi li poniat su mastru ◊ si pones fatu a sos machines suos za ndhe bogas su cabbale!…◊ pone chi no siat gai comente pessas tue… ti agatas furcadu! ◊ no ti ponzas in pinna ca no bido nudha! ◊ cudhos duos si poniant sa cara chi non deviant pacare ◊ tene fide: as a bídere chi su pisedhu ponet a conca! Ètimu ltn. ponere Tradutziones Frantzesu mettre, poser, installer, allouer, donner Ingresu to put (in), to assign, to put down Ispagnolu poner, deponer, asignar Italianu méttere, pórre, depórre, posare, installare, assegnare Tedescu stellen, legen, ablegen, setzen, tragen (Kleidungen), geben (Geld), einsetzen, installieren, anweisen, erteilen, zuteilen.

«« Torra a chircare