aciapamúsca , nm Definitzione
genia de erba chi faet a fògia punciuda e unu frore mannu chi candho est serrau assimbígiat a sa pilledha de pastori, ma prus mannu meda (che unu tubbu a cuidu, ingespiau a fora), e apertu, est de colore orrúbiu aintru, a càlighe, apertu totu in punta (e a punta) ma serrau in su pei: faet in logu de perdigàrgiu, in mesu de is pedras, e frorit tra martzu e abrile
Frases
me is perdiaxus de Sirimagus si ndi agatat meda de aciapamusca
Terminologia iscientìfica
rba, Helicodiceros muscivorus
Tradutziones
Frantzesu
petit dragon mange-mouches
Ingresu
cuckoo pint,
dead horse arum lily
Ispagnolu
aro,
yaro tragamoscas
Italianu
gìgaro mangiamosche
Tedescu
Aronwurz.
móltu , pps, agt, nm: mortu Definitzione
de mòrrere; chi o chie at ispaciau de bívere: postu impare cun àteru agt. afórtigat custu a manera de dhi fàere nàrrere sa calidade de su gradu prus artu (sèmpere in sa forma mortu e…); nau de una parte de su corpus (o fintzes de cosa), chi no faet prus efetu perunu, chi no tenet prus fortza, no serbit, o segundhu cale fintzes solu cédia, dormia / min. mortaredhu
Sinònimos e contràrios
beadu,
finau,
spaciau
/
bociu
| ctr.
bibu
/
allutu
Maneras de nàrrere
csn:
bogai a unu a m. = nàrrere chi est mortu; cumpònnere su m. = cuncordai, bestiri, pònniri su mortu in sa mesa prontu po dhu pònniri in su baulu; andhare a su m. = andai po agatai su mortu, a domu de su mortu, po portai su mortu a gimitóriu; bogare su m. = leàreche su mortu, pigaindedhu po dhu portai a gimitóriu; èssere o agatàresi in partones de m. = morindhe, male meda, a puntu malu; m. male = mortu a balla, a istocadas, a bistrale, a lepa, impicadu, e gai (si narat fintzes a menisprésiu, cun arrennegu, "cussu mortu male"= cussu animalatzu, disgratziau, farabbutu); a m. = candho unu est mortu, pustis mortu; èssere a m. = èssere unu mortóriu, logu o zente, bidha, a tretu malu meda, isperdindhesiche; Sos Mortos = su duus de donniasantu, sa dí de is ànimas; arregordai is mortus in sa mesa = nàrrere cosa candho prus pagu andhat bene; chircare sos mortos de chent'annos = arregordai sa mort'e ajaju, chircare a zisa de impudu, de murrunzu, de dispiaghere cosas coladas de tempus meda; m. e beutu = prus mortu chi no biu, manera de istare male a su peus puntu; m. e apenadu = prus mortu chi no biu de su dispiaghere; èssere m. e assutu = a bula assuta de su tropu faedhare o de àteru; m. e istracu = istracu de no ndhe pòdere prus; m. de gana, de fàmine = famidu meda; m. de sidi = cassidu de su sidi, sididu meda; nadu de sa natura de su mascru, morta = in pasu, coment'e tzédida, chi no est prus chíbbera; pedra morta = pedra modhi; linna morta = linna prudigada, sa chi est sica de tempus meda e no faghet bràsia; luxi morta = lughe débbile; soli mortu = annapau, coment'e cuguzadu; su m. niedhu = maladia de su trigu chi faghet essire su ranu mugheradu e niedhu; tancare un'isterzu a m. = bene sizidu de no b'intrare aera; immentrigàresi che mortu = irmentigare deunudotu de una cosa; betàresi a pupas mortas = fàghere finta de no ischire nudha; betàresi (a una cosa) a burbas mortas = atacare o leare a s'airada chentza fàghere contu de perígulu, de dannu o birgonza
Frases
cussu bandhidu l'at mortu sa prummonite, no sos carabbineris!
2.
no ti lasso mai mancu a mortu ◊ pro s'asciuconu chi ndhe leint, sas guàrdias resteint che mortas ◊ fit peta de unu fiadu mortu male ◊ s'ómine est mortu si mancat su binu…◊ at fatu benni s’ambulantza po ci portai a mamma cun is pipius a s'ispidali poita unu fut nàsciu mortu ◊ menzus in bidha mi cheria mortu chi no inoghe a chent’annos de vida!(B.Serra)
3.
semus andhendhe a su mortu, ca como che lu leant ◊ dh'ant bogau a mortu e fut biu!
4.
cudh'ómini fut istrupiau, scerau, portàt una camba morta
5.
issos no perdonant mancu a mortu ◊ mancu a mortu bi sunt andhados a cussa domo
Tradutziones
Frantzesu
mort,
inerte,
éteint,
dépouille mortelle,
cadavre,
corps
Ingresu
dead,
corpse
Ispagnolu
muerto,
inerte,
apagado,
restos mortales,
despojos
Italianu
mòrto,
inèrte,
spènto,
salma
Tedescu
gestorben,
tot,
kraftlos,
Tote.
mudigòre , nm: mudijore,
mudiore,
mudore,
mudori,
mudricore Definitzione
mudesa, su no s'intèndhere perunu sonu e ne boghe, su no foedhare e ne fàere perunu sonu, su èssere totu citiu
Sinònimos e contràrios
mudímine,
mudine,
mútria,
mutricore,
mutrione
/
assébiu
Frases
su mudiore achirrat de repente: no s'intendhent prus chidérios de pessones, de animales (L.Loi)◊ in custas badhes su mudiore ammentat cosas nadas e ismentigadas ◊ ti tocat de faedhare a sos àteros: no tenent piaghere de su mudore tou! ◊ su mudricore de sos mortos ◊ est faladu su mudore e no s'intendhet un'ae
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
profond silence
Ingresu
dead silence
Ispagnolu
silencio profundo
Italianu
profóndo silènzio
Tedescu
Grabesstille.
mulixía , nf Definitzione
cambighedhos sicaos de linna
Sinònimos e contràrios
chimuza,
chirchiza,
frascuza,
ischimuza,
molisciga,
pampuzia,
pimpisa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
petits rameaux secs
Ingresu
dead twigs
Ispagnolu
ramas secas
Italianu
ramoscèlli sécchi
Tedescu
dürre Zweiglein.
mutricòre , nm Definitzione
su èssere totu mudu, su no s'intèndhere nudha, peruna cosa
Sinònimos e contràrios
mudigore,
mudímine,
mudine,
mútria
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
profond silence
Ingresu
dead silence
Ispagnolu
silencio absoluto
Italianu
silènzio profóndo,
assoluto
Tedescu
Totenstille.
réula , nf, nm: arréula,
réulu Definitzione
cosa chi si narat o chi si faet po pigare a bregúngia, fàere a befa a unu; crufessone manna de ànimas de mortos chi nanca iant a essire addenote
Sinònimos e contràrios
allera,
befa,
ciacota,
cionfra,
deleu,
dríngula,
iscàranu,
mofa,
siera
/
régula 1,
traigógiu
3.
is àturus fiant a réulu sentz'e isciri aundi andai
Ètimu
itl.t
regola
Tradutziones
Frantzesu
dérision,
foule de morts
Ingresu
noisy derision,
a crowd of dead
Ispagnolu
escarnio,
mofa,
procesión de muertos
Italianu
derisióne rumorósa,
schièra di mòrti
Tedescu
Spott,
Lemurenzug.