acabbadòre , agt, nm Definitzione
chi o chie che agabbat su malàidu
Sinònimos e contràrios
bochidore
Frases
a su nàrrere, s'acabbadora fit una fémina chi atogaiat sos moribbundhos, che los agabbaiat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
celui qui provoque la mort par euthanasie
Ingresu
who practises euthanasia
Ispagnolu
quien practica la eutanasia
Italianu
chi pratica l'eutanasia
Tedescu
Sterbehelfer.
calavèra , nf: calivera Definitzione
is ossos de conca de su mortu (ma nau fintzes po totu sa carena)
Sinònimos e contràrios
calavre
2.
is tumbas de gigantis no serbiant po óminis de calivera o contomaxi manna, ma po interrai paris medas personas (B.Erdas)
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
crâne,
tête de mort
Ingresu
skull
Ispagnolu
calavera
Italianu
tèschio
Tedescu
Schädel.
inchighiristài, inchighiristàre , vrb: incixiristari,
incragaristai,
increghestare Definitzione
coment'e fàere o artzare sa crogorista, arrennegare, su si crèdere meda, bogare sa conca de su sacu foedhandho cun atza
Sinònimos e contràrios
achibberare,
achighiristai,
altivai,
inchibberare,
inchighiridhare
/
abbetiae,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arrannegai,
collobbiare,
inchestare,
inchietae,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frases
at rispostu increghestèndhesi ca sos disisvios fint totu solu pro sos zòvanos ◊ mi furia incragaristada ancora de prus e ia crétiu de passai is dis prus orrorosas de sa vida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se fâcher à mort,
remplir d'orgueil,
lever la crête
Ingresu
to fret and fume,
to make proud,
to get cocky
Ispagnolu
alzar el gallo
Italianu
adirarsi forteménte,
insuperbire,
alzar la crésta
Tedescu
sich erzürnen,
stolz werden,
den Kamm schwellen lassen.
mòlte , nf: morte,
morti Definitzione
s'acabbu de sa vida biológica, su si firmare de is funtziones de un'organísimu chi naschit e creschet o fintzes de àteru (es. atividade económica, unu sótziu); su bochíere unu cristianu (fàere una morte)
Sinònimos e contràrios
disispedida
| ctr.
nàschida,
vida
Maneras de nàrrere
csn:
m. lena = a cossumidura e chentza sufrimentu; m. mala = puntore, morte de cabruncu, fintzas morte pro istràssia, fata apostadamente; betare una m. a unu = dàreli sa neghe de àere mortu a ccn.; èssere o no èssere mortes de ómine = èssiri o no èssiri una chistioni gravi meda; fàghere una m. = bochire apostadamente a unu; chèrrere una cosa a m. segada = chèrrere una cosa a css. costu, a bonas o a malas; bíderesi sa m. in ogros = èsseresi agatadu in arriscos de mòrrere, èssere biu pro meràculu; a chi m. sua = a s'ora de sa morte sua; ghetaisinci a m. tzurpa = a burbas mortas, tzegos tzegos, chentza abbaidare su perígulu; portai sa m. in ogus = èssere cun d-unu pè in sa fossa; in puntu de m. = morindhe, ispirendhe, candho unu est apunt'a mòrrere; fai sa cosa in puntu de morti = irfuirfui, impresse impresse; genia de frastimu: a sa m. irméntiches! = anchi t'iscarèsciat sa morti! (imbecendi sempri e sentza de mòrriri mai); morte frusca = de un'improntu, de improvisu
Frases
morte no benzat chi iscusa no mancat ◊ sa morte de su cadhu de Crabas, chi ndhe li bogheint sa bríglia a picu! ◊ morti, candu bolis beni e pigamindi! ◊ sa morte si li est posta imbia ◊ biendusí passai sa morti asuta de is ogus, dhi pigat a tremi!…◊ sa morte dat anneu a malos e a bonos ◊ morte crudele, non mi la creia de benner totinduna a mi giamare! (Contene)
2.
no at a èssi una morti de ómini si ocannu puru abarraus sentza de campanas! ◊ a Nighele li ant betadu sa morte de unu ◊ a chie faghet una morte bi at trint'annos ◊ dhoi fiat festa manna in ceu ca s'est pentiu unu chi at fatu no isciu cantu mortis
3.
est feu e lanzu che sa molte ◊ chi torrau a nasci, si creit ca est berus ca mi nci ghetau a morti tzurpa a su primu ómini chi m'incapitàt?! ◊ cheret a Caderina a morte segada ◊ su pensamentu de sa morte e de su chi ant a nàrrere a chi morte sua li míminat s'oriolu ◊ in puntu de morte at cufessadu su chi aiat fatu
Sambenados e Provèrbios
prb:
fémmina arrebbugia, ómini corriatzu e genti pretocada no cicant mai morti ◊ morte iscontzat cumone
Terminologia iscientìfica
vda
Ètimu
ltn.
morte(m)
Tradutziones
Frantzesu
mort,
décés,
assassinat,
meurtre,
crime (fig.),
homicide
Ingresu
death,
killing
Ispagnolu
muerte,
muerte,
homicidio
Italianu
mòrte,
decèsso,
assassìnio,
omicìdio
Tedescu
Tod,
Töten,
Mord.
móltu , pps, agt, nm: mortu Definitzione
de mòrrere; chi o chie at ispaciau de bívere: postu impare cun àteru agt. afórtigat custu a manera de dhi fàere nàrrere sa calidade de su gradu prus artu (sèmpere in sa forma mortu e…); nau de una parte de su corpus (o fintzes de cosa), chi no faet prus efetu perunu, chi no tenet prus fortza, no serbit, o segundhu cale fintzes solu cédia, dormia / min. mortaredhu
Sinònimos e contràrios
beadu,
finau,
spaciau
/
bociu
| ctr.
bibu
/
allutu
Maneras de nàrrere
csn:
bogai a unu a m. = nàrrere chi est mortu; cumpònnere su m. = cuncordai, bestiri, pònniri su mortu in sa mesa prontu po dhu pònniri in su baulu; andhare a su m. = andai po agatai su mortu, a domu de su mortu, po portai su mortu a gimitóriu; bogare su m. = leàreche su mortu, pigaindedhu po dhu portai a gimitóriu; èssere o agatàresi in partones de m. = morindhe, male meda, a puntu malu; m. male = mortu a balla, a istocadas, a bistrale, a lepa, impicadu, e gai (si narat fintzes a menisprésiu, cun arrennegu, "cussu mortu male"= cussu animalatzu, disgratziau, farabbutu); a m. = candho unu est mortu, pustis mortu; èssere a m. = èssere unu mortóriu, logu o zente, bidha, a tretu malu meda, isperdindhesiche; Sos Mortos = su duus de donniasantu, sa dí de is ànimas; arregordai is mortus in sa mesa = nàrrere cosa candho prus pagu andhat bene; chircare sos mortos de chent'annos = arregordai sa mort'e ajaju, chircare a zisa de impudu, de murrunzu, de dispiaghere cosas coladas de tempus meda; m. e beutu = prus mortu chi no biu, manera de istare male a su peus puntu; m. e apenadu = prus mortu chi no biu de su dispiaghere; èssere m. e assutu = a bula assuta de su tropu faedhare o de àteru; m. e istracu = istracu de no ndhe pòdere prus; m. de gana, de fàmine = famidu meda; m. de sidi = cassidu de su sidi, sididu meda; nadu de sa natura de su mascru, morta = in pasu, coment'e tzédida, chi no est prus chíbbera; pedra morta = pedra modhi; linna morta = linna prudigada, sa chi est sica de tempus meda e no faghet bràsia; luxi morta = lughe débbile; soli mortu = annapau, coment'e cuguzadu; su m. niedhu = maladia de su trigu chi faghet essire su ranu mugheradu e niedhu; tancare un'isterzu a m. = bene sizidu de no b'intrare aera; immentrigàresi che mortu = irmentigare deunudotu de una cosa; betàresi a pupas mortas = fàghere finta de no ischire nudha; betàresi (a una cosa) a burbas mortas = atacare o leare a s'airada chentza fàghere contu de perígulu, de dannu o birgonza
Frases
cussu bandhidu l'at mortu sa prummonite, no sos carabbineris!
2.
no ti lasso mai mancu a mortu ◊ pro s'asciuconu chi ndhe leint, sas guàrdias resteint che mortas ◊ fit peta de unu fiadu mortu male ◊ s'ómine est mortu si mancat su binu…◊ at fatu benni s’ambulantza po ci portai a mamma cun is pipius a s'ispidali poita unu fut nàsciu mortu ◊ menzus in bidha mi cheria mortu chi no inoghe a chent’annos de vida!(B.Serra)
3.
semus andhendhe a su mortu, ca como che lu leant ◊ dh'ant bogau a mortu e fut biu!
4.
cudh'ómini fut istrupiau, scerau, portàt una camba morta
5.
issos no perdonant mancu a mortu ◊ mancu a mortu bi sunt andhados a cussa domo
Tradutziones
Frantzesu
mort,
inerte,
éteint,
dépouille mortelle,
cadavre,
corps
Ingresu
dead,
corpse
Ispagnolu
muerto,
inerte,
apagado,
restos mortales,
despojos
Italianu
mòrto,
inèrte,
spènto,
salma
Tedescu
gestorben,
tot,
kraftlos,
Tote.
mortuniédhu 1 , nm Definitzione
nada cun custu númene ca su frutu assimbígiat a una conca de mortu, est erba de sa matessi genia de sa buca de cane o de leone
Terminologia iscientìfica
rba, Misopates orontium
Tradutziones
Frantzesu
tête de mort
Ingresu
anthirrinum
Ispagnolu
boca de dragón
Italianu
gallinàccio,
gallinèlla
Tedescu
eine Gartenlöwenmaulsorte.
sórriga , nf Definitzione
su sorrigare; genia de sorrogu de chie est morindhosi
Sinònimos e contràrios
forróschiu,
sarragu
/
acra,
pilisca 1,
póleu,
randha 1,
tórulu
Frases
su ricu, a sórriga e a bàntzigu de conca, si agitat in su bancu che burricu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
râle de la mort
Ingresu
gasping
Ispagnolu
estertor,
sarrillo
Italianu
ràntolo dei morènti
Tedescu
Todesröcheln.