Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbrigài , vrb: abbrigare 1, abbrigari, arbigai, arvigai, avrigai, obrigai Definitzione orrubiare su ferru in su fogu fintzes a candho essit modhe de dhu pòdere trebballare Sinònimos e contràrios arrubiai, cardiare, cardigiai, incrabigai, ingrujare Frases su sole in istade abbrigat fintzes is pedras ◊ arvigai unu ferru in su fogu ◊ s'arroca pariat chi dh'iat abbrigada su ferreri 2. ananti de unu trébini avrigau, cussu puru est de bonu coru! ◊ at fatu is istampus a su sulitu cun d-unu ferru arbigau Ètimu srd. albicare Tradutziones Frantzesu rendre brûlant, chauffer au rouge, à blanc Ingresu to make red-hot, to incandesce Ispagnolu calentar al rojo, encandecer Italianu arroventare Tedescu glühen machen.

arrúbiu , nm, agt: orrúbiu, rúbiu* Definitzione genia de colore, su de su sàmbene, de su fogu, prus o prus pagu cotu o càrrigu; chi est in colore inchesu, in colore de su sàmbene, de su fogu Sinònimos e contràrios porporinu Maneras de nàrrere csn: faisí a. = fàgheresi ruju in cara de sa birgonza; is arrubiedhus = marcos rujos in cara in s'ispuntone de sos càvanos; s'a. de s'ou = oidedhu, ollanu Frases est arrúbiu che piberoni ◊ de sa bregúngia si est fata arrúbia che càvuru cotu ◊ su caboni portat sa cogorista arrúbia che su coradhu Terminologia iscientìfica clr Tradutziones Frantzesu rouge Ingresu red Ispagnolu rojo Italianu rósso Tedescu Rot.

cardiàre , vrb Definitzione giare sa càrdia, callentare (ferru o àteru metallu) fintzes chi essit abbrigau agiummai de s'iscagiare Sinònimos e contràrios abbrigai, arrubiai, arrujire, cardigiai, ingrujare, orruviare 2. ti at a inchèndhere semper de piús a fundhu finas a ti cardiare sa cusciénscia (N.Puggioni) Ètimu spn. caldear Tradutziones Frantzesu chauffer au rouge Ingresu to make red-hot Ispagnolu caldear, calentar al rojo Italianu arroventare Tedescu zum Glühen bringen.

cenóbida , nf: sannóbidu* Definitzione colore unu pagu orrúbiu, genia de terra orrúbia po giare custu colore: fintzes terra groga Sinònimos e contràrios màngala Terminologia iscientìfica clr Tradutziones Frantzesu sinopia, rubrique Ingresu sinopite, red ochre Ispagnolu ocre rojo, almagre Italianu sinòpia, òcra róssa Tedescu Rötelerde.

ingrujàre , vrb: ingruzare, irrujare Definitzione callentare su ferru (o àteru metallu) a puntu de essire orrúbiu; nau de cosas de papare (frutos), essire orrúbios, cotos, lómpios Sinònimos e contràrios abbrigai, arrubiai, arrubiscai, arrujire, cardiare, cardigiai, imbudhidai, irrujire, orruviare | ctr. ifridare Frases sas ancas si li fint pinnigadas e allorumadas che duos ferros irrujados ◊ pro còghere su late in su maninzone, antigamente, ingruzaiant pedras biancas e che las betaiant a mesu 2. sa cariasa est irrujendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chauffer au rouge Ingresu to make red-hot Ispagnolu calentar al rojo Italianu arroventare Tedescu glühend machen.

màngala , nf: màngana 1, màngara Definitzione colore unu pagu orrúbiu, genia de terra orrúbia po giare custu colore (is pastores dha ponent po marcare pegos; in s'antigóriu dha frigaiant a tínghere de orrúbiu is muros in is domos de gianas)/ filu de sa m. = filu cun tinta chi sos mastros de linna e sos serradores impreant pro fàghere sinzas longas deretas Sinònimos e contràrios cenóbida Frases de màngara ti as fatu una cortina pro cumparrer sa carre purpurina (P.Mereu)◊ su filu de sa màngara dh'imperant is maistus de linna po sinnai ◊ is serradores, manigianno su filu po fàere is sígnalas, portant is manos orrúbias de màngara chi no ne annat mancu cun sabone! Ètimu ctl. mángara Tradutziones Frantzesu rubrique, cinabre Ingresu sinopite Ispagnolu ocre rojo, almagre Italianu sinòpia, òcra róssa, cinabro Tedescu Rötelerde, Roter Ocker.

píxi 1 , nm Definitzione genia de mata manna: faet linna modhe impreada prus che àteru po fàere paperi Terminologia iscientìfica mtm, Picea abies Tradutziones Frantzesu sapin Ingresu norway spruce Ispagnolu abeto rojo Italianu abéte rósso Tedescu Rottanne.

rúbiu , nm, agt: arrúbiu, orrúbiu, rúgiu, ruju, rúviu, ruxu, ruzu Definitzione genia de colore, su de su sàmbene, de su fogu, prus o prus pagu cotu o càrrigu; chi est in colore inchesu, in colore de su sàmbene, de su fogu / genias de ruju: ruju pràchidu (colore de fràmula de fogu, r. che pudhu, che pumata, che coradhu), ruju meru, ispabajau (ruju deunudotu, totu, meda) Sinònimos e contràrios porporinu, rubiscu, rusu Maneras de nàrrere csn: fàgheresi ruju in cara de sa birgonza, fàghere sa fatza ruja = faisí arrúbiu, arrubèschere; bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; frades rujos = su fogu fuidu; àrias rúgias de sole… faghet tempus malu! Frases no s'ischit si est niedhu, rúviu o biancu ◊ si est fatu ruju ruju e no resultat a nàrrere paràula ◊ giuto sos càvanos ruxos che pumatos ◊ sas àgheras si sont fatas rujas dae sas lampitzatas ◊ issa fuit bene fata, galana, bianca e ruja che una mela rosa ◊ ite bellas chi sunt, chie niedha chie ruza, custas féminas! ◊ in bidha sa chéxia est ruxa Sambenados e Provèrbios smb: Rubiu, Ruggiu, Rugiu, Ruiu, Ruju Terminologia iscientìfica clr Ètimu ltn. rubeus Tradutziones Frantzesu rouge Ingresu red Ispagnolu rojo Italianu rósso Tedescu Rot.

sannóbidu , nm, nf: cenóbida, sinóbida, senóbide, senóbidu Definitzione colore unu pagu orrúbiu, genia de terra po giare su colore orrúbiu Sinònimos e contràrios màngala / cdh. tzinópia Ètimu itl. sinòbbita Tradutziones Frantzesu rubrique, terre rouge Ingresu sinopite, red ochre Ispagnolu almagre, ocre rojo Italianu sinòpia, òcra róssa Tedescu Eisenocker.