Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbrigài , vrb: abbrigare 1, abbrigari, arbigai, arvigai, avrigai, obrigai Definitzione orrubiare su ferru in su fogu fintzes a candho essit modhe de dhu pòdere trebballare Sinònimos e contràrios arrubiai, cardiare, cardigiai, incrabigai, ingrujare Frases su sole in istade abbrigat fintzes is pedras ◊ arvigai unu ferru in su fogu ◊ s'arroca pariat chi dh'iat abbrigada su ferreri 2. ananti de unu trébini avrigau, cussu puru est de bonu coru! ◊ at fatu is istampus a su sulitu cun d-unu ferru arbigau Ètimu srd. albicare Tradutziones Frantzesu rendre brûlant, chauffer au rouge, à blanc Ingresu to make red-hot, to incandesce Ispagnolu calentar al rojo, encandecer Italianu arroventare Tedescu glühen machen.

abbrigaméntu , nm Definitzione su abbrigare unu metallu fintzes chi essit modhe de dhu pòdere istirare, trebballare Sinònimos e contràrios abbrigadura, cardigiadura, ingrujadura Terminologia iscientìfica frr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chauffage au rouge Ingresu making red-hot Ispagnolu calda Italianu arroventaménto Tedescu Glühen.

aferritàre , vrb Definitzione fàere su marcu a ferru abbrigau a su bestiàmene maduru Sinònimos e contràrios marcare Frases in sos beranos pigaiant a montes pro aferritare su bestiàmine Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu marquer le bétail au fer rouge Ingresu to brand Ispagnolu marcar, herrar Italianu marchiare Tedescu kennzeichnen.

amuràu , agt: muradu* Definitzione chi est de colore orrúbiu cotu, agiummai furriandho a su niedhu Sinònimos e contràrios fràchidu Frases mantas amuradas ant postu me is fentanas Terminologia iscientìfica clr Tradutziones Frantzesu paonage, rouge vermeil Ingresu vermilion, purple Ispagnolu morado Italianu paonazzo, vermìglio Tedescu violett, hochrot.

arrubiètu , nm Definitzione genia de cosa orrúbia chi si frigant in cara e mescamente in lavras is féminas po si pàrrere de prus, po fàere prus bella sa carrítzia Sinònimos e contràrios arrubiedhu, arrubighita Frases su trucu est cussa cosa chi si ponint in faci po si fai bellas, is féminas: s'arrubietu po is trempas Tradutziones Frantzesu rouge à lèvres Ingresu lipstick Ispagnolu barra de labios, arrebol Italianu rossétto Tedescu Lippenstift.

arrúbiu , nm, agt: orrúbiu, rúbiu* Definitzione genia de colore, su de su sàmbene, de su fogu, prus o prus pagu cotu o càrrigu; chi est in colore inchesu, in colore de su sàmbene, de su fogu Sinònimos e contràrios porporinu Maneras de nàrrere csn: faisí a. = fàgheresi ruju in cara de sa birgonza; is arrubiedhus = marcos rujos in cara in s'ispuntone de sos càvanos; s'a. de s'ou = oidedhu, ollanu Frases est arrúbiu che piberoni ◊ de sa bregúngia si est fata arrúbia che càvuru cotu ◊ su caboni portat sa cogorista arrúbia che su coradhu Terminologia iscientìfica clr Tradutziones Frantzesu rouge Ingresu red Ispagnolu rojo Italianu rósso Tedescu Rot.

arrujatzàu , agt Definitzione orrúbiu de maladia, de s'immarritzone, de sa múngia Sinònimos e contràrios ingrujatzadu Frases candho mai carchi cabadhari bièndheti goi arrujatzada no ndh'at a àere dolu e ti nche picat?! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rougi, rouge Ingresu reddened Ispagnolu enrojecido Italianu arrossato Tedescu gerötet.

cannonàdu , nm, pps: cannonatu, cannonau Definitzione calidade de àghina niedha chi giaet unu de is méngius binos sardos / coment'e pps., de cannonare Sinònimos e contràrios cagnolare Frases su cannonau cosa sua si callat in s’unga! Terminologia iscientìfica frt, bfg Tradutziones Frantzesu vin rouge exquis Ingresu delicious wine of red quality Ispagnolu garnacha Italianu vino prelibato di qualità róssa Tedescu köstliche Rotweinsorte.

cardiàre , vrb Definitzione giare sa càrdia, callentare (ferru o àteru metallu) fintzes chi essit abbrigau agiummai de s'iscagiare Sinònimos e contràrios abbrigai, arrubiai, arrujire, cardigiai, ingrujare, orruviare 2. ti at a inchèndhere semper de piús a fundhu finas a ti cardiare sa cusciénscia (N.Puggioni) Ètimu spn. caldear Tradutziones Frantzesu chauffer au rouge Ingresu to make red-hot Ispagnolu caldear, calentar al rojo Italianu arroventare Tedescu zum Glühen bringen.

cariasínu , agt Definitzione chi est de cheréssia, in colore de cheréssia, che cheréssia / olia cariasina = zenia de olia de cufetu, tundha Sinònimos e contràrios arrubiastu, rujastrinu, rujatu, rujonzu / tundhatzu Frases est bellu cussu pane chin su butone cariasinu in mesu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rouge cerise Ingresu cherry red Ispagnolu cereza Italianu ciliegiòlo Tedescu Weichselkirsche.

ingrujàdu , pps, agt: irrujau Definitzione de ingrujare Sinònimos e contràrios abbrigau, inchesu Tradutziones Frantzesu brûlant, rouge, ardent Ingresu scorching Ispagnolu incandescente, candente Italianu arroventato, rovènte Tedescu glühend.

ingrujadúra , nf: irrujadura Definitzione su ingrujare; fintzes su si fàere orrúbiu, nau de sa carre Sinònimos e contràrios abbrigadura, abbrigamentu, arrujadura, cardigiadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chauffage au rouge, incandenscence Ingresu red-heat Ispagnolu incandescencia Italianu arroventatura, incandescènza Tedescu Glühendmachen, Glut.

ingrujàre , vrb: ingruzare, irrujare Definitzione callentare su ferru (o àteru metallu) a puntu de essire orrúbiu; nau de cosas de papare (frutos), essire orrúbios, cotos, lómpios Sinònimos e contràrios abbrigai, arrubiai, arrubiscai, arrujire, cardiare, cardigiai, imbudhidai, irrujire, orruviare | ctr. ifridare Frases sas ancas si li fint pinnigadas e allorumadas che duos ferros irrujados ◊ pro còghere su late in su maninzone, antigamente, ingruzaiant pedras biancas e che las betaiant a mesu 2. sa cariasa est irrujendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chauffer au rouge Ingresu to make red-hot Ispagnolu calentar al rojo Italianu arroventare Tedescu glühend machen.

ingrujatzàdu , agt: irrugiatzadu, irrujatzadu Definitzione chi est orrúbiu de maladia, de s'immarritzone, de sa múngia Sinònimos e contràrios arrujatzau, irrubiau, rubisconau Frases so deo cussa pitzinna a càvanos irrugiatzados e una manu in busciaca ◊ ite at papau s'ebba chi zughet sa buca ingrujatzada? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rougi, rouge Ingresu reddened Ispagnolu enrojecido Italianu arrossato Tedescu gerötet.

rúbiu , nm, agt: arrúbiu, orrúbiu, rúgiu, ruju, rúviu, ruxu, ruzu Definitzione genia de colore, su de su sàmbene, de su fogu, prus o prus pagu cotu o càrrigu; chi est in colore inchesu, in colore de su sàmbene, de su fogu / genias de ruju: ruju pràchidu (colore de fràmula de fogu, r. che pudhu, che pumata, che coradhu), ruju meru, ispabajau (ruju deunudotu, totu, meda) Sinònimos e contràrios porporinu, rubiscu, rusu Maneras de nàrrere csn: fàgheresi ruju in cara de sa birgonza, fàghere sa fatza ruja = faisí arrúbiu, arrubèschere; bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; frades rujos = su fogu fuidu; àrias rúgias de sole… faghet tempus malu! Frases no s'ischit si est niedhu, rúviu o biancu ◊ si est fatu ruju ruju e no resultat a nàrrere paràula ◊ giuto sos càvanos ruxos che pumatos ◊ sas àgheras si sont fatas rujas dae sas lampitzatas ◊ issa fuit bene fata, galana, bianca e ruja che una mela rosa ◊ ite bellas chi sunt, chie niedha chie ruza, custas féminas! ◊ in bidha sa chéxia est ruxa Sambenados e Provèrbios smb: Rubiu, Ruggiu, Rugiu, Ruiu, Ruju Terminologia iscientìfica clr Ètimu ltn. rubeus Tradutziones Frantzesu rouge Ingresu red Ispagnolu rojo Italianu rósso Tedescu Rot.

sannóbidu , nm, nf: cenóbida, sinóbida, senóbide, senóbidu Definitzione colore unu pagu orrúbiu, genia de terra po giare su colore orrúbiu Sinònimos e contràrios màngala / cdh. tzinópia Ètimu itl. sinòbbita Tradutziones Frantzesu rubrique, terre rouge Ingresu sinopite, red ochre Ispagnolu almagre, ocre rojo Italianu sinòpia, òcra róssa Tedescu Eisenocker.

sàrpa , nf: assarpa, tzarpa Definitzione calidades de sàlighe, ma mescamente s'ollastu o ollastedhu de arriu Sinònimos e contràrios atoa, sàbixi Terminologia iscientìfica mt, Salix alba, S. aurita, S. fragilis, S. purpurea Ètimu ltn. saripha Tradutziones Frantzesu saule rouge Ingresu willowtree Ispagnolu sarga, mimbrera Italianu sàlice rósso Tedescu Purpurweide.

signàre , vrb: sinnai, sinnare Definitzione fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho Sinònimos e contràrios malcare Frases a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu! 2. s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis 3. in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male Ètimu ltn. signare Tradutziones Frantzesu faire le signe de la croix, marquer le bétail au feu rouge Ingresu to countermark, to cross oneself Ispagnolu persignarse, santiguarse, marcar Italianu fare il ségno della cróce, contrassegnare Tedescu das Kreuzzeichen machen, kennzeichnen.