abbrigài , vrb: abbrigare 1,
abbrigari,
arbigai,
arvigai,
avrigai,
obrigai Definizione
orrubiare su ferru in su fogu fintzes a candho essit modhe de dhu pòdere trebballare
Sinonimi e contrari
arrubiai,
cardiare,
cardigiai,
incrabigai,
ingrujare
Frasi
su sole in istade abbrigat fintzes is pedras ◊ arvigai unu ferru in su fogu ◊ s'arroca pariat chi dh'iat abbrigada su ferreri
2.
ananti de unu trébini avrigau, cussu puru est de bonu coru! ◊ at fatu is istampus a su sulitu cun d-unu ferru arbigau
Etimo
srd.
albicare
Traduzioni
Francese
rendre brûlant,
chauffer au rouge,
à blanc
Inglese
to make red-hot,
to incandesce
Spagnolo
calentar al rojo,
encandecer
Italiano
arroventare
Tedesco
glühen machen.
abbrigaméntu , nm Definizione
su abbrigare unu metallu fintzes chi essit modhe de dhu pòdere istirare, trebballare
Sinonimi e contrari
abbrigadura,
cardigiadura,
ingrujadura
Terminologia scientifica
frr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chauffage au rouge
Inglese
making red-hot
Spagnolo
calda
Italiano
arroventaménto
Tedesco
Glühen.
aferritàre , vrb Definizione
fàere su marcu a ferru abbrigau a su bestiàmene maduru
Sinonimi e contrari
marcare
Frasi
in sos beranos pigaiant a montes pro aferritare su bestiàmine
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
marquer le bétail au fer rouge
Inglese
to brand
Spagnolo
marcar,
herrar
Italiano
marchiare
Tedesco
kennzeichnen.
amuràu , agt: muradu* Definizione
chi est de colore orrúbiu cotu, agiummai furriandho a su niedhu
Sinonimi e contrari
fràchidu
Frasi
mantas amuradas ant postu me is fentanas
Terminologia scientifica
clr
Traduzioni
Francese
paonage,
rouge vermeil
Inglese
vermilion,
purple
Spagnolo
morado
Italiano
paonazzo,
vermìglio
Tedesco
violett,
hochrot.
arrubiètu , nm Definizione
genia de cosa orrúbia chi si frigant in cara e mescamente in lavras is féminas po si pàrrere de prus, po fàere prus bella sa carrítzia
Sinonimi e contrari
arrubiedhu,
arrubighita
Frasi
su trucu est cussa cosa chi si ponint in faci po si fai bellas, is féminas: s'arrubietu po is trempas
Traduzioni
Francese
rouge à lèvres
Inglese
lipstick
Spagnolo
barra de labios,
arrebol
Italiano
rossétto
Tedesco
Lippenstift.
arrúbiu , nm, agt: orrúbiu,
rúbiu* Definizione
genia de colore, su de su sàmbene, de su fogu, prus o prus pagu cotu o càrrigu; chi est in colore inchesu, in colore de su sàmbene, de su fogu
Sinonimi e contrari
porporinu
Modi di dire
csn:
faisí a. = fàgheresi ruju in cara de sa birgonza; is arrubiedhus = marcos rujos in cara in s'ispuntone de sos càvanos; s'a. de s'ou = oidedhu, ollanu
Frasi
est arrúbiu che piberoni ◊ de sa bregúngia si est fata arrúbia che càvuru cotu ◊ su caboni portat sa cogorista arrúbia che su coradhu
Terminologia scientifica
clr
Traduzioni
Francese
rouge
Inglese
red
Spagnolo
rojo
Italiano
rósso
Tedesco
Rot.
arrujatzàu , agt Definizione
orrúbiu de maladia, de s'immarritzone, de sa múngia
Sinonimi e contrari
ingrujatzadu
Frasi
candho mai carchi cabadhari bièndheti goi arrujatzada no ndh'at a àere dolu e ti nche picat?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rougi,
rouge
Inglese
reddened
Spagnolo
enrojecido
Italiano
arrossato
Tedesco
gerötet.
cannonàdu , nm, pps: cannonatu,
cannonau Definizione
calidade de àghina niedha chi giaet unu de is méngius binos sardos / coment'e pps., de cannonare
Sinonimi e contrari
cagnolare
Frasi
su cannonau cosa sua si callat in s’unga!
Terminologia scientifica
frt, bfg
Traduzioni
Francese
vin rouge exquis
Inglese
delicious wine of red quality
Spagnolo
garnacha
Italiano
vino prelibato di qualità róssa
Tedesco
köstliche Rotweinsorte.
cardiàre , vrb Definizione
giare sa càrdia, callentare (ferru o àteru metallu) fintzes chi essit abbrigau agiummai de s'iscagiare
Sinonimi e contrari
abbrigai,
arrubiai,
arrujire,
cardigiai,
ingrujare,
orruviare
2.
ti at a inchèndhere semper de piús a fundhu finas a ti cardiare sa cusciénscia (N.Puggioni)
Etimo
spn.
caldear
Traduzioni
Francese
chauffer au rouge
Inglese
to make red-hot
Spagnolo
caldear,
calentar al rojo
Italiano
arroventare
Tedesco
zum Glühen bringen.
cariasínu , agt Definizione
chi est de cheréssia, in colore de cheréssia, che cheréssia / olia cariasina = zenia de olia de cufetu, tundha
Sinonimi e contrari
arrubiastu,
rujastrinu,
rujatu,
rujonzu
/
tundhatzu
Frasi
est bellu cussu pane chin su butone cariasinu in mesu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouge cerise
Inglese
cherry red
Spagnolo
cereza
Italiano
ciliegiòlo
Tedesco
Weichselkirsche.
ingrujàdu , pps, agt: irrujau Definizione
de ingrujare
Sinonimi e contrari
abbrigau,
inchesu
Traduzioni
Francese
brûlant,
rouge,
ardent
Inglese
scorching
Spagnolo
incandescente,
candente
Italiano
arroventato,
rovènte
Tedesco
glühend.
ingrujadúra , nf: irrujadura Definizione
su ingrujare; fintzes su si fàere orrúbiu, nau de sa carre
Sinonimi e contrari
abbrigadura,
abbrigamentu,
arrujadura,
cardigiadura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chauffage au rouge,
incandenscence
Inglese
red-heat
Spagnolo
incandescencia
Italiano
arroventatura,
incandescènza
Tedesco
Glühendmachen,
Glut.
ingrujàre , vrb: ingruzare,
irrujare Definizione
callentare su ferru (o àteru metallu) a puntu de essire orrúbiu; nau de cosas de papare (frutos), essire orrúbios, cotos, lómpios
Sinonimi e contrari
abbrigai,
arrubiai,
arrubiscai,
arrujire,
cardiare,
cardigiai,
imbudhidai,
irrujire,
orruviare
| ctr.
ifridare
Frasi
sas ancas si li fint pinnigadas e allorumadas che duos ferros irrujados ◊ pro còghere su late in su maninzone, antigamente, ingruzaiant pedras biancas e che las betaiant a mesu
2.
sa cariasa est irrujendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chauffer au rouge
Inglese
to make red-hot
Spagnolo
calentar al rojo
Italiano
arroventare
Tedesco
glühend machen.
ingrujatzàdu , agt: irrugiatzadu,
irrujatzadu Definizione
chi est orrúbiu de maladia, de s'immarritzone, de sa múngia
Sinonimi e contrari
arrujatzau,
irrubiau,
rubisconau
Frasi
so deo cussa pitzinna a càvanos irrugiatzados e una manu in busciaca ◊ ite at papau s'ebba chi zughet sa buca ingrujatzada?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rougi,
rouge
Inglese
reddened
Spagnolo
enrojecido
Italiano
arrossato
Tedesco
gerötet.
rúbiu , nm, agt: arrúbiu,
orrúbiu,
rúgiu,
ruju,
rúviu,
ruxu,
ruzu Definizione
genia de colore, su de su sàmbene, de su fogu, prus o prus pagu cotu o càrrigu; chi est in colore inchesu, in colore de su sàmbene, de su fogu / genias de ruju: ruju pràchidu (colore de fràmula de fogu, r. che pudhu, che pumata, che coradhu), ruju meru, ispabajau (ruju deunudotu, totu, meda)
Sinonimi e contrari
porporinu,
rubiscu,
rusu
Modi di dire
csn:
fàgheresi ruju in cara de sa birgonza, fàghere sa fatza ruja = faisí arrúbiu, arrubèschere; bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; frades rujos = su fogu fuidu; àrias rúgias de sole… faghet tempus malu!
Frasi
no s'ischit si est niedhu, rúviu o biancu ◊ si est fatu ruju ruju e no resultat a nàrrere paràula ◊ giuto sos càvanos ruxos che pumatos ◊ sas àgheras si sont fatas rujas dae sas lampitzatas ◊ issa fuit bene fata, galana, bianca e ruja che una mela rosa ◊ ite bellas chi sunt, chie niedha chie ruza, custas féminas! ◊ in bidha sa chéxia est ruxa
Cognomi e Proverbi
smb:
Rubiu, Ruggiu, Rugiu, Ruiu, Ruju
Terminologia scientifica
clr
Etimo
ltn.
rubeus
Traduzioni
Francese
rouge
Inglese
red
Spagnolo
rojo
Italiano
rósso
Tedesco
Rot.
sannóbidu , nm, nf: cenóbida,
sinóbida,
senóbide,
senóbidu Definizione
colore unu pagu orrúbiu, genia de terra po giare su colore orrúbiu
Sinonimi e contrari
màngala
/
cdh. tzinópia
Etimo
itl.
sinòbbita
Traduzioni
Francese
rubrique,
terre rouge
Inglese
sinopite,
red ochre
Spagnolo
almagre,
ocre rojo
Italiano
sinòpia,
òcra róssa
Tedesco
Eisenocker.
sàrpa , nf: assarpa,
tzarpa Definizione
calidades de sàlighe, ma mescamente s'ollastu o ollastedhu de arriu
Sinonimi e contrari
atoa,
sàbixi
Terminologia scientifica
mt, Salix alba, S. aurita, S. fragilis, S. purpurea
Etimo
ltn.
saripha
Traduzioni
Francese
saule rouge
Inglese
willowtree
Spagnolo
sarga,
mimbrera
Italiano
sàlice rósso
Tedesco
Purpurweide.
signàre , vrb: sinnai,
sinnare Definizione
fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho
Sinonimi e contrari
malcare
Frasi
a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu!
2.
s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis
3.
in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male
Etimo
ltn.
signare
Traduzioni
Francese
faire le signe de la croix,
marquer le bétail au feu rouge
Inglese
to countermark,
to cross oneself
Spagnolo
persignarse,
santiguarse,
marcar
Italiano
fare il ségno della cróce,
contrassegnare
Tedesco
das Kreuzzeichen machen,
kennzeichnen.