carrucàre , vrb: carrugare Definitzione
portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare
Sinònimos e contràrios
assedare,
isseidare
Frases
los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
porter les graines à l'aire
Ingresu
to carry grain to barnyard
Ispagnolu
rebañar el trigo en la era
Italianu
portare il grano all'àia per la trebbiatura
Tedescu
den Weizen auf den Dreschplatz bringen.
granàle , nm Definitzione
sa domu de su trigu, logu inue si chistit su trigu, su laore, ma fintzes genia de istrégiu inue si ponet su trigu
Sinònimos e contràrios
sobàriu
/
órriu 1
Frases
a su tempus de su domíniu romanu sa Sardigna fit su granale de Roma, a dolu mannu ◊ sos granales como sunt totu chelos de ranzolu, ma chentza mancu ranu de trigu
Terminologia iscientìfica
dmo
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
grenier,
gros panier à provisions
Ingresu
barn,
tall belly vase
Ispagnolu
granero,
recipiente para trigo
Italianu
granàio,
bùgnola
Tedescu
Getreidespeicher,
Strohkorb.
gurtizòne , nm Definitzione
genia de maladia de su trigu, trigu mortu o tabbachinu
Sinònimos e contràrios
bruvurinu,
fogubíssimu,
fungubíssimu
Terminologia iscientìfica
mld
Tradutziones
Frantzesu
nielle du blé
Ingresu
wheat blight
Ispagnolu
caries o tizón del trigo
Italianu
gólpe del grano
Tedescu
Steinbrand,
Schmierbrand.
martzólu , nm Definitzione
una calidade de trigu coinàrgiu
Sinònimos e contràrios
martale
Terminologia iscientìfica
lrs, Triticum aestivum
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
avrillet,
blé tendre
Ingresu
soft wheat
Ispagnolu
trigo tierno
Italianu
grano tènero
Tedescu
Weichweizen.
orgulòni , nm: orguzone,
urgugione Definitzione
bobboi pitichedhu, niedhu, chi ponet in su trigu incungiau e dhu punghet
Sinònimos e contràrios
alguzone,
gruguglioni*,
ilguzone,
suzone
/
cdh. giulgudhoni
Terminologia iscientìfica
crp, calandra granaria
Tradutziones
Frantzesu
puceron
Ingresu
weevil
Ispagnolu
gorgojo del trigo
Italianu
gorgoglióne
Tedescu
Blattlaus.
trícu , nm: trídicu,
trídigu,
trigu Definitzione
fortzis su prus connotu de is laores, genia de erba de tantas calidades chi faet una cannita fine arta agiummai de metro, fògia longa puntuda, e in punta bogat un'ispiga a tantas fileras de granos: su granu chi faet est su prus impreau po farra a pane e a macarrones (mescamente is calidades chi àrridant o Triticum durum): su foedhu po su granu est sèmpere unu upm, ma in su sensu de terra semenada/prena a trigu si narat pl. puru / in su fundhu de su trigu si distinghet: s'arraighina, sa canna, sa fògia, sa cabitza o ispiga; su trigu a erba podet èssere: puzonadu o afasciau, imbénnidu, lieru, metzanu, brujadu, abbruvurau, abbiveradu, anneuladu o fertu de népide, ispadonadu (bellu meda a erba ma cun s'ispiga aortitza po basca a tropu cabudàrgia); su trigu a granu podet èssere maduru, minudu, netu, brutu, suzonadu o tocau de bobbois; calidades de t.: (T. aestivum o trigu modhe) conca de mazu, cossu, majorca, mentanu; (T. turgidum ssp. durum o tostau) arrúbiu, biancale, biancu (a ispiga longa, areste bianca, a canna tuvuda), brotzu, canu, capelli (arestiniedhu, a canna tuvuda), cixiredhu (arestiniedhu, a canna prena), coa de atàlgiu, cuadhàriu (a ispiga longa e pilosa, a canna tuvuda), dandarone, longu, maresu, montrestinu, moro, moru niedhu (arestiniedhu, a canna tuvuda), murru, murru bàsciu (arestiniedhu, ispiga curtza, a canna prena), pitzu de caboru (a ispiga longa e arrubiasta), rasticanu, retore, sardaresu / àteras calidades de erba (o fintzes de laore): trigu ammustatzadu (Claviceps purpurea), trigu antigu o de frommiga (Aegilops geniculata), trigu farru (Triticum spelta), trigu grussu (Triticum turgidum), trigu órgiu (Hordeum vulgare var. distichum: serbit a fàere sa birra), trigu tabbacu (trigumortu); maladias de su trigu: Tilletia caries, Ustilago tritici
Maneras de nàrrere
csn:
betare (o semenare), tzapitare, iserbare, messare, carrugare, triulare t.; sos trigos = sos campos semenados a trigu (ma fintzas calidades diferentes de t.); trigu in sàngia = modhe, ingranindhe ma ancora latelate; trigu in amori = sicau, cannemebi, in sa muta zusta pro ndhe lu messare; trigu tzegu = aurtidu, chi no at fatu ispiga; trigu mortu = nadu de su t. a erba, chi est fatu a carbone, a fungu písinu, anneuladu: si est nadu de su ranu triuladu, chi est aurtidu; trigu spabau = sicu de su bentu ’e sole; trigu dent'e cani = cun ispiga metzana, cun duas rigas ebbia de ranu; trigu brenti bianca = chi zughet sa mata de su ranu tropu bianca, metzana (candho su trigu est bonu est a brenti arrúbia); trigu próssimu = apunt'a ispighire; trigu moriscu = triguíndia, moriscu; ollu de trigu = s'ozu chi bogat su trigu, bonu pro sanare sa tzerra; fai in àcua su trigu = fàghere su trigu in abba, samunare su trigu pro lu maghinare; fàghere su trigu in sorfatu = ammodhigare su trigu in abba cun sorfatu de ràmine innantis de lu semenare; èssere cantu trigu farina (nadu de duos) = cantepare de fatas, assimbillaisí meda in dónnia cosa, in su naturali, in is capacidadis e in àteru; mandhigàresi su trigu a erva = godíresi una cosa innantis de su tempus (nadu mescamente pro fémina, faedhendhe de ómine cojendhe); andai a biri is trigus = (in suspu) mòrrere
Frases
as semenadu trigu bonu in sa terra tua ◊ ainnui no faint pani de trigu dhu portint! ◊ a erva custu trigu est bellu ◊ fiat passendu in sa campagna in mesu de is trigus ◊ in santandria e nadale si sèmenant sos trigos ◊ su trigu maghinadu si cumpartit in bàtoro partes: bilinzone, chivarzu, chiu, podha ◊ innòi fuat annada de caristia, ma innia dhu'iat trigu meda ◊ ocannu est annada mala po is fàas, po is trigus e is àterus loris
2.
no sunt unu menzus de s'àteru: sunt totos duos cantu trigu farina! (G.Ruju)◊ si ti cheriat bene no si aiat mandhigadu su trigu a erva!
Sambenados e Provèrbios
prb:
su trigu si ndi segat po sa conca e no po sa canna
Terminologia iscientìfica
lrs, Triticum aestivum, Triticum turgidum ssp. durum
Ètimu
ltn.
tridicum
Tradutziones
Frantzesu
blé,
froment
Ingresu
wheat
Ispagnolu
trigo
Italianu
grano,
fruménto
Tedescu
Weizen.