alguzòne , nm: arguzone Definitzione
genia de bobboi niedhu, de duos millímetros, chi ponet sa cria in su trigu incungiau e dhu punghet, totu
Sinònimos e contràrios
gruguglioni,
ilguzone,
orguloni,
suzone
Terminologia iscientìfica
crp, calandra granaria
Tradutziones
Frantzesu
charançon
Ingresu
wheat-weevil
Ispagnolu
gorgojo
Italianu
punteruòlo del grano
Tedescu
Kornwurm.
arèste , nf: arista,
erista,
irista,
rasta 1 Definitzione
braba de s'ispiga, su filighedhu longu, téteru, chi faet sa camisa de dónnia granu in s'ispiga de su trigu, de s'órgiu o de àtera erba deasi / min. aristixedha
Sinònimos e contràrios
listra 1
Maneras de nàrrere
csn:
iscalaxiu che un'arista (nadu de unu)= finedhedhu, istrízile apunta a s'irzànghere; trigu aresti niedhu = calidade de trigu
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
ltn.
arista
Tradutziones
Frantzesu
arête,
barbe d'épi
Ingresu
arista
Ispagnolu
arista
Italianu
rèsta,
barba del grano
Tedescu
Granne.
bruvurínu , nm Definitzione
pruinedhu; genia de maladia, mufa niedha chi ponet a su trigu
Sinònimos e contràrios
fodhebíssina,
fogubíssimu,
fungubíssimu,
furcone,
gurtizone
Terminologia iscientìfica
mld, Tilletia caries
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
carie du blé
Ingresu
rot
Ispagnolu
carbón hediondo
Italianu
càrie del grano
Tedescu
Kornfäule.
carrucàre , vrb: carrugare Definitzione
portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare
Sinònimos e contràrios
assedare,
isseidare
Frases
los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
porter les graines à l'aire
Ingresu
to carry grain to barnyard
Ispagnolu
rebañar el trigo en la era
Italianu
portare il grano all'àia per la trebbiatura
Tedescu
den Weizen auf den Dreschplatz bringen.
cugudhàu , nm Definitzione
su cuguzadu, sa camisa o càscia de su trigu ancora in s'ispiga
Sinònimos e contràrios
cuguzone,
erenzu,
iscuguza,
scefa,
scefabi
Frases
su trigu fait sa palla de cugudhau ◊ sa paza est fata in fine, ma ancora su cugudhau est meda: moliae! ◊ su trigu si prugat po nd'iscerai su cugudhau chi est abarrau
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
balle du blé
Ingresu
husk
Ispagnolu
cascabillo
Italianu
lòppa,
pula del grano
Tedescu
Spreu.
cuguzòne , nm Definitzione
su cuguzadu, sa camisa o càscia de su trigu ancora in s'ispiga
Sinònimos e contràrios
cugudhau,
erenzu,
scefa,
scefabi
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
ltn.
cuculione(m)
Tradutziones
Frantzesu
balle du blé
Ingresu
husk
Ispagnolu
cascabillo
Italianu
lòppa del grano
Tedescu
Spreu.
grugugliòni, grugullòni , nm: gruguzone 1,
gruguzoni,
grulloni,
gurgugione,
gurgulloni Definitzione
babbaurru de trigu, bobboi pitichedhu, chi ponet in su trigu incungiau e dh'istampat, totu
Sinònimos e contràrios
alguzone,
ilguzone,
orguloni,
suzone
/
cdh. giulgudhoni
Terminologia iscientìfica
crp, calandra granaria
Ètimu
ltn.
gurgulione(m)
Tradutziones
Frantzesu
charançon,
puceron
Ingresu
weevil
Ispagnolu
gorgojo,
cuco
Italianu
punteruòlo del grano o calandra,
gorgoglióne
Tedescu
Kornwurm,
Kornkäfer,
Kornkrebs.
gurtizòne , nm Definitzione
genia de maladia de su trigu, trigu mortu o tabbachinu
Sinònimos e contràrios
bruvurinu,
fogubíssimu,
fungubíssimu
Terminologia iscientìfica
mld
Tradutziones
Frantzesu
nielle du blé
Ingresu
wheat blight
Ispagnolu
caries o tizón del trigo
Italianu
gólpe del grano
Tedescu
Steinbrand,
Schmierbrand.
ingranidúra , nf Definitzione
su si fàere o essire matucu de su granu, su lompimentu, nau de is laores
Sinònimos e contràrios
ingranimentu
Frases
su trigu est friscu, a mesu ingranidura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
maturation du blé
Ingresu
ripening
Ispagnolu
maduración de cereales
Italianu
maturazióne del grano e sìmili
Tedescu
Reife.
martzólu , nm Definitzione
una calidade de trigu coinàrgiu
Sinònimos e contràrios
martale
Terminologia iscientìfica
lrs, Triticum aestivum
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
avrillet,
blé tendre
Ingresu
soft wheat
Ispagnolu
trigo tierno
Italianu
grano tènero
Tedescu
Weichweizen.
nébida 1 , nf Definitzione
genia de mufa chi ponet a su trigu (in css. parte: fògia, cambu, ispiga)
Sinònimos e contràrios
ruinu 1
Terminologia iscientìfica
mld, Puccinia graminis
Tradutziones
Frantzesu
rouille du blé
Ingresu
bunt
Ispagnolu
roya negra,
herrumbre
Italianu
rùggine del grano
Tedescu
Rost.
padennòste , nm: parinostu,
pedrinostu,
perdinnosti,
pradennostre,
prainnoste Definitzione
donniunu de is granos de una corona, de una cannaca / collana de prainnostes = zenia de prendha de coradhu
Sinònimos e contràrios
babbunostru
/
aelmaria
/
nàcaru
Frases
is didus allisant is parinostus, arrosariendi ◊ est unu pedrinostedhu pitiu pitiu ◊ essiat contendhe sos perdinnostis annoischidhados cun filu istramanadu ◊ minuda, ocannu, s'olia: paret pradennostres!
Ètimu
itl.
padrenostro
Tradutziones
Frantzesu
grain du chapelet
Ingresu
rosary bead
Ispagnolu
cuenta,
grano
Italianu
grano del rosàrio
Tedescu
Rosenkranzperle.
ràsta 1 , nf: areste*,
erista,
reste 1,
rista Definitzione
su filighedhu longu, téteru, arrasposu, chi faet sa terga o camisa de dónnia granu in s'ispiga de su trigu, de s'órgiu o erbas de cussa genia
Sinònimos e contràrios
listra 1
Frases
sas ispigas s'ibboidaiant, bi restaiat solu sa reste e trigu no in logu ◊ su trídicu cheret ispozau de sa rasta ◊ giughet paza e rista dogni mannuju, s'annada bona s'ischit a s'incunza ◊ s'orzu si ghirghinzavat pro che li catzare sa rista
Terminologia iscientìfica
rbr
Tradutziones
Frantzesu
arête,
barbe d'épi
Ingresu
arista
Ispagnolu
arista
Italianu
rèsta,
barba del grano
Tedescu
Granne.
trícu , nm: trídicu,
trídigu,
trigu Definitzione
fortzis su prus connotu de is laores, genia de erba de tantas calidades chi faet una cannita fine arta agiummai de metro, fògia longa puntuda, e in punta bogat un'ispiga a tantas fileras de granos: su granu chi faet est su prus impreau po farra a pane e a macarrones (mescamente is calidades chi àrridant o Triticum durum): su foedhu po su granu est sèmpere unu upm, ma in su sensu de terra semenada/prena a trigu si narat pl. puru / in su fundhu de su trigu si distinghet: s'arraighina, sa canna, sa fògia, sa cabitza o ispiga; su trigu a erba podet èssere: puzonadu o afasciau, imbénnidu, lieru, metzanu, brujadu, abbruvurau, abbiveradu, anneuladu o fertu de népide, ispadonadu (bellu meda a erba ma cun s'ispiga aortitza po basca a tropu cabudàrgia); su trigu a granu podet èssere maduru, minudu, netu, brutu, suzonadu o tocau de bobbois; calidades de t.: (T. aestivum o trigu modhe) conca de mazu, cossu, majorca, mentanu; (T. turgidum ssp. durum o tostau) arrúbiu, biancale, biancu (a ispiga longa, areste bianca, a canna tuvuda), brotzu, canu, capelli (arestiniedhu, a canna tuvuda), cixiredhu (arestiniedhu, a canna prena), coa de atàlgiu, cuadhàriu (a ispiga longa e pilosa, a canna tuvuda), dandarone, longu, maresu, montrestinu, moro, moru niedhu (arestiniedhu, a canna tuvuda), murru, murru bàsciu (arestiniedhu, ispiga curtza, a canna prena), pitzu de caboru (a ispiga longa e arrubiasta), rasticanu, retore, sardaresu / àteras calidades de erba (o fintzes de laore): trigu ammustatzadu (Claviceps purpurea), trigu antigu o de frommiga (Aegilops geniculata), trigu farru (Triticum spelta), trigu grussu (Triticum turgidum), trigu órgiu (Hordeum vulgare var. distichum: serbit a fàere sa birra), trigu tabbacu (trigumortu); maladias de su trigu: Tilletia caries, Ustilago tritici
Maneras de nàrrere
csn:
betare (o semenare), tzapitare, iserbare, messare, carrugare, triulare t.; sos trigos = sos campos semenados a trigu (ma fintzas calidades diferentes de t.); trigu in sàngia = modhe, ingranindhe ma ancora latelate; trigu in amori = sicau, cannemebi, in sa muta zusta pro ndhe lu messare; trigu tzegu = aurtidu, chi no at fatu ispiga; trigu mortu = nadu de su t. a erba, chi est fatu a carbone, a fungu písinu, anneuladu: si est nadu de su ranu triuladu, chi est aurtidu; trigu spabau = sicu de su bentu ’e sole; trigu dent'e cani = cun ispiga metzana, cun duas rigas ebbia de ranu; trigu brenti bianca = chi zughet sa mata de su ranu tropu bianca, metzana (candho su trigu est bonu est a brenti arrúbia); trigu próssimu = apunt'a ispighire; trigu moriscu = triguíndia, moriscu; ollu de trigu = s'ozu chi bogat su trigu, bonu pro sanare sa tzerra; fai in àcua su trigu = fàghere su trigu in abba, samunare su trigu pro lu maghinare; fàghere su trigu in sorfatu = ammodhigare su trigu in abba cun sorfatu de ràmine innantis de lu semenare; èssere cantu trigu farina (nadu de duos) = cantepare de fatas, assimbillaisí meda in dónnia cosa, in su naturali, in is capacidadis e in àteru; mandhigàresi su trigu a erva = godíresi una cosa innantis de su tempus (nadu mescamente pro fémina, faedhendhe de ómine cojendhe); andai a biri is trigus = (in suspu) mòrrere
Frases
as semenadu trigu bonu in sa terra tua ◊ ainnui no faint pani de trigu dhu portint! ◊ a erva custu trigu est bellu ◊ fiat passendu in sa campagna in mesu de is trigus ◊ in santandria e nadale si sèmenant sos trigos ◊ su trigu maghinadu si cumpartit in bàtoro partes: bilinzone, chivarzu, chiu, podha ◊ innòi fuat annada de caristia, ma innia dhu'iat trigu meda ◊ ocannu est annada mala po is fàas, po is trigus e is àterus loris
2.
no sunt unu menzus de s'àteru: sunt totos duos cantu trigu farina! (G.Ruju)◊ si ti cheriat bene no si aiat mandhigadu su trigu a erva!
Sambenados e Provèrbios
prb:
su trigu si ndi segat po sa conca e no po sa canna
Terminologia iscientìfica
lrs, Triticum aestivum, Triticum turgidum ssp. durum
Ètimu
ltn.
tridicum
Tradutziones
Frantzesu
blé,
froment
Ingresu
wheat
Ispagnolu
trigo
Italianu
grano,
fruménto
Tedescu
Weizen.
urgugiòne , nm: orguloni,
urguglioni,
urgulloni,
urguzone Definitzione
bobboi piticu, niedhu, chi faet in su trigu incungiau
Sinònimos e contràrios
alguzone,
gruguglioni*,
ilguzone,
suzone
Frases
s'urgulloni ponit in su trigu e in s'órgiu
2.
cust'idea est un'urguzone chi li est rodendhe su chervedhu
Terminologia iscientìfica
crp, calandra granaria
Tradutziones
Frantzesu
charançon
Ingresu
corn-weevil
Ispagnolu
gorgojo
Italianu
punteruòlo del grano
Tedescu
Kornwurm.