alguzòne , nm: arguzone Definizione
genia de bobboi niedhu, de duos millímetros, chi ponet sa cria in su trigu incungiau e dhu punghet, totu
Sinonimi e contrari
gruguglioni,
ilguzone,
orguloni,
suzone
Terminologia scientifica
crp, calandra granaria
Traduzioni
Francese
charançon
Inglese
wheat-weevil
Spagnolo
gorgojo
Italiano
punteruòlo del grano
Tedesco
Kornwurm.
arèste , nf: arista,
erista,
irista,
rasta 1 Definizione
braba de s'ispiga, su filighedhu longu, téteru, chi faet sa camisa de dónnia granu in s'ispiga de su trigu, de s'órgiu o de àtera erba deasi / min. aristixedha
Sinonimi e contrari
listra 1
Modi di dire
csn:
iscalaxiu che un'arista (nadu de unu)= finedhedhu, istrízile apunta a s'irzànghere; trigu aresti niedhu = calidade de trigu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
arista
Traduzioni
Francese
arête,
barbe d'épi
Inglese
arista
Spagnolo
arista
Italiano
rèsta,
barba del grano
Tedesco
Granne.
bruvurínu , nm Definizione
pruinedhu; genia de maladia, mufa niedha chi ponet a su trigu
Sinonimi e contrari
fodhebíssina,
fogubíssimu,
fungubíssimu,
furcone,
gurtizone
Terminologia scientifica
mld, Tilletia caries
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
carie du blé
Inglese
rot
Spagnolo
carbón hediondo
Italiano
càrie del grano
Tedesco
Kornfäule.
carrucàre , vrb: carrugare Definizione
portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare
Sinonimi e contrari
assedare,
isseidare
Frasi
los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
porter les graines à l'aire
Inglese
to carry grain to barnyard
Spagnolo
rebañar el trigo en la era
Italiano
portare il grano all'àia per la trebbiatura
Tedesco
den Weizen auf den Dreschplatz bringen.
cugudhàu , nm Definizione
su cuguzadu, sa camisa o càscia de su trigu ancora in s'ispiga
Sinonimi e contrari
cuguzone,
erenzu,
iscuguza,
scefa,
scefabi
Frasi
su trigu fait sa palla de cugudhau ◊ sa paza est fata in fine, ma ancora su cugudhau est meda: moliae! ◊ su trigu si prugat po nd'iscerai su cugudhau chi est abarrau
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
balle du blé
Inglese
husk
Spagnolo
cascabillo
Italiano
lòppa,
pula del grano
Tedesco
Spreu.
cuguzòne , nm Definizione
su cuguzadu, sa camisa o càscia de su trigu ancora in s'ispiga
Sinonimi e contrari
cugudhau,
erenzu,
scefa,
scefabi
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
cuculione(m)
Traduzioni
Francese
balle du blé
Inglese
husk
Spagnolo
cascabillo
Italiano
lòppa del grano
Tedesco
Spreu.
grugugliòni, grugullòni , nm: gruguzone 1,
gruguzoni,
grulloni,
gurgugione,
gurgulloni Definizione
babbaurru de trigu, bobboi pitichedhu, chi ponet in su trigu incungiau e dh'istampat, totu
Sinonimi e contrari
alguzone,
ilguzone,
orguloni,
suzone
/
cdh. giulgudhoni
Terminologia scientifica
crp, calandra granaria
Etimo
ltn.
gurgulione(m)
Traduzioni
Francese
charançon,
puceron
Inglese
weevil
Spagnolo
gorgojo,
cuco
Italiano
punteruòlo del grano o calandra,
gorgoglióne
Tedesco
Kornwurm,
Kornkäfer,
Kornkrebs.
gurtizòne , nm Definizione
genia de maladia de su trigu, trigu mortu o tabbachinu
Sinonimi e contrari
bruvurinu,
fogubíssimu,
fungubíssimu
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
nielle du blé
Inglese
wheat blight
Spagnolo
caries o tizón del trigo
Italiano
gólpe del grano
Tedesco
Steinbrand,
Schmierbrand.
ingranidúra , nf Definizione
su si fàere o essire matucu de su granu, su lompimentu, nau de is laores
Sinonimi e contrari
ingranimentu
Frasi
su trigu est friscu, a mesu ingranidura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
maturation du blé
Inglese
ripening
Spagnolo
maduración de cereales
Italiano
maturazióne del grano e sìmili
Tedesco
Reife.
martzólu , nm Definizione
una calidade de trigu coinàrgiu
Sinonimi e contrari
martale
Terminologia scientifica
lrs, Triticum aestivum
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avrillet,
blé tendre
Inglese
soft wheat
Spagnolo
trigo tierno
Italiano
grano tènero
Tedesco
Weichweizen.
nébida 1 , nf Definizione
genia de mufa chi ponet a su trigu (in css. parte: fògia, cambu, ispiga)
Sinonimi e contrari
ruinu 1
Terminologia scientifica
mld, Puccinia graminis
Traduzioni
Francese
rouille du blé
Inglese
bunt
Spagnolo
roya negra,
herrumbre
Italiano
rùggine del grano
Tedesco
Rost.
padennòste , nm: parinostu,
pedrinostu,
perdinnosti,
pradennostre,
prainnoste Definizione
donniunu de is granos de una corona, de una cannaca / collana de prainnostes = zenia de prendha de coradhu
Sinonimi e contrari
babbunostru
/
aelmaria
/
nàcaru
Frasi
is didus allisant is parinostus, arrosariendi ◊ est unu pedrinostedhu pitiu pitiu ◊ essiat contendhe sos perdinnostis annoischidhados cun filu istramanadu ◊ minuda, ocannu, s'olia: paret pradennostres!
Etimo
itl.
padrenostro
Traduzioni
Francese
grain du chapelet
Inglese
rosary bead
Spagnolo
cuenta,
grano
Italiano
grano del rosàrio
Tedesco
Rosenkranzperle.
ràsta 1 , nf: areste*,
erista,
reste 1,
rista Definizione
su filighedhu longu, téteru, arrasposu, chi faet sa terga o camisa de dónnia granu in s'ispiga de su trigu, de s'órgiu o erbas de cussa genia
Sinonimi e contrari
listra 1
Frasi
sas ispigas s'ibboidaiant, bi restaiat solu sa reste e trigu no in logu ◊ su trídicu cheret ispozau de sa rasta ◊ giughet paza e rista dogni mannuju, s'annada bona s'ischit a s'incunza ◊ s'orzu si ghirghinzavat pro che li catzare sa rista
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
arête,
barbe d'épi
Inglese
arista
Spagnolo
arista
Italiano
rèsta,
barba del grano
Tedesco
Granne.
trícu , nm: trídicu,
trídigu,
trigu Definizione
fortzis su prus connotu de is laores, genia de erba de tantas calidades chi faet una cannita fine arta agiummai de metro, fògia longa puntuda, e in punta bogat un'ispiga a tantas fileras de granos: su granu chi faet est su prus impreau po farra a pane e a macarrones (mescamente is calidades chi àrridant o Triticum durum): su foedhu po su granu est sèmpere unu upm, ma in su sensu de terra semenada/prena a trigu si narat pl. puru / in su fundhu de su trigu si distinghet: s'arraighina, sa canna, sa fògia, sa cabitza o ispiga; su trigu a erba podet èssere: puzonadu o afasciau, imbénnidu, lieru, metzanu, brujadu, abbruvurau, abbiveradu, anneuladu o fertu de népide, ispadonadu (bellu meda a erba ma cun s'ispiga aortitza po basca a tropu cabudàrgia); su trigu a granu podet èssere maduru, minudu, netu, brutu, suzonadu o tocau de bobbois; calidades de t.: (T. aestivum o trigu modhe) conca de mazu, cossu, majorca, mentanu; (T. turgidum ssp. durum o tostau) arrúbiu, biancale, biancu (a ispiga longa, areste bianca, a canna tuvuda), brotzu, canu, capelli (arestiniedhu, a canna tuvuda), cixiredhu (arestiniedhu, a canna prena), coa de atàlgiu, cuadhàriu (a ispiga longa e pilosa, a canna tuvuda), dandarone, longu, maresu, montrestinu, moro, moru niedhu (arestiniedhu, a canna tuvuda), murru, murru bàsciu (arestiniedhu, ispiga curtza, a canna prena), pitzu de caboru (a ispiga longa e arrubiasta), rasticanu, retore, sardaresu / àteras calidades de erba (o fintzes de laore): trigu ammustatzadu (Claviceps purpurea), trigu antigu o de frommiga (Aegilops geniculata), trigu farru (Triticum spelta), trigu grussu (Triticum turgidum), trigu órgiu (Hordeum vulgare var. distichum: serbit a fàere sa birra), trigu tabbacu (trigumortu); maladias de su trigu: Tilletia caries, Ustilago tritici
Modi di dire
csn:
betare (o semenare), tzapitare, iserbare, messare, carrugare, triulare t.; sos trigos = sos campos semenados a trigu (ma fintzas calidades diferentes de t.); trigu in sàngia = modhe, ingranindhe ma ancora latelate; trigu in amori = sicau, cannemebi, in sa muta zusta pro ndhe lu messare; trigu tzegu = aurtidu, chi no at fatu ispiga; trigu mortu = nadu de su t. a erba, chi est fatu a carbone, a fungu písinu, anneuladu: si est nadu de su ranu triuladu, chi est aurtidu; trigu spabau = sicu de su bentu ’e sole; trigu dent'e cani = cun ispiga metzana, cun duas rigas ebbia de ranu; trigu brenti bianca = chi zughet sa mata de su ranu tropu bianca, metzana (candho su trigu est bonu est a brenti arrúbia); trigu próssimu = apunt'a ispighire; trigu moriscu = triguíndia, moriscu; ollu de trigu = s'ozu chi bogat su trigu, bonu pro sanare sa tzerra; fai in àcua su trigu = fàghere su trigu in abba, samunare su trigu pro lu maghinare; fàghere su trigu in sorfatu = ammodhigare su trigu in abba cun sorfatu de ràmine innantis de lu semenare; èssere cantu trigu farina (nadu de duos) = cantepare de fatas, assimbillaisí meda in dónnia cosa, in su naturali, in is capacidadis e in àteru; mandhigàresi su trigu a erva = godíresi una cosa innantis de su tempus (nadu mescamente pro fémina, faedhendhe de ómine cojendhe); andai a biri is trigus = (in suspu) mòrrere
Frasi
as semenadu trigu bonu in sa terra tua ◊ ainnui no faint pani de trigu dhu portint! ◊ a erva custu trigu est bellu ◊ fiat passendu in sa campagna in mesu de is trigus ◊ in santandria e nadale si sèmenant sos trigos ◊ su trigu maghinadu si cumpartit in bàtoro partes: bilinzone, chivarzu, chiu, podha ◊ innòi fuat annada de caristia, ma innia dhu'iat trigu meda ◊ ocannu est annada mala po is fàas, po is trigus e is àterus loris
2.
no sunt unu menzus de s'àteru: sunt totos duos cantu trigu farina! (G.Ruju)◊ si ti cheriat bene no si aiat mandhigadu su trigu a erva!
Cognomi e Proverbi
prb:
su trigu si ndi segat po sa conca e no po sa canna
Terminologia scientifica
lrs, Triticum aestivum, Triticum turgidum ssp. durum
Etimo
ltn.
tridicum
Traduzioni
Francese
blé,
froment
Inglese
wheat
Spagnolo
trigo
Italiano
grano,
fruménto
Tedesco
Weizen.
urgugiòne , nm: orguloni,
urguglioni,
urgulloni,
urguzone Definizione
bobboi piticu, niedhu, chi faet in su trigu incungiau
Sinonimi e contrari
alguzone,
gruguglioni*,
ilguzone,
suzone
Frasi
s'urgulloni ponit in su trigu e in s'órgiu
2.
cust'idea est un'urguzone chi li est rodendhe su chervedhu
Terminologia scientifica
crp, calandra granaria
Traduzioni
Francese
charançon
Inglese
corn-weevil
Spagnolo
gorgojo
Italiano
punteruòlo del grano
Tedesco
Kornwurm.