alguzòne , nm: arguzone Definition
genia de bobboi niedhu, de duos millímetros, chi ponet sa cria in su trigu incungiau e dhu punghet, totu
Synonyms e antonyms
gruguglioni,
ilguzone,
orguloni,
suzone
Scientific Terminology
crp, calandra granaria
Translations
French
charançon
English
wheat-weevil
Spanish
gorgojo
Italian
punteruòlo del grano
German
Kornwurm.
arèste , nf: arista,
erista,
irista,
rasta 1 Definition
braba de s'ispiga, su filighedhu longu, téteru, chi faet sa camisa de dónnia granu in s'ispiga de su trigu, de s'órgiu o de àtera erba deasi / min. aristixedha
Synonyms e antonyms
listra 1
Idioms
csn:
iscalaxiu che un'arista (nadu de unu)= finedhedhu, istrízile apunta a s'irzànghere; trigu aresti niedhu = calidade de trigu
Scientific Terminology
rbr
Etymon
ltn.
arista
Translations
French
arête,
barbe d'épi
English
arista
Spanish
arista
Italian
rèsta,
barba del grano
German
Granne.
bruvurínu , nm Definition
pruinedhu; genia de maladia, mufa niedha chi ponet a su trigu
Synonyms e antonyms
fodhebíssina,
fogubíssimu,
fungubíssimu,
furcone,
gurtizone
Scientific Terminology
mld, Tilletia caries
Etymon
srd.
Translations
French
carie du blé
English
rot
Spanish
carbón hediondo
Italian
càrie del grano
German
Kornfäule.
carrucàre , vrb: carrugare Definition
portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare
Synonyms e antonyms
assedare,
isseidare
Sentences
los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu
Etymon
srd.
Translations
French
porter les graines à l'aire
English
to carry grain to barnyard
Spanish
rebañar el trigo en la era
Italian
portare il grano all'àia per la trebbiatura
German
den Weizen auf den Dreschplatz bringen.
cugudhàu , nm Definition
su cuguzadu, sa camisa o càscia de su trigu ancora in s'ispiga
Synonyms e antonyms
cuguzone,
erenzu,
iscuguza,
scefa,
scefabi
Sentences
su trigu fait sa palla de cugudhau ◊ sa paza est fata in fine, ma ancora su cugudhau est meda: moliae! ◊ su trigu si prugat po nd'iscerai su cugudhau chi est abarrau
Scientific Terminology
rbr
Etymon
srd.
Translations
French
balle du blé
English
husk
Spanish
cascabillo
Italian
lòppa,
pula del grano
German
Spreu.
cuguzòne , nm Definition
su cuguzadu, sa camisa o càscia de su trigu ancora in s'ispiga
Synonyms e antonyms
cugudhau,
erenzu,
scefa,
scefabi
Scientific Terminology
rbr
Etymon
ltn.
cuculione(m)
Translations
French
balle du blé
English
husk
Spanish
cascabillo
Italian
lòppa del grano
German
Spreu.
grugugliòni, grugullòni , nm: gruguzone 1,
gruguzoni,
grulloni,
gurgugione,
gurgulloni Definition
babbaurru de trigu, bobboi pitichedhu, chi ponet in su trigu incungiau e dh'istampat, totu
Synonyms e antonyms
alguzone,
ilguzone,
orguloni,
suzone
/
cdh. giulgudhoni
Scientific Terminology
crp, calandra granaria
Etymon
ltn.
gurgulione(m)
Translations
French
charançon,
puceron
English
weevil
Spanish
gorgojo,
cuco
Italian
punteruòlo del grano o calandra,
gorgoglióne
German
Kornwurm,
Kornkäfer,
Kornkrebs.
gurtizòne , nm Definition
genia de maladia de su trigu, trigu mortu o tabbachinu
Synonyms e antonyms
bruvurinu,
fogubíssimu,
fungubíssimu
Scientific Terminology
mld
Translations
French
nielle du blé
English
wheat blight
Spanish
caries o tizón del trigo
Italian
gólpe del grano
German
Steinbrand,
Schmierbrand.
ingranidúra , nf Definition
su si fàere o essire matucu de su granu, su lompimentu, nau de is laores
Synonyms e antonyms
ingranimentu
Sentences
su trigu est friscu, a mesu ingranidura
Etymon
srd.
Translations
French
maturation du blé
English
ripening
Spanish
maduración de cereales
Italian
maturazióne del grano e sìmili
German
Reife.
martzólu , nm Definition
una calidade de trigu coinàrgiu
Synonyms e antonyms
martale
Scientific Terminology
lrs, Triticum aestivum
Etymon
srd.
Translations
French
avrillet,
blé tendre
English
soft wheat
Spanish
trigo tierno
Italian
grano tènero
German
Weichweizen.
nébida 1 , nf Definition
genia de mufa chi ponet a su trigu (in css. parte: fògia, cambu, ispiga)
Synonyms e antonyms
ruinu 1
Scientific Terminology
mld, Puccinia graminis
Translations
French
rouille du blé
English
bunt
Spanish
roya negra,
herrumbre
Italian
rùggine del grano
German
Rost.
padennòste , nm: parinostu,
pedrinostu,
perdinnosti,
pradennostre,
prainnoste Definition
donniunu de is granos de una corona, de una cannaca / collana de prainnostes = zenia de prendha de coradhu
Synonyms e antonyms
babbunostru
/
aelmaria
/
nàcaru
Sentences
is didus allisant is parinostus, arrosariendi ◊ est unu pedrinostedhu pitiu pitiu ◊ essiat contendhe sos perdinnostis annoischidhados cun filu istramanadu ◊ minuda, ocannu, s'olia: paret pradennostres!
Etymon
itl.
padrenostro
Translations
French
grain du chapelet
English
rosary bead
Spanish
cuenta,
grano
Italian
grano del rosàrio
German
Rosenkranzperle.
ràsta 1 , nf: areste*,
erista,
reste 1,
rista Definition
su filighedhu longu, téteru, arrasposu, chi faet sa terga o camisa de dónnia granu in s'ispiga de su trigu, de s'órgiu o erbas de cussa genia
Synonyms e antonyms
listra 1
Sentences
sas ispigas s'ibboidaiant, bi restaiat solu sa reste e trigu no in logu ◊ su trídicu cheret ispozau de sa rasta ◊ giughet paza e rista dogni mannuju, s'annada bona s'ischit a s'incunza ◊ s'orzu si ghirghinzavat pro che li catzare sa rista
Scientific Terminology
rbr
Translations
French
arête,
barbe d'épi
English
arista
Spanish
arista
Italian
rèsta,
barba del grano
German
Granne.
trícu , nm: trídicu,
trídigu,
trigu Definition
fortzis su prus connotu de is laores, genia de erba de tantas calidades chi faet una cannita fine arta agiummai de metro, fògia longa puntuda, e in punta bogat un'ispiga a tantas fileras de granos: su granu chi faet est su prus impreau po farra a pane e a macarrones (mescamente is calidades chi àrridant o Triticum durum): su foedhu po su granu est sèmpere unu upm, ma in su sensu de terra semenada/prena a trigu si narat pl. puru / in su fundhu de su trigu si distinghet: s'arraighina, sa canna, sa fògia, sa cabitza o ispiga; su trigu a erba podet èssere: puzonadu o afasciau, imbénnidu, lieru, metzanu, brujadu, abbruvurau, abbiveradu, anneuladu o fertu de népide, ispadonadu (bellu meda a erba ma cun s'ispiga aortitza po basca a tropu cabudàrgia); su trigu a granu podet èssere maduru, minudu, netu, brutu, suzonadu o tocau de bobbois; calidades de t.: (T. aestivum o trigu modhe) conca de mazu, cossu, majorca, mentanu; (T. turgidum ssp. durum o tostau) arrúbiu, biancale, biancu (a ispiga longa, areste bianca, a canna tuvuda), brotzu, canu, capelli (arestiniedhu, a canna tuvuda), cixiredhu (arestiniedhu, a canna prena), coa de atàlgiu, cuadhàriu (a ispiga longa e pilosa, a canna tuvuda), dandarone, longu, maresu, montrestinu, moro, moru niedhu (arestiniedhu, a canna tuvuda), murru, murru bàsciu (arestiniedhu, ispiga curtza, a canna prena), pitzu de caboru (a ispiga longa e arrubiasta), rasticanu, retore, sardaresu / àteras calidades de erba (o fintzes de laore): trigu ammustatzadu (Claviceps purpurea), trigu antigu o de frommiga (Aegilops geniculata), trigu farru (Triticum spelta), trigu grussu (Triticum turgidum), trigu órgiu (Hordeum vulgare var. distichum: serbit a fàere sa birra), trigu tabbacu (trigumortu); maladias de su trigu: Tilletia caries, Ustilago tritici
Idioms
csn:
betare (o semenare), tzapitare, iserbare, messare, carrugare, triulare t.; sos trigos = sos campos semenados a trigu (ma fintzas calidades diferentes de t.); trigu in sàngia = modhe, ingranindhe ma ancora latelate; trigu in amori = sicau, cannemebi, in sa muta zusta pro ndhe lu messare; trigu tzegu = aurtidu, chi no at fatu ispiga; trigu mortu = nadu de su t. a erba, chi est fatu a carbone, a fungu písinu, anneuladu: si est nadu de su ranu triuladu, chi est aurtidu; trigu spabau = sicu de su bentu ’e sole; trigu dent'e cani = cun ispiga metzana, cun duas rigas ebbia de ranu; trigu brenti bianca = chi zughet sa mata de su ranu tropu bianca, metzana (candho su trigu est bonu est a brenti arrúbia); trigu próssimu = apunt'a ispighire; trigu moriscu = triguíndia, moriscu; ollu de trigu = s'ozu chi bogat su trigu, bonu pro sanare sa tzerra; fai in àcua su trigu = fàghere su trigu in abba, samunare su trigu pro lu maghinare; fàghere su trigu in sorfatu = ammodhigare su trigu in abba cun sorfatu de ràmine innantis de lu semenare; èssere cantu trigu farina (nadu de duos) = cantepare de fatas, assimbillaisí meda in dónnia cosa, in su naturali, in is capacidadis e in àteru; mandhigàresi su trigu a erva = godíresi una cosa innantis de su tempus (nadu mescamente pro fémina, faedhendhe de ómine cojendhe); andai a biri is trigus = (in suspu) mòrrere
Sentences
as semenadu trigu bonu in sa terra tua ◊ ainnui no faint pani de trigu dhu portint! ◊ a erva custu trigu est bellu ◊ fiat passendu in sa campagna in mesu de is trigus ◊ in santandria e nadale si sèmenant sos trigos ◊ su trigu maghinadu si cumpartit in bàtoro partes: bilinzone, chivarzu, chiu, podha ◊ innòi fuat annada de caristia, ma innia dhu'iat trigu meda ◊ ocannu est annada mala po is fàas, po is trigus e is àterus loris
2.
no sunt unu menzus de s'àteru: sunt totos duos cantu trigu farina! (G.Ruju)◊ si ti cheriat bene no si aiat mandhigadu su trigu a erva!
Surnames and Proverbs
prb:
su trigu si ndi segat po sa conca e no po sa canna
Scientific Terminology
lrs, Triticum aestivum, Triticum turgidum ssp. durum
Etymon
ltn.
tridicum
Translations
French
blé,
froment
English
wheat
Spanish
trigo
Italian
grano,
fruménto
German
Weizen.
urgugiòne , nm: orguloni,
urguglioni,
urgulloni,
urguzone Definition
bobboi piticu, niedhu, chi faet in su trigu incungiau
Synonyms e antonyms
alguzone,
gruguglioni*,
ilguzone,
suzone
Sentences
s'urgulloni ponit in su trigu e in s'órgiu
2.
cust'idea est un'urguzone chi li est rodendhe su chervedhu
Scientific Terminology
crp, calandra granaria
Translations
French
charançon
English
corn-weevil
Spanish
gorgojo
Italian
punteruòlo del grano
German
Kornwurm.