alciàre , vrb: (al-ci-a-re)
altzai,
altzare,
altziare,
anciai,
antiare,
antziai,
antziare,
arciai,
arciare,
artiai,
artiare,
artzare,
artziai,
artziare,
asciare,
atziai Definitzione
andhare o portare de unu logu o tretu prus bàsciu a unu prus in artu, andhare a in artu, prus in artu, fàere artu; si narat fintzes de is nues candho si firmant de pròere e si oberint unu pagu; de is prétzios si narat po incarire
Sinònimos e contràrios
acadhai,
ampiai,
apicai,
apilicare,
apugiai,
fartziare,
pesai,
pigai 1
/
arteriare,
ufiare
/
illaschiare,
isclarire,
ispalaciae
/
abantai
/
mediare,
mezorare
| ctr.
abasciai,
calai,
falare
Maneras de nàrrere
csn:
artziare su fogu = acradiare su fogu; artziai is prétzius = incarire; artziare sa boghe = artziai sa boxi, faedhare prus in artu, fintzas a briga o pro arrennegu (si podet nàrrere fintzas de televisione, de aràdio, a manera de si pòderent intèdhere de prus); artziare in gradu = leare gradu prus artu, essire prus de importu; altzai sa conca, sa chighirista (nâdu de zente) = fàgheresi tostu, dàresi tropu importàntzia, crèresi prus importante, fàghere su barrosu
Frases
randhas de fumu si àsciant in s'aera ◊ si sunt aciapados unu altzendhe e unu falendhe ◊ su bentu àntziat e falat sa foza in s'àghera ◊ at antziau sos ocros a chelu ◊ atzidinci asuba de s'iscannu! ◊ s'astronavi iat pigau a artziai a sa dereta ◊ dade sa manu a mi ndhe altzare! ◊ sos fraigamuros àsciant sos muros pro fàghere sa domo ◊ fint arciandhe in sa trempa pro intrare a sa vidha ◊ in agustu soe artziata a Núgoro
2.
est proindhe, ma si àrtziat esso a campu ◊ si àltziat custa néula andhamus ◊ a manzanu fit proindhe ma a sero che at artziadu e bogadu su sole
3.
a sa muzere no li at antziau mancu ocros ◊ sos pastores àlciant s'oju e abbàidant su masone ◊ in tota die no li aiat asciadu de oju ◊ candu àrtziat su soli gei callentat!
4.
no ti arcis, ca tanti no tenis arrexoni! ◊ si àlciat e si falat, brighendhe ◊ como ti apo in manu, chi ti altzes o ti fales o carchedhes! ◊ su ti che altzare asie a sas istellas… no est moderascione!
5.
pustis de tale impresa podes fàghere mercantzia e sa tua genia artziare
6.
su salmoni dh'ant artiau de préssiu ◊ gei est artziada, custa cosa, a costai aici meda!…
Tradutziones
Frantzesu
monter,
soulever
Ingresu
to rise,
to lift
Ispagnolu
subir,
levantar,
alzar
Italianu
salire,
ascéndere,
sollevare,
innalzare
Tedescu
hinaufsteigen,
heben.
iscancarài, iscancaràre , vrb: scancarai Definitzione
mòvere o iscravare is càncaros a un'apertura, bogare de is grofales, bogare de pare; iscabbúllere de calecuna cosa / iscancarata de risu = iscacagliada; iscancaraisí de mandai, donai cosa = smeraisí, isperrumàresi
Sinònimos e contràrios
iscancaredhare,
iscancaritare,
isconsiminzare,
spulliciae
/
iscabbúllere
2.
fit trabballante e netu de bíssios, ma su èssere aggarrau est maladia mala a iscancarare
3.
a intèndhede su teu de una mamma po su fizu che iscàncarat s'ànima ◊ papo calecuna cosa tantu po che iscancarare su fàmene
4.
cussus no si funt iscancaraus mai de mandai unu moi de trigu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire sortir des gonds
Ingresu
to unhinge
Ispagnolu
desquiciar,
desgoznar
Italianu
scardinare
Tedescu
aus den Angeln heben.
isconsiminzàre, isconsimizàre , vrb: iscosciomingiai,
iscossiminzare,
iscossimizare,
iscossomingiai,
iscussimintzare,
iscussiminzare,
scoscimingiai Definitzione
bogare de pare, iscosciare, illascare, guastare male una cosa, nau mescamente de is peis o cambas de unu trastu; fàere dannu
Sinònimos e contràrios
destrui,
dissantarare,
ildeossare,
irgangalistae,
isbabbarrare,
iscadapiare,
iscunsertare,
istracassare,
istraessare,
scannugai,
scosciai
| ctr.
conziminare,
ingrauciare
Frases
si che la fúrrias gai, cussa cradea l'iscossiminzas, totu!
2.
donzi note l'iscrujuraiat s'àitu e chin sa robba l'iscussimintzaiat su semenatu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dégonder,
disjoindre
Ingresu
to unhinge,
to break up
Ispagnolu
romper,
destrozar
Italianu
sgangherare,
sconnèttere
Tedescu
aus den Angeln heben,
aus den Fugen bringen.
pesài , vrb: pesare,
pessare 1 Definitzione
pònnere ritzu, prantau, istrantagiau, artzare in artu, a cara a in artu, o fintzes solu unu pagu de no arresurtare in terra; pigare e trantzire a una bandha, pònnere a una parte, chistire; nau de sa pasta e de su pane cun su frammentu, segare de su cumossu e giare sa forma a su pane, ufrare aghedandho (ufrandho si supesat), èssere a puntu giustu po dhu còere; nau de sa fera, fàere essire, giagarare a manera de dha pòdere bíere e cassare
Sinònimos e contràrios
arritzare,
ficare,
fichire,
istantargiai
/
allogae,
coltoire,
frànghere,
pigai 1,
transiri 1
/
atrafudhai
/
seguzare
| ctr.
crocai,
imbasciai,
incruai,
sèdere
Maneras de nàrrere
csn:
pesare unu muru, pesai una domu = fai unu muru, fraigare una domo; pesare una domo in muros = fai is murus de sa domu; pesàrendhe sos pes dae terra = isbodhiaisí, fai debressi; pesare dae maladia = sanai, cummentzai a si ndi pesai de su letu una borta passau su mali; pesàresi su bentu = cummentzai a fai bentu, andai bentu; pesai is ogus = artziare sa crista, sos ogros, arritzare sa conca pro abbaidare prus in artu; pesai su pani ciuetu = sestare, segare a cantos, onzi cantu unu pane (civraxu, cocòi, àteru); pesare abbolotu, burdellu = pònniri certu, fai certai, certai; pesare arta (una chistione) a unu = certaidhu po ccn. cosa, pigaidhu a tzérrius, nàrriri cosa; pesàresi a cantare, pesare una boghe, una batorina, un'otada = cummentzai o ponnirisí a cantai, cantai una batorina, una curba; pesàresi a boghes = ghetai tzérrius; pesàresi fogu = allúiri fogu, cumentzai a s'istèrriri fogu fuiu; pesare a bolare = bolai, andai a bólidu, fai bolai, isperditziai; pesare sa néula, su nie, su fritu = fai passai sa nébida, sa ní, su frius; pesare de renes = istrantaxai, pruscatotu assusai, andai mellus bèni, istai mellus; pesàrendhe sa domo = tènniri contu sa domu, fai su torracontu de sa famíglia; pesare su ballu = fai su ballu
Frases
no as s'ardire pro ti ne pessare dae su letu ◊ po pesai a susu tocat a fai un'iscala a gradinus de telutzas niedhas ◊ a s'albéschida pesat a s'altura su crapalzu (P.Lavra)◊ su pitzinnu est rutu: pesandhelu! ◊ su muru bene pesadu faghet bellesa e onore ◊ su bentu pesat su pruini a remolinadura ◊ ti apu donau dinai po ti ndi pesai sa domu ◊ pesa a ballare, Muschitedha mia! ◊ chi arruit gei si ndi torrat a pesai! ◊ iat bófidu a ndhe dhi torrare a pesare cussa crésia orruta torrada a unu mògoro de pedra
2.
comente agabbas de manigare pèsache totu! ◊ da, pesadechela custa cosa, ca amus fatu! ◊ a sa pipia candu est matuchedha nde dhi pesant is orichinus de prata e dhi ponent is de oro ◊ pesadindhe de inoghe, istrizi ca istrobbas!
3.
su pane in zerru istentat a pesare ◊ sas córbulas prenas de símula fint ammadricadas dae su sero prima e como fint pesadas ◊ sa pasta no at pesau bene
4.
su cani at pesau unu lèpuri, una perdixi ◊ sos canes ant pesadu unu sirvone
5.
si essit su sole che pesat sa néula ◊ si andhat bentighedhu tébiu che pesat su nie ◊ si aiat próidu che aiat pesadu custu frizidore ◊ in bidha si pesat unu grandu avolotu contras a Perdixedhu malas trassas ◊ candho pesaiat una boghe isse intumbiat in sas badhes de acurtzu ◊ su tilibirche comente caentaiat sole si pesaiat a bolare ◊ za coitamus a pesare a bolare cussos duos sodhos!…◊ cussu fogu fuidu si est pesadu comogomo ◊ no mi la peses tantu arta ca sinono mi che so andhendhe! ◊ babbu cun Luiginu nci funt torraus a pesai a medau ◊ s'iat pesau unu bentu chi che crocàt fintzes is ogiastos ◊ s'at pesadu nues mannas
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie pesat chito faghet zoronada ◊ s'abbisóngiu pesat su béciu a curri
Tradutziones
Frantzesu
se lever,
soulever,
mêler du levain
Ingresu
to get up,
to leaven,
to raise
Ispagnolu
levantarse,
alzar,
fermentar
Italianu
alzarsi,
sollevare,
innalzare,
lievitare
Tedescu
aufstehen,
sich erheben,
heben,
aufheben,
aufgehen.
supesàre , vrb Definitzione
artzare, pesare de terra; cunsiderare, nàrrere cantu o ite balet ccn. cosa, cunsiderare bene
Sinònimos e contràrios
alciare,
pesai
/
cunfígiri,
pesai 2
/
calculai
| ctr.
abasciai
Frases
mira chi sa madrighe est supesendhe! ◊ ndhe supesat s'imbóligu dae terra e si lu ponet in coa ◊ un'undha dae palas alta e forte lu supesat ◊ supesados a bolu dae terra, milliones de ojos incantados bos ant acumpagnadu
2.
sas poesias cherent bene supesadas pro ndhe seberare sa menzus ◊ eo supeso sas cosas, abbàido ite ndhe podet capitare
3.
sos pes muntenent sa càssia supesada dae terra
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
soulever
Ingresu
to lift
Ispagnolu
levantar,
sopesar
Italianu
sollevare,
soppesare
Tedescu
heben.