aggàntzu , nm Definition
cosa a ue agganciare, nau fintzes po iscusa, cosa chi si narat o chi si faet coment'e iscusa
Synonyms e antonyms
acantzadorju,
achirru
/
arraghèscia,
irbortu
Etymon
srd.
Translations
French
point d'appui
English
hold
Spanish
agarradero,
asidero
Italian
appìglio
German
Haltepunkt,
Vorwand.
amèga , avb: ammegu,
ammega,
ammegas,
megas Definition
megai de…, èssere faendho, acant'a fàere, apenas fata calecuna cosa / ammegas de mandhigare = sughestantu, in s'ora chi fit, o chi est, manighendhe
Sentences
ammegas de bènnere so in su mamentu
2.
proite tue, fizu de s'upa manna e de unu filu de lughe, ammega in s'oru de sa corona, cun sa làntia de su pensamentu già chircas e preguntas?
Etymon
srd.
Translations
French
être sur le point de…
English
in the act of…
Spanish
mientras,
a punto de
Italian
nell'atto di…
German
im Begriff zu.
amegài, amegàre , vrb: ammegai,
ammegare,
megai Definition
èssere apunta a…, acanta a…, èssere faendho
Sentences
bàsciu chi faint su giru de totu sa bidha, no amegant de ndi torrai (A.Garau)◊ sa zente amegat de betare fiores ca est passendhe su santu
2.
amegat ca est istenteriau fendi sa missa, ca nci ponit ora e mesu, gopai vicàriu
Translations
French
être sur le point de…
English
to be going to…
Spanish
estar a punto depara,
estar
Italian
stare per…,
èssere nell'atto di…
German
im Begriff sein zu.
ammunzàdu , pps, agt Definition
de ammunzare; immarriu a tropu, chi at leau tropu múngia
Synonyms e antonyms
istasidu
2.
fuit totu sueradu, ammunzadu, istracu
Translations
French
en mauvais état,
mal en point
English
mistreated
Spanish
agotado
Italian
strapazzato
German
mißhandelt.
arrepúnta , nf, nm: arrepuntu,
repunta Definition
genia de cosidura lasca, a puntos lascos, atesu de pare
Synonyms e antonyms
ifeltza
Etymon
ctl.
repunt
Translations
French
point piqué,
piqûre
English
stiching
Spanish
pespunte
Italian
impuntura
German
Steppnaht.
búrgu , nm Definition
fossu mannu e cofudu prenu de abba, in is errios
Synonyms e antonyms
corrovoni,
foxone,
gurgu 1,
pógiu
/
cdh. tisina
Sentences
su rivu in mesu de sas rocas format metas burgos, pojos e pischinas ◊ burgos de abbas límpias càmbiant in pischinas mortas
Etymon
ltn.
gurgus
Translations
French
point le plus profond (d'un fleuve)
English
river ditch
Spanish
hondonada
Italian
tónfano
German
Tiefe im Fluß.
corciadúra , nf Definition
su corciai
Synonyms e antonyms
ifertzidura
Idioms
csn:
fai sa c. de unu bistiri = pònnere puntos pro muntènnere su prenimentu; c. de fàulas = imprenimentu de fàulas, de cosas nadas pro che furriare a unu, pro lu cumbínchere de carchi cosa
Etymon
srd.
Translations
French
point piqué
English
quilting
Spanish
hilvanado
Italian
impuntitura
German
Steppnaht
furriadólzu , nm, agt: furriadórgiu,
furriadorju,
furriadorzu,
furriadroxu Definition
tretu inue si fúrriat, a ue si faet fúrriu, logu (e aprigu, barracu, pinnetu, domo) a ue si torrat a crocare, a istare
Synonyms e antonyms
biradorzu,
furriada,
ghiradorju
/
barraca,
domo,
pinnetu
/
bidhichedha,
bidhiciolu,
madau,
trechinzu
Idioms
csn:
non lassare perdas in furriadórgiu = circai a perda furriada, forrogare e betare apare totu, chirchendhe; bentu furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada
Sentences
Tzitzu fit ómine chi connoschiat onzi segretu e furriadorzu ◊ custos sunt ammentos de unu tempus chena furriadorzu
2.
me in su Sulcis unu tempus is bidhas fiant furriadroxus ◊ aiant fatu unu bellu pículu de caminu a pè ca s'istrada no imbatiat finas a su furriadolzu ◊ die manna cun die visitant cuiles e furriadolzos ◊ sos furisteris fint remonzendhe sos trastos pro leare su caminu de su furriadorzu
Scientific Terminology
pst, slg
Etymon
srd.
Translations
French
tournant,
point de repère,
point de retour
English
turning-point,
land mark
Spanish
punto de vuelta,
de referencia
Italian
punto di svòlta,
di riferiménto,
di ritórno
German
Wendepunkt,
Bezugspunkt.
ifèltza , nf, nm: ifertza,
ifretza,
ifritza,
infeltza,
infertza,
infertzu,
infiltza,
infretza Definition
puntu mannu de filu chi si ponet a lascu (po cussu dhu narant fintzes lentu, sciamplu) po mantènnere s’orrobba bene firma innanti de dha cosire e chi si che tirat apustis
Synonyms e antonyms
frissa 2,
imbasta
Sentences
est bene cosidu e fatu chena infertzu ◊ apo passau s'infertza a s'aforru ◊ sa prima cosa chi su mastru faghiat fàghere a su dischente imparendhe a sartu fit a che tirare s'ifretza
Etymon
srd.
Translations
French
faufilure,
point piqué
English
tacking,
stitching
Spanish
hilván
Italian
imbastitura,
impuntura
German
Heftnaht,
Steppnaht.
ifertzidúra , nf: ifretzidura,
infiltzitura Definition
genia de cosidura a lascu, a puntos mannos, po mantènnere bene s’orrobba sestada intrada apare fintzes a dha cosire (apustis si che tirat)
Synonyms e antonyms
afritzidura,
corciadura,
frissadura,
ifritzinzu
Etymon
srd.
Translations
French
point piqué,
faufilure
English
quilting,
basting
Spanish
hilvanado
Italian
impuntitura,
imbastitura
German
Steppnaht,
Heftnaht.
maltràtu , agt, nm: malutratu,
matratu Definition
prus che àteru nau de ccn., chi est fintzes légiu de bisura a fortza de istare male o de dhu tratare male, chi si biet a sa bisura chi at sufriu o est sufrindho meda; nau de cosa, chi est malacòncia, andada male; su maletratare
Synonyms e antonyms
atrasatadu,
ispitiu,
issiminziu,
istrimuzidu,
mabagrabiu,
stravaciau
/
matratamentu
Sentences
tres ndh'incontrat malancinidos e gai maltratos chi pariat zente essindhe dae sa presone ◊ sa zente maltrata patindhe meda creschiat sa vida ◊ ses de persone maltrata ◊ nàrami ite as àpidu, Antioga, totu aggruncida e maltrata! ◊ zughes sa carena matrata pro cantu ses patindhe
3.
pro ti dare maltratu, no t'iscrio! (Moretti)◊ cantu malutratu l'apo fatu a muzere mia!…◊ a imperriotu mi dh'ia cicida: a su maltratu chi teniat de mei sa madriola si fut aortida
Translations
French
fané,
mal en point,
affaibli
English
run down
Spanish
maltrecho
Italian
sciupato,
deperito
German
abgezehrt,
heruntergekommen,
beschädigt,
verdorben.
megài, megàri , vrb: amegai* Definition
m. a, de…: èssere apunta a…, acanta a…, èssere faghindhe… (si podet nàrrere de su presente e fintzes de su passau, imp.)
Sentences
megàt de si fai una barca ◊ eita megat de sutzedi? ◊ megas de mi fai su chilighiti ◊ murighendi in sèi in sèi si megàt: Oi etotu bollu imparai a ligi ◊ ita megas de arrallai? ◊ ita megas de fai? ◊ no intendis su chi megant de ti nai?! ◊ bah, dèu megu a nci andai: adiosu!
Translations
French
être sur le point de… aller + v.
English
to be going to…
Spanish
estar para,
estar a punto de…
Italian
èssere nell'atto di…
German
im Begriff sein (Inf.),
gerade.
no , avb: non,
nu Definition
foedhu de nega impreada prus che àteru coment'e avb. (ma fintzes coment'e nm.) po giare a cumprèndhere sèmpere su contràriu de su chi si narat cun su vrb.; in d-unas cantu nadas, su no podet bàlere po adduire, fàere a cumprèndhere chi eja / a/c., impare cun su vrb. in forma de cong. si ponet sèmpere po fàere su modu de cumandhu negativu: no bi andhes!, no fuedhis aici!, no bos isarchedas!, no contedas fàulas!, no cumences!, no fatzais giura!, no ti pighis pentzamentu!, no dias curpas a su mastru!; si manígiat meda in is pregontas po ischire ma nau in su sensu precisu de bòllere su contràriu: Cudhu líbberu no mi l'as buscadu?, No l'as fatu ancora su cumandhu chi ti apo nadu?, No bi la ses morighendhe sa bagna in su fogu?; no + cong. = a bortas chi…, de is bortas chi…
Idioms
csn:
(in prop. dipendhentes) no… + vrb. a su cong. = a bortas chi…, no siat chi…, a manera chi…, pro chi no…; no est a (+ vrb. inf. o cong.) = no tocat de…; no est chi… (+vrb.)? = de is bortas, (vrb.)?; dae su no no si tinghet paperi = si rispondhes totu chi nono, a sas dimandhas chi ti faghent (in su porrogu), no ischint e no iscrient nudha
Sentences
no podia annare nen carru a innanti e nen carru ifatu ◊ no est cosa de tocares tue ◊ chin cussa nos istimamus, ma su babbu, no de mi la dare, no diat chèrrere mancu chi cole in su camminu issoro ◊ nu apu acutu a pigai su postali
2.
cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas ◊ bae a bídere no li bisonzet cosa! ◊ s'inghinúciant fachendhe oratzione no los cumbincat sa tentatzione (T.Ziranu)◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ custu dolore de conca so pessendhe no siant sos ogros chi mi lu sunt faghindhe ◊ at a esse mellus a nosi ndi andai, non mutat is carabbineris abberu! ◊ bazi e no che torredas!◊ intrate chi b'at fritu, non bos refrietas! (A.Pau)
3.
no est gai, no, a fàghere a sa maconatza: dae tentu e fàghela bene, sa cosa! ◊ a nois no est a nos bierezas in gala: est a bíere ite bi at intro de su coro! ◊ no est a lu bídere gai, a cussu, no: cussu est professore de s'universidade, fintzas si no paret! ◊ no est chi comporais lissa bella? ◊ no est chi mi podes fàghere custu piaghere?
4.
bi at ómine chi est una die cun s'una, una die cun s'àtera: e no faghent gai sos mascros berbeghinos puru?!…◊ ih, ello nono, no faghent totugantos gai, a si che collire sa linna chi at segadu àtere?!… Ponide cue e segadebbondhe, si ndhe cherides! ◊ custu no est fritu… lampu!
5.
ballit prus su no miu chi no su si tuu
Etymon
ltn.
non
Translations
French
ne… pas,
point,
non
English
not
Spanish
no
Italian
non
German
nicht,
kein.
padúle , nf, nm: paoi,
paule,
pauli Definition
abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos
Synonyms e antonyms
gurgu 1,
lacone,
lacuedha,
làcuna,
pógiu,
trógliu
Sentences
brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni
2.
bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu
Surnames and Proverbs
smb:
Paulis
Etymon
ltn.
padule(m)
Translations
French
point le plus profond (d'un fleuve)
English
big pool
Spanish
gran poza de agua en los ríos
Italian
grande pózza d'àcqua nei fiumi
German
große Wasserlache in Flüssen.
pintirína , nf, nm: pintirinu Definition
genia de marchighedhu minudu minudu, fintzes in sa pedhe
Synonyms e antonyms
pannuga,
piga,
pintirighinu
Sentences
su chelu in note crara est a pintirinos: sunt sos istedhos chi lughent
2.
cussu pisedhu zughet sa cara totu a pintirinos
Etymon
srd.
Translations
French
point,
petit point
English
point,
speck
Spanish
punto
Italian
punto,
puntino
German
Punkt,
Pünktchen.
pógiu , nm, nf: poja 1,
poju,
pou,
poxu,
poza,
pozu Definition
fossu prenu de abba mescamente in errios mannos (ma fintzes fossu ebbia); genia de bartza tundha, fraigada a muru, in su sartu
Synonyms e antonyms
bàtiga,
cadhaja,
corrovoni,
fògia 1,
foxone,
gurgu 1,
trógliu
Idioms
csn:
una poja de ludu = fossu prenu de ludu; pozu de sàmbene = lacuina, lotzina de sànguini chi at pérdiu ccn.
Sentences
sa rana istat cracagliendhe intro de sos pojos ◊ si no ischis nadare, no ti abburres in sos pògios fundhucos! ◊ de tretu in tretu su pastore at fatu sos pojos pro abbare sa robba ◊ l’avio zirau e istrampau in su ludu de una poza, gherrandhe a istrumpa
2.
in s'ortu bi amus fatu su poju pro collire s'abba
3.
custu est fintzas tempus de oro pro chie est fora de pojos de peleu
Surnames and Proverbs
smb:
Poggiu
Translations
French
point le plus profond d'un fleuve
English
river ditch
Spanish
hondonada en los ríos
Italian
tónfano
German
Kolk.
púntu 1 , nm Definition
singiale iscritu tundhu minudedhedhu chi si faet solu ponendho a incracadura sa punta de sa pinna in pitzu de sa cosa (paperi o àteru) chentza dha frigare: est unu de is elementos fundhamentales de sa giometria (impare a sa línia e a su pianu) e pigau deosi si cunsiderat chentza mannària peruna; si narat in su sensu de logu po unu tretu precisu, unu tretu sinnalau, e in su sensu de tempus po unu mamentu o iscuta, ora distinta; si narat fintzes in su sensu de gradu, posidura – e po cussu fintzes mannària, graesa – de calecuna cosa in d-una genia de iscala, genia de gradu fintzes de sa boghe e de is sonos segundhu ue si ponent in s'iscala musicale (artu, bàsciu); in s'iscritura si manígiat po significare sa serrada de unu períodu cun d-una e mescamente prus de una propositzione: candho si ndhe ponet duos subràbari /:/ bolet nàrrere chi su chi sighit est un'elencu, una lista, o un'ispiegatzione de su chi est iscritu in sa propositzione fintzes a is duos puntos (in cust'úrtima possibbilidade, sa prop. apustis de is duos puntos arresurtat indipendhente); custos duos puntos etotu in matemàtica funt su símbulu de sa divisione, ispartzidura de sa cantidade iscrita a manca in tantas partes cantu narat sa cifra a destra (divisore)/ min. puntighedhu = pintirinu, mància pitichedhedha
Synonyms e antonyms
mamentu,
ora,
tretu
Idioms
csn:
dare su p. = fàghere o pònnere carchi cosa a manera chi pendhat a un'ala (es. pamentu, cabertura, surcu); èssere o torrare a malu p. = a tretu de istare male, malegontzu, malibigau; èssere a p. de mortu = a malu tretu de ndhe mòrrere, azummai morindhe; in p. de morte = morindhe, candho unu est apunt'a mòrrere; batire o èssere a s'úrtimu p. = chentza fortzas o àteru, de no ndhe pòdere prus; agt. + fora 'e puntu = agt. + a s'úrtimu etzessu; puntu chi…(+ vrb.) = apenas chi…, comente… (+ vrb.); andaisindi de p.: si narat de pistola o de iscupeta pagu segura chi si che isparat; p. de tíbbia = pitzianti, aguza; p. de tzinta = istampixedhu aundi si fait intrai su pitzianti; avb.: a p. crú = totinduna, de un'improntu
Sentences
candho si agabbat de iscríere si ponet su puntu ◊ su faedhonzu in suspu o lassadu a rugos rechedit tres puntos in s'iscritura ◊ pro inzertare una línia bi bastant duos puntos, tres po inzertare unu pianu
2.
a custu puntu no ispetamus prus e andhamus ◊ in cale puntu ch'est essidu fora de istrada? ◊ a puntu a s'iscuta at bidu una fémina ◊ a sa mama in puntu de molte li giureit chi andhaiat a chilcare su babbu ◊ acontessit in d-unu puntu su chi no acontessit in d-un'annu (A.Porqueddu)◊ est sa una e cincu in puntu
3.
cantos granos de trídicu ti ponimus in conca apas puntos de bona sorte! ◊ pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ a ite puntu ses torradu, frundhidu a un'ala che bardulete!…◊ za ses a bellu puntu, tue puru, a crere a unu faularzu! ◊ at balladu finas a puntos de si suerare ◊ puntu at leadu sa meighina est ruta dismajada! ◊ fit malàidu meda, est bénnidu a puntu de mortu ◊ s'isparadori fait andai de puntu s'iscupeta ◊ tupadí e teni arriguardu, isbregungiu fora 'e puntu!
Etymon
ltn.
punctum
Translations
French
point
English
full stop
Spanish
punto
Italian
punto
German
Punkt.
toviadórju , nm Definition
logu de atóbiu, chi dhue atóbiat gente o cosa
Synonyms e antonyms
assortidorzu
Etymon
srd.
Translations
French
point de rencontre,
de convergence
English
meeting point
Spanish
lugar de encuentro
Italian
punto,
luògo di convergènza,
di incóntro
German
Punkt,
Treffpunkt.
tribbulàdu , pps, agt, nm: atribbuladu,
tribbuliau Definition
de tribbulare; chi o chie istat male, patindho, passandho vida mala de trebballu meda e de suferéntzia
Synonyms e antonyms
patidore,
suferente,
tribbuleri
2.
dogni ómine tribbuladu agatet paghe ◊ amparade in s'últim'ora dogni ànima tribbulada! ◊ ses discantzu e reposu de s'ànima tribbuliara ◊ ant afrontadu sos tribàglios de sa vida tribbulada ◊ Deus est s'amigu de is tribbuliaus
Translations
French
tourmenté,
mal en point
English
ill-treated,
tormented
Spanish
atormentado,
agotado
Italian
tormentato,
strapazzato
German
gequält.