innadiài , vrb: innadicare,
innadigare,
irnadicare Definition
pigare a isculivitas, a innadiadas, iscúdere cun sa manu a nàdigas
Synonyms e antonyms
annadiai,
aculaciai
Sentences
candho su pipiu naschiat l'innadighiant chi bidiant ca no respiriat, po dhu fae prànghede
Etymon
srd.
Translations
French
donner une fessée
English
to spank
Spanish
pegar en el culo
Italian
sculacciare
German
den Hintern versohlen.
intriscài , vrb: intriscare 1,
intriscari,
intrischiai,
intrischiare Definition
illargare de fiancu s'apertura de is dentes de su serracu, de su serrone o de àteras ainas deasi po chi sa segada essat prus larga, po segare méngius / intriscare sas cotzas a una màniga = incracare is cotzas po chi sa ferramenta abbarret bene firma
Synonyms e antonyms
gitonare
Sentences
su serroni tocat a dh'intriscari po segari bèni ◊ sa fraci no dh'as intriscada prus
Etymon
ctl.
entrescar, entriscar
Translations
French
contourner une scie
English
to heddle
Spanish
triscar
Italian
allicciare
German
schränken.
ischeàre , vrb: ischejare,
ischiare 1 Definition
pigare e bogare de sa chea, o fintzes fàere su fossu coment'e a iscartadura po ndhe bogare una mata de fundhu; fàere coment'e unu fossu segandho a tundhu (de s'orrobba, de sa pasta téndhia o àteru) coment'e intrandhoche a mesu e torrandho a s'oru po dhi giare una forma, coment'e a cuidu, a curva (es. po fàere s'inghíriu de su tzugu, de su codhu, in bestimentu: is malloredhos – macarrones tundhos – s'ischeant a istrecadura cun su pódhighe mannu)/ i. un'imbreaghera = scexiai
Synonyms e antonyms
incheare,
ischifire,
scotai
Sentences
s'ischeat su carbone ◊ si li est alluta sa piatza belle e pronta a ischejare ◊ est andhau a ischejare sa chisina, in sa piatza brusiada
2.
su tretu de su suircu e de su trugu s'ischeat, in sa robba, pro chi su traste potat rúere menzus ◊ su piu cheret ischeadu a rodilla pro lu fàghere a bicos ◊ amus fatu macarrones tundhos ischeados a manu ◊ pisedhos, deo los ischio, sos macarrones, e bois los abberides e los cumponides chi no essat s'unu dae s'àteru! ◊ sos macarrones tundhos s'ischeant cun sa mata de su pódhighe mannu
Etymon
srd.
Translations
French
creuser,
donner une forme
English
to hollow out,
to shape
Spanish
ahuecar,
cortar dando una forma
Italian
incavare,
sagomare
German
aushöhlen,
modellieren.
ispabigliàre , vrb: ispibigliai,
ispibigliare,
spibigliai Definition
segare su pibillu abbruxau de is candhelas, ma fintzes arrangiare o pònnere su pibillu bonu; in cobertantza, fàere prus biu, prus ischidu, prus abbistu / i. su sonnu = catzare su sonnu
Synonyms e antonyms
ispibillonai,
ispipigliare
2.
bídere des s'ama, si s'oju ispibíglias! ◊ sos tragos m'ispibigliaiant e bidio sos fumos de sos arrustos
Etymon
spn.
Translations
French
moucher une bugie,
raviver
English
to snuff,
to revive
Spanish
despabilar
Italian
smoccolare,
ravvivare
German
schneuzen,
beleben.
ispixàre 1 , vrb rfl: ispricare 1,
isprigai,
isprigare,
sprigai Definition
castiare, bíere me in s'isprigu
Sentences
fatuvatu bandat a s'isprigai ◊ sa luna s'ispricat in s'abba
2.
los cherzo ispixare in arcos de chelu pro pintare randhas de nue (G.M.Lai)
Etymon
srd.
Translations
French
se regarder (dans une glace)
English
to look oneself (in a mirror)
Spanish
mirarse en el espejo
Italian
specchiarsi
German
sich spiegeln.
maicàntu , agt, avb, prn: maigantu Definition
mai + cantu, nau in su sensu de unos cantu, meda, medas
Synonyms e antonyms
chimai,
meda,
meditu
Sentences
maiganta zente faghiat chilòmetros de caminu ◊ de Pedru Casu si connoschent maigantas poesias ◊ atraessados maigantos giassos, bussat a una gianna ◊ sa cota de su pane bastat maigantu tempus
2.
pesso chi isse si siat fadhidu de maigantu ◊ si mudadu mi agatas maicantu, cal'est s'impressione chi ti do? ◊ cust'avréschida l'amus isetada maicantu! ◊ fit maicantu afochissadu ◊ onzi cosa chi faghiat issa, dae maigantu a cust'ala, no fit zusta
3.
maigantos, maigantas faghent gai
Translations
French
un certain,
une certaine quantité de (adj.),
une certaine quantité (pron.),
quelque peu,
assez,
sensiblement (adv.)
English
several
Spanish
bastante,
algo
Italian
alquanto
German
: etwas (Adj.),
ein wenig,
einige,
: ziemlich (Adv.),
: etwas (Pron.),
ein wenig.
marrósu , agt Definition
chi portat dentímine bellu, dentes bellas, bonas / gatu m. = batu areste; tilipirche m. = genia de pibitziri mannu chi portat is cambas longas a serracu
Sentences
beni, mucitu marrosu, e papadindhedhu!
Surnames and Proverbs
smb:
Marrosu
Etymon
srd.
Translations
French
qui a une belle denture
English
the one who has good teeth
Spanish
que tiene una buena dentadura
Italian
che ha dentatura buòna
German
ein gesundes schönes Gebiß besitzend.
matzocàre , vrb: ammatzocai*,
matzucare Definition
iscúdere o magiare a matzucu; peleare meda / matzucare landhe, olia, nughe = iscudi làndiri, olia, nuxi
Synonyms e antonyms
corpare,
isciúdere,
magliucare,
matzucorjare
Sentences
lassae de irgherrimiare: bisonzu de bos matzucare azes?! ◊ acàbbala, chi sa zente curret a inoche credendhe chi nos semus matzucandhe! ◊ so che pianta esposta in sa cudina, matzocada però dae su bentu chi ndhe li at rutu fozas e ispina
Translations
French
donner une volée de coups de bâton
English
to beat
Spanish
apalear,
aporrear
Italian
bastonare
German
verprügeln,
prügeln.
mortalidàde, mortalidàdi , nf: mortilidade Definition
morte de gente o de animales a meda po maladia mala
Synonyms e antonyms
moltaza,
murtina,
santacida
Sentences
mortilidade, gherra e caristia: a sos ses annos cussa fit s'iscola…◊ sa mortilidade un'annu at ispérdidu sos porcos
Etymon
itl.
mortalità
Translations
French
grande mortalité (due à une épidémie)
English
murrain,
epidemic
Spanish
mortandad
Italian
morìa
German
Massensterben.
murichèdha , nf Definition
unu tanti pagu pagu (de cosa de papare, de bufare, de àteru)
Synonyms e antonyms
arroghedhu,
pibinida,
pimpirida,
piticada,
ticu,
tzuniedhu
Translations
French
petit peu,
petit bout,
une goutte de vin
English
tiny bit
Spanish
pellizco,
gota
Italian
zinzino
German
Stückchen (mangiare),
Schlückchen (bere).
nobenàre , vrb: nobinare,
noinare,
nughinare,
nuinare Definition
fàere is nuinas; istare a su prega prega aifatu de ccn. de malintesa, chi no bolet iscurtare
Etymon
srd.
Translations
French
faire une neuvaine
English
to pray novenas
Spanish
hacer novenas
Italian
fare le novène
German
die Novene beten.
professionéri , nm Definition
chie tenet ccn. professione
Synonyms e antonyms
professionante
Etymon
srd.
Translations
French
celui qui exerce une profession libérale
English
professional man
Spanish
profesional
Italian
professionista
German
Berufstätige.
recaíre, recaíri , vrb Definition
torrare a orrúere in maladia, immalaidare torra de su matessi male, orrúere torra in su male, in su vítziu o abbitúdine mala
Etymon
spn.
Translations
French
avoir une rechute
English
to fall again
Spanish
recaer
Italian
ricadére
German
einen Rückfall haben.
rempellàre , vrb: arrampedhai*,
repellare Definition
essire rempellu, fàere su rempellu, su reberde, su tostau, cricare de si firmare, de no pònnere mente, de no fàere comente bolet s'àteru
Synonyms e antonyms
acroconai,
ammutighinare,
apoderai 1,
arrebbellai,
arrebedhai,
arrepiconare,
calchedhare,
screnciai
Sentences
timo s'última note chi ti rempelles in totu, coro vile, Iscariote! (I.Virdis)◊ in sa pigada sos boes si sunt repellados: est tocadu a che iscucurrare sa gàrriga ◊ chin faedhos sintzeros mi rempello!
Translations
French
opposer une résistance
English
to rebel against s.o.
Spanish
oponer resistencia,
rebelarse
Italian
oppórre resistènza
German
widerstehen.
sdúrri , vrb Definition
fàere pagare o iscabbúllere unu dépidu / giogai a s. = giogare a dinare, ponendho sa posta
Synonyms e antonyms
coberai
Sentences
apu postu su dinai dèu, ma ndi dhu depu sdurri! ◊ non bollu chi gioghist a sdurri!
Translations
French
faire payer une dette
English
to collect
Spanish
cobrar
Italian
riscuòtere
German
eintreiben.
stenteriài , vrb: istantariare* Definition
est su chi faet unu candho provat unu dolore tropu forte, chi agiummai perdet su sentidu; foedhare chentza ischire mancu su chi est naendho, unu
Synonyms e antonyms
desatinai,
ilbarionare,
iscassoletare,
sciolloriai,
strollicai
/
abbadherigare,
ammustèlchere,
dilmagiare,
ildimajare,
intostai,
sdemmaniai
Sentences
mi seu ingortu a s'ossu arrabiosu: cosa de mi stenteriai!
2.
dhoi at genti stenteriada chi est a iscarada a fai tontesas ◊ no ti stentériis cun mei: mi depis nai "Sa meri"!
Translations
French
éprouver une douleur déchirante
English
to feel a very sharp pain
Spanish
sentir un dolor muy fuerte
Italian
provare un dolóre fortìssimo
German
einen stechenden Schmerz empfinden.
úna , art, agt, prn Definition
art. chi s'impreat cun númene fémina: si apòstrofat sèmpere candho si agatat ananti foedhu chi cumènciat cun vocale e no si ponet candho su nm. portat un'agt. nau a ispantu o cun ironia (es.: bella domo ti as fatu! ◊ màchina manna s'at comporadu, balla!◊ bellu mastru ses, a ti currèzere su maniale!); s'impreat coment'e prn. po fémina (o fintzes cosa, chistione, fata) bastat chi siat
Idioms
csn:
una ma una, mih! = una própiu bella, bona, de sas menzus; a una a una, a unas a unas = a unedhas, una per borta; sa una = un'ora apustis de mesadí, sa primu ora de su merí, o fintzas apustis de mesunoti; totu in d-una (totinduna) = induninduna, totu a una borta, de botu, de un'improntu; unas (+ agt. numerale) = a fúrriu de…, de prus a mancu…
Sentences
una borta e duas bi apo a èssere andhadu a cussu logu!…◊ una borta Lussu depiat benni a Bidhanoa a fai una parlata ◊ in su celu dhui at una nui manna ◊ si bi at una cosa chi no mi piaghet est a fàghere male ◊ in su cungiau dhui at una mata sicada
2.
si ch'est fata sa una: est ora de ghirare! ◊ una ma una, mih, chi ti ndhe as chircadu, de fémina! ◊ si m'iscurtates, bos ndhe conto una chi fachet a rídere
3.
fint unas chentas amigas, unas chentu berbeghes
Etymon
ltn.
una
Translations
French
une
English
a (n)
Spanish
una
Italian
una
German
eine.
zú , nm: giú*,
zubu,
zuo,
zuvu Definition
loba de boes domaos chi si ponent imparre po tirare su carru, s'arau o àteru / min. zuvitu, pl. zuos
Synonyms e antonyms
ciuntu
Sentences
aiat imparatu deretu a cropare su zuvu a su zuvale ◊ sas campanas che las ant antziadas a campanile chin duos zubos totu galavera ◊ su sero est torradu su maridu cun d-unu carru de paza pro su zuo
Translations
French
une paire de bœfs
English
yoke oxen
Spanish
yunta de bueyes
Italian
còppia di buoi
German
Ochsenpaar.