innadiài , vrb: innadicare,
innadigare,
irnadicare Definizione
pigare a isculivitas, a innadiadas, iscúdere cun sa manu a nàdigas
Sinonimi e contrari
annadiai,
aculaciai
Frasi
candho su pipiu naschiat l'innadighiant chi bidiant ca no respiriat, po dhu fae prànghede
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner une fessée
Inglese
to spank
Spagnolo
pegar en el culo
Italiano
sculacciare
Tedesco
den Hintern versohlen.
intriscài , vrb: intriscare 1,
intriscari,
intrischiai,
intrischiare Definizione
illargare de fiancu s'apertura de is dentes de su serracu, de su serrone o de àteras ainas deasi po chi sa segada essat prus larga, po segare méngius / intriscare sas cotzas a una màniga = incracare is cotzas po chi sa ferramenta abbarret bene firma
Sinonimi e contrari
gitonare
Frasi
su serroni tocat a dh'intriscari po segari bèni ◊ sa fraci no dh'as intriscada prus
Etimo
ctl.
entrescar, entriscar
Traduzioni
Francese
contourner une scie
Inglese
to heddle
Spagnolo
triscar
Italiano
allicciare
Tedesco
schränken.
ischeàre , vrb: ischejare,
ischiare 1 Definizione
pigare e bogare de sa chea, o fintzes fàere su fossu coment'e a iscartadura po ndhe bogare una mata de fundhu; fàere coment'e unu fossu segandho a tundhu (de s'orrobba, de sa pasta téndhia o àteru) coment'e intrandhoche a mesu e torrandho a s'oru po dhi giare una forma, coment'e a cuidu, a curva (es. po fàere s'inghíriu de su tzugu, de su codhu, in bestimentu: is malloredhos – macarrones tundhos – s'ischeant a istrecadura cun su pódhighe mannu)/ i. un'imbreaghera = scexiai
Sinonimi e contrari
incheare,
ischifire,
scotai
Frasi
s'ischeat su carbone ◊ si li est alluta sa piatza belle e pronta a ischejare ◊ est andhau a ischejare sa chisina, in sa piatza brusiada
2.
su tretu de su suircu e de su trugu s'ischeat, in sa robba, pro chi su traste potat rúere menzus ◊ su piu cheret ischeadu a rodilla pro lu fàghere a bicos ◊ amus fatu macarrones tundhos ischeados a manu ◊ pisedhos, deo los ischio, sos macarrones, e bois los abberides e los cumponides chi no essat s'unu dae s'àteru! ◊ sos macarrones tundhos s'ischeant cun sa mata de su pódhighe mannu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
creuser,
donner une forme
Inglese
to hollow out,
to shape
Spagnolo
ahuecar,
cortar dando una forma
Italiano
incavare,
sagomare
Tedesco
aushöhlen,
modellieren.
ispabigliàre , vrb: ispibigliai,
ispibigliare,
spibigliai Definizione
segare su pibillu abbruxau de is candhelas, ma fintzes arrangiare o pònnere su pibillu bonu; in cobertantza, fàere prus biu, prus ischidu, prus abbistu / i. su sonnu = catzare su sonnu
Sinonimi e contrari
ispibillonai,
ispipigliare
2.
bídere des s'ama, si s'oju ispibíglias! ◊ sos tragos m'ispibigliaiant e bidio sos fumos de sos arrustos
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
moucher une bugie,
raviver
Inglese
to snuff,
to revive
Spagnolo
despabilar
Italiano
smoccolare,
ravvivare
Tedesco
schneuzen,
beleben.
ispixàre 1 , vrb rfl: ispricare 1,
isprigai,
isprigare,
sprigai Definizione
castiare, bíere me in s'isprigu
Frasi
fatuvatu bandat a s'isprigai ◊ sa luna s'ispricat in s'abba
2.
los cherzo ispixare in arcos de chelu pro pintare randhas de nue (G.M.Lai)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se regarder (dans une glace)
Inglese
to look oneself (in a mirror)
Spagnolo
mirarse en el espejo
Italiano
specchiarsi
Tedesco
sich spiegeln.
maicàntu , agt, avb, prn: maigantu Definizione
mai + cantu, nau in su sensu de unos cantu, meda, medas
Sinonimi e contrari
chimai,
meda,
meditu
Frasi
maiganta zente faghiat chilòmetros de caminu ◊ de Pedru Casu si connoschent maigantas poesias ◊ atraessados maigantos giassos, bussat a una gianna ◊ sa cota de su pane bastat maigantu tempus
2.
pesso chi isse si siat fadhidu de maigantu ◊ si mudadu mi agatas maicantu, cal'est s'impressione chi ti do? ◊ cust'avréschida l'amus isetada maicantu! ◊ fit maicantu afochissadu ◊ onzi cosa chi faghiat issa, dae maigantu a cust'ala, no fit zusta
3.
maigantos, maigantas faghent gai
Traduzioni
Francese
un certain,
une certaine quantité de (adj.),
une certaine quantité (pron.),
quelque peu,
assez,
sensiblement (adv.)
Inglese
several
Spagnolo
bastante,
algo
Italiano
alquanto
Tedesco
: etwas (Adj.),
ein wenig,
einige,
: ziemlich (Adv.),
: etwas (Pron.),
ein wenig.
marrósu , agt Definizione
chi portat dentímine bellu, dentes bellas, bonas / gatu m. = batu areste; tilipirche m. = genia de pibitziri mannu chi portat is cambas longas a serracu
Frasi
beni, mucitu marrosu, e papadindhedhu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Marrosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui a une belle denture
Inglese
the one who has good teeth
Spagnolo
que tiene una buena dentadura
Italiano
che ha dentatura buòna
Tedesco
ein gesundes schönes Gebiß besitzend.
matzocàre , vrb: ammatzocai*,
matzucare Definizione
iscúdere o magiare a matzucu; peleare meda / matzucare landhe, olia, nughe = iscudi làndiri, olia, nuxi
Sinonimi e contrari
corpare,
isciúdere,
magliucare,
matzucorjare
Frasi
lassae de irgherrimiare: bisonzu de bos matzucare azes?! ◊ acàbbala, chi sa zente curret a inoche credendhe chi nos semus matzucandhe! ◊ so che pianta esposta in sa cudina, matzocada però dae su bentu chi ndhe li at rutu fozas e ispina
Traduzioni
Francese
donner une volée de coups de bâton
Inglese
to beat
Spagnolo
apalear,
aporrear
Italiano
bastonare
Tedesco
verprügeln,
prügeln.
mortalidàde, mortalidàdi , nf: mortilidade Definizione
morte de gente o de animales a meda po maladia mala
Sinonimi e contrari
moltaza,
murtina,
santacida
Frasi
mortilidade, gherra e caristia: a sos ses annos cussa fit s'iscola…◊ sa mortilidade un'annu at ispérdidu sos porcos
Etimo
itl.
mortalità
Traduzioni
Francese
grande mortalité (due à une épidémie)
Inglese
murrain,
epidemic
Spagnolo
mortandad
Italiano
morìa
Tedesco
Massensterben.
murichèdha , nf Definizione
unu tanti pagu pagu (de cosa de papare, de bufare, de àteru)
Sinonimi e contrari
arroghedhu,
pibinida,
pimpirida,
piticada,
ticu,
tzuniedhu
Traduzioni
Francese
petit peu,
petit bout,
une goutte de vin
Inglese
tiny bit
Spagnolo
pellizco,
gota
Italiano
zinzino
Tedesco
Stückchen (mangiare),
Schlückchen (bere).
nobenàre , vrb: nobinare,
noinare,
nughinare,
nuinare Definizione
fàere is nuinas; istare a su prega prega aifatu de ccn. de malintesa, chi no bolet iscurtare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire une neuvaine
Inglese
to pray novenas
Spagnolo
hacer novenas
Italiano
fare le novène
Tedesco
die Novene beten.
professionéri , nm Definizione
chie tenet ccn. professione
Sinonimi e contrari
professionante
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
celui qui exerce une profession libérale
Inglese
professional man
Spagnolo
profesional
Italiano
professionista
Tedesco
Berufstätige.
recaíre, recaíri , vrb Definizione
torrare a orrúere in maladia, immalaidare torra de su matessi male, orrúere torra in su male, in su vítziu o abbitúdine mala
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
avoir une rechute
Inglese
to fall again
Spagnolo
recaer
Italiano
ricadére
Tedesco
einen Rückfall haben.
rempellàre , vrb: arrampedhai*,
repellare Definizione
essire rempellu, fàere su rempellu, su reberde, su tostau, cricare de si firmare, de no pònnere mente, de no fàere comente bolet s'àteru
Sinonimi e contrari
acroconai,
ammutighinare,
apoderai 1,
arrebbellai,
arrebedhai,
arrepiconare,
calchedhare,
screnciai
Frasi
timo s'última note chi ti rempelles in totu, coro vile, Iscariote! (I.Virdis)◊ in sa pigada sos boes si sunt repellados: est tocadu a che iscucurrare sa gàrriga ◊ chin faedhos sintzeros mi rempello!
Traduzioni
Francese
opposer une résistance
Inglese
to rebel against s.o.
Spagnolo
oponer resistencia,
rebelarse
Italiano
oppórre resistènza
Tedesco
widerstehen.
sdúrri , vrb Definizione
fàere pagare o iscabbúllere unu dépidu / giogai a s. = giogare a dinare, ponendho sa posta
Sinonimi e contrari
coberai
Frasi
apu postu su dinai dèu, ma ndi dhu depu sdurri! ◊ non bollu chi gioghist a sdurri!
Traduzioni
Francese
faire payer une dette
Inglese
to collect
Spagnolo
cobrar
Italiano
riscuòtere
Tedesco
eintreiben.
stenteriài , vrb: istantariare* Definizione
est su chi faet unu candho provat unu dolore tropu forte, chi agiummai perdet su sentidu; foedhare chentza ischire mancu su chi est naendho, unu
Sinonimi e contrari
desatinai,
ilbarionare,
iscassoletare,
sciolloriai,
strollicai
/
abbadherigare,
ammustèlchere,
dilmagiare,
ildimajare,
intostai,
sdemmaniai
Frasi
mi seu ingortu a s'ossu arrabiosu: cosa de mi stenteriai!
2.
dhoi at genti stenteriada chi est a iscarada a fai tontesas ◊ no ti stentériis cun mei: mi depis nai "Sa meri"!
Traduzioni
Francese
éprouver une douleur déchirante
Inglese
to feel a very sharp pain
Spagnolo
sentir un dolor muy fuerte
Italiano
provare un dolóre fortìssimo
Tedesco
einen stechenden Schmerz empfinden.
úna , art, agt, prn Definizione
art. chi s'impreat cun númene fémina: si apòstrofat sèmpere candho si agatat ananti foedhu chi cumènciat cun vocale e no si ponet candho su nm. portat un'agt. nau a ispantu o cun ironia (es.: bella domo ti as fatu! ◊ màchina manna s'at comporadu, balla!◊ bellu mastru ses, a ti currèzere su maniale!); s'impreat coment'e prn. po fémina (o fintzes cosa, chistione, fata) bastat chi siat
Modi di dire
csn:
una ma una, mih! = una própiu bella, bona, de sas menzus; a una a una, a unas a unas = a unedhas, una per borta; sa una = un'ora apustis de mesadí, sa primu ora de su merí, o fintzas apustis de mesunoti; totu in d-una (totinduna) = induninduna, totu a una borta, de botu, de un'improntu; unas (+ agt. numerale) = a fúrriu de…, de prus a mancu…
Frasi
una borta e duas bi apo a èssere andhadu a cussu logu!…◊ una borta Lussu depiat benni a Bidhanoa a fai una parlata ◊ in su celu dhui at una nui manna ◊ si bi at una cosa chi no mi piaghet est a fàghere male ◊ in su cungiau dhui at una mata sicada
2.
si ch'est fata sa una: est ora de ghirare! ◊ una ma una, mih, chi ti ndhe as chircadu, de fémina! ◊ si m'iscurtates, bos ndhe conto una chi fachet a rídere
3.
fint unas chentas amigas, unas chentu berbeghes
Etimo
ltn.
una
Traduzioni
Francese
une
Inglese
a (n)
Spagnolo
una
Italiano
una
Tedesco
eine.
zú , nm: giú*,
zubu,
zuo,
zuvu Definizione
loba de boes domaos chi si ponent imparre po tirare su carru, s'arau o àteru / min. zuvitu, pl. zuos
Sinonimi e contrari
ciuntu
Frasi
aiat imparatu deretu a cropare su zuvu a su zuvale ◊ sas campanas che las ant antziadas a campanile chin duos zubos totu galavera ◊ su sero est torradu su maridu cun d-unu carru de paza pro su zuo
Traduzioni
Francese
une paire de bœfs
Inglese
yoke oxen
Spagnolo
yunta de bueyes
Italiano
còppia di buoi
Tedesco
Ochsenpaar.