àlla!, allà! , iscl Definition
(fintzes allae!), isclamu, si narat po meravíglia e arrennegu: m'abbàida a bídere, oh!
Synonyms e antonyms
allabai!,
allazi!,
lampu!,
mih!
/
allodhu!
Sentences
alla ca dhui nd'aiat de prendas e orerias! ◊ alla, pobidhu miu, candu mai ti at a èssi nóxia s'àcua!…◊ alla, ite mi contas? ◊ alla it'ómini tontu! ◊ alla ite fémina atzuda, oh! ◊ alla ite amore folte su chi ponzei a tie!
2.
allà su mortu torrau a biu!◊ alla sa rughe de Gavinu!
Etymon
srd.
Translations
French
diable!
English
good heavens
Spanish
¡caramba!,
¡córcholis!
Italian
càpperi!,
cànchero!
German
Donnerwetter.
allichíru , nm Definition
su allichidiri
Synonyms e antonyms
allichidimentu,
allichidóngiu,
remonimentu
Etymon
srd.
Translations
French
nettoyage,
rangement
English
cleaning,
good order
Spanish
limpieza,
aseo
Italian
pulizìa,
assètto
German
Sauberkeit,
Ordnung.
assentadéru , nm: assenteru Definition
/ ponnirisí a. = zúghere bonu sensu
Synonyms e antonyms
assentadura,
assentu
Translations
French
rangement,
mise en ordre
English
good order
Spanish
posición
Italian
assètto
German
Ordnung.
bàncina! , iscl Definition
foedhu chi narant pruschetotu po prexu o ispantu
Synonyms e antonyms
bartzalina!,
bartzas!
Translations
French
dame!
English
good heavens
Spanish
¡caramba!
Italian
càspita!
German
potztausend.
bartzalína! , iscl Definition
genia de foedhu chi si narat coment'e po ispantu
Synonyms e antonyms
bàncina!,
bartzas!,
càspita!,
caspitolina!
Etymon
srd.
Translations
French
dame!
English
good heavens
Spanish
¡caramba!
Italian
caspitina!
German
potztausend.
bonardíes! , iscl Definition
foedhu chi si narat po saludare, a parte de mengianu (ma su saludare, in sardu, est meda àteru)
Translations
French
bonjour!
English
good morning!
Spanish
¡buenos días!
Italian
buongiórno!
German
guten Tag!.
bónu , agt, nm: vonu Definition
chi o chie (o cosa chi) tenet calidades chi andhant bene po calecunu iscopu, chi praghent, faent bene; chi no tenet pecos, difetos, chi est intreu, chi no faet male o dannu; cosa chi andhat bene; chi est bundhante, sa parte prus manna de calecuna cosa; paperi chi balet dinare, coment'e órdine de pagare, de arrecire cosa / a/c.: si est agt. si ponet apustis de su nm., ma nau tzerriandho a ccn. o cun is vrb. de modu inf. impreaos a númene si ponet innanti (as: su b. fàghere, su b. tratare, su b. chèrrere)/ min. bonedhu = unu pagu bonu, chi no dispraxit
Synonyms e antonyms
acristianadu
/
bene
/
prus
| ctr.
malu,
gastu 1,
difetosu
Idioms
csn:
fàchere a b. = istai atentu, donai cura a fai bèni, a pònniri in menti; torrare in b. = pònneresi in bene, andai bèni; essíreche in bonu (de carchi faina, o dificurtade)= andhare bene, àere resurtadu bonu; torrare, èssere in bonas, a sa bona = fai sa paxi tra duus chi fiant a primma, a iscórriu; pessare in su b. = pentzai a cosas bonas, crèiri, aspetai ccn. cosa de bonu; nàrrere, fàghere una cosa a sa bona = chentza critériu pertzisu, chentza métidu, itl. in modo approssimativo; bonus ca…, bonus chi… = candho…; fàgheresi a bonu, èssere bonu de una cosa, de unu = iscabbullirisindi, intrare o èssere in posse de una cosa pro ndhe godire, de unu pro lu cumandhare, bínchere gherrendhe cun carchi cosa, cun ccn., àere sa capatzidade; bonu a (+ vrb. inf.) = fàtzile a…(vrb.); èssere bonu a… = èssiri bellu, capassu de…; leare, nàrrere in bonas, in sas bonas, a bonas = a peràulas cun delicadesa, chentza brigare, chentza si arrennegare, chirchendhe de fàghere a cumprèndhere sa cosa; bènnere a bonu (nadu de una cosa) = andai bèni, fai a… (+ vrb.); bonu a late (nadu de bestiàmine) = chi daet late meda; bonu a erba (nadu de terrinu) = chi bi at erba meda; pàrrere bonu de… = crere urzente, netzessàriu de…; lassare a unu o una cosa a bonu sou = comente cheret, a s'afaiu, a fàghere su chi cheret, líbberu (si est cosa: irbandhonadu); est bonu, no est bonu = giuat, no giuat; a bonu fut chi… = e acabbonu chi… tambene si…; e de a bonu chi!… = acabbonu, tambene si!…; su bonu de… (ccn. cosa) = sa parti prus manna, su prus; su ’onu = sa parti bona, bella, sana (de ccn. cosa)
Sentences
si unu arrennescit a èssi veramenti bonu est un'ómini veru ◊ e ita est circhendi, bona fémina? ◊ bon'ómine, chissai chi mi potazas indissiare? ◊ su bonu chèrrere est virtude manna ◊ isetamos chi in coro torret sa bona amistade ◊ si su tempus est bonu essimus a campu ◊ cussu pisedhu at unu bonu fàghere ◊ est bonu che a su pani ◊ sa zente bona za si connoschet ◊ a bonos, pitzocos, lah!
2.
de bonu tenit chi no perdit mai sa passiéntzia ◊ in su bonu e in su malu paris si bi devet istare ◊ chi Deus nos mantenzat sempre dados a su bonu! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ su bonu lu lassas, su malu che lu frundhis ◊ su tempus si est postu in bonu ◊ si sa domandha benit a bonu li dant sa pentzione ◊ candho mai sas cosas no ant a torrare in bonu?! ◊ gasi apemus bonu comente ti nesi sa veridade! ◊ si lu faghes, bonu, e sinono làssalu! ◊ dae sa die custa tzòvana no at àpitu piús una die de bonu
3.
lea cussu bonu e bae a ti dare sa cosa in butega ◊ pro ti dare sa linna depes andhare cun su bonu chi ti lassat sa comuna
4.
nos cheret duas oras bonas de triballu ◊ su bonu de sas famíllias tenent sas provistas ◊ su bonu de sa zente la pessat gai
5.
calandi de sa cruxi, chi ses bonu! ◊ custa est cosa de mannos, ca unu minore no bi est bonu ◊ si est posta a fàghere cussa faina ma no bi est bona ◊ istudiados mannos, no sezis istados bonos a tènnere contu sa limba de sa zente! ◊ sa robba in beranu est bona a late, ca bi at erba meda
6.
si no ti faghes a bonu ti ndhe bogant fintzas sos ogros! ◊ si l'est trubbadu su trau e si no si faghet a bonu a si partare a lestru l'aiat mortu! ◊ che lis fint furendhe totu e no ischiant su contu de si ndhe fagher bonos ◊ no mi so fatu bonu a nche lu torrare a su caminu zustu ◊ de issa ndhe so prus bonu ◊ no ndhe so prus bonu a fàghere irfortzos mannos
7.
no irroches ca no est bonu! ◊ su pane no s'imbolat, ca no est bonu: a imboladura si daet a sos canes! ◊ no est bonu a zurare, no si zurat! ◊ no ti paret bonu, no, a ti ndhe pesare?! ◊ ello no ti paret bonu a che istupare a triballare?!
8.
si dhus pigas in bonas, si bi lis naras in bonas, za t'iscurtant! ◊ si est pigau a bonas gei trabballat ◊ no li est bastadu a bonas e bi l'apo nadu a malas! ◊ torràdemi sa mula a sa bona, ca sinono mi la torrades a sa mala! ◊ pedendhemilu a sa bona leadu ti as su meu che padrona!
9.
lassemus volare a bonu issoro sos puzones! ◊ nesciune cheriat ispèndhere pro sos acontzos e sa chéjia benzeit lassada a bonu sou ◊ a bonu fut chi aiat própiu cras! ◊ si fimus istados fortes, e de a bonu!…◊ a bonu mannu essi tentu una filla! ◊ mantzanu, bonus chi fachet die, pesamus deretos ◊ bonus chi fint tocatas sas duas mi so postu a mannicare
Surnames and Proverbs
smb:
Bonu
/
prb:
chie no est bonu a servire no est bonu a cumandhare ◊ a cadhu bonu no li mancat sedha ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare
Etymon
ltn.
bonus
Translations
French
bon
English
good
Spanish
bueno
Italian
buòno,
vàlido,
pregévole
German
gut,
wertvoll,
Gutschein.
bonumòre , nm Definition
mota, ispétzia bona, candho unu est alligru
Synonyms e antonyms
ganaona
Sentences
oe est de bonumore e cheret brullare ◊ est unu de bonumore, sempre cun su risu in laras
Translations
French
bonne humeur
English
good humour
Spanish
buen humor
Italian
buonumóre
German
gute Laune.
càpara! , iscl: caparina!,
caparinedha! Definition
foedhu de meravíllia, de ispantu
Synonyms e antonyms
càtara!
Translations
French
diable!
English
good heavens
Spanish
¡caramba!
Italian
càpperi!
German
Donnerwetter!
caperína! , iscl Synonyms e antonyms
càtara!
Translations
French
diable!
English
good heavens
Spanish
¡caramba!
Italian
càpperi!
German
Donnerwetter!
capitòla! , iscl Definition
peràula nada po meravíglia, ispantu
Synonyms e antonyms
càspita!*,
caspitolina!
Translations
French
dame!
English
good gracious
Spanish
¡caramba!
Italian
càspita!
German
Donnerwetter!
càtara! , iscl Definition
foedhu de meravíglia
Synonyms e antonyms
càpara!
Translations
French
dame!
English
good gracious!
Spanish
¡caramba!
Italian
càspita!
German
Donnerwetter!
céssu! , iscl: cesu!,
essu!,
gessu!,
tzessu! Definition
Gesu = si narat po isarcu, isporu, meravíglia, po unu dannu
Synonyms e antonyms
esummaria!
Sentences
cessu it'arrori chi m'at costau! ◊ cessu, e como comente fato?! ◊ cessu ite as fatu a pònnere fogu! ◊ cesu cantu risplendhet sa luna in su chelu! ◊ cessu ita fillus malus chi seus! ◊ cessu, cessu it'apu biu!…
Etymon
srd.
Translations
French
mon Dieu!
English
good lord!
Spanish
¡Dios mio!
Italian
oh Dio!,
Gesù!
German
ach Gott!
cífiri , nm: tzífiri Definition
su chimentu o burdellu chi si faet divertindho; dannu chi si faet chentza giare atentzione
Synonyms e antonyms
bodas,
falóldia
/
desacatu,
desatinu
Etymon
srd.
Translations
French
bombance,
dégât
English
good fun
Spanish
jaleo,
parranda,
desatino
Italian
baldòria,
malèstro
German
Lustigkeit.
conchistài, conchistàre , vrb Definition
impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas
Synonyms e antonyms
acanciare,
lucurare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Sentences
est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene
Etymon
spn.
conquistar
Translations
French
fructifier
English
to put to good use
Spanish
prosperar
Italian
méttere a frutto
German
nützen.
crianciànu, criangiànu , agt: crianzanu,
criongianu,
crionzanu Definition
nau de pudha, chi est criandho, chi criat meda
Synonyms e antonyms
criadora,
criajolu
Sentences
cussa ratza de pudhas crionzanas sunt un'ammiru! ◊ arragodadindi ca Ramundu est bagadiu mannu, e chi agatat una pudhixedha crianzana!…◊ chie cheret oos friscos comporare de una pudhighina crionzana!…
Etymon
srd.
Translations
French
pondeuse
English
good layer (hen)
Spanish
clueca
Italian
ovàio,
ovaiòlo
German
eierlegend.
diàcili , nm, iscl Definition
foedhu chi si narat prus che àteru cun afuta e in cobertantza po diàulu, mescamente brigandho is piciochedhos
Synonyms e antonyms
dianna,
diàntzili,
diàschici,
diàschini,
diaundi,
tiàmini,
tiardu,
tiàschili
Etymon
srd.
Translations
French
diable!
English
good heavens
Spanish
¡diantre!
Italian
diàmine
German
zum Teufel!
ganaòna , nf Definition
gana bona, su istare bene, su èssere alligros, de bona ispétzia
Synonyms e antonyms
bonumore,
cuntentesa,
prégiu
| ctr.
tristura
Etymon
srd.
Translations
French
bonne humeur
English
good humour
Spanish
buen humor
Italian
buonumóre
German
gute Laune,
Heiterkeit.
giuài , vrb: ciuare 1,
giuare,
giuari,
giuvare,
zuare Definition
èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda
Synonyms e antonyms
agiadai,
ajuai,
atuai,
bàlere,
ingiuai,
proicare,
serbire,
sufragai
| ctr.
nòcere
Sentences
sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat!
2.
de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha
Surnames and Proverbs
prb:
si s'ómini no giuat no balit sa sienda
Etymon
ltn.
iuvare
Translations
French
être utile,
servir
English
to be of use,
to be good
Spanish
servir,
ser útil
Italian
giovare
German
nützen,
gut tun.
ingastài , vrb Definition
fàere gastos, ispesas, tènnere essias (fintzes de foedhos chi si narant)
Synonyms e antonyms
galtare,
ispèndhere
| ctr.
balanzare,
gadangiai
Sentences
nci apu ingastau cincu iscudus mannus po mi comporai gunnedha e giponi ◊ nci apu ingastau totu, no mi est abarrau mancu unu giantésimu ◊ dèu trabballendi e cussu ingastendinci su dinai cun is èguas!…
Surnames and Proverbs
prb:
fuedhu ingastau e pedra tirada non torrant a coa
Etymon
srd.
Translations
French
dépenser
English
to spend,
to put in a good word
Spanish
gastar
Italian
spèndere
German
ausgeben.