àlla!, allà! , iscl Definizione
(fintzes allae!), isclamu, si narat po meravíglia e arrennegu: m'abbàida a bídere, oh!
Sinonimi e contrari
allabai!,
allazi!,
lampu!,
mih!
/
allodhu!
Frasi
alla ca dhui nd'aiat de prendas e orerias! ◊ alla, pobidhu miu, candu mai ti at a èssi nóxia s'àcua!…◊ alla, ite mi contas? ◊ alla it'ómini tontu! ◊ alla ite fémina atzuda, oh! ◊ alla ite amore folte su chi ponzei a tie!
2.
allà su mortu torrau a biu!◊ alla sa rughe de Gavinu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
diable!
Inglese
good heavens
Spagnolo
¡caramba!,
¡córcholis!
Italiano
càpperi!,
cànchero!
Tedesco
Donnerwetter.
allichíru , nm Definizione
su allichidiri
Sinonimi e contrari
allichidimentu,
allichidóngiu,
remonimentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nettoyage,
rangement
Inglese
cleaning,
good order
Spagnolo
limpieza,
aseo
Italiano
pulizìa,
assètto
Tedesco
Sauberkeit,
Ordnung.
assentadéru , nm: assenteru Definizione
/ ponnirisí a. = zúghere bonu sensu
Sinonimi e contrari
assentadura,
assentu
Traduzioni
Francese
rangement,
mise en ordre
Inglese
good order
Spagnolo
posición
Italiano
assètto
Tedesco
Ordnung.
bàncina! , iscl Definizione
foedhu chi narant pruschetotu po prexu o ispantu
Sinonimi e contrari
bartzalina!,
bartzas!
Traduzioni
Francese
dame!
Inglese
good heavens
Spagnolo
¡caramba!
Italiano
càspita!
Tedesco
potztausend.
bartzalína! , iscl Definizione
genia de foedhu chi si narat coment'e po ispantu
Sinonimi e contrari
bàncina!,
bartzas!,
càspita!,
caspitolina!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dame!
Inglese
good heavens
Spagnolo
¡caramba!
Italiano
caspitina!
Tedesco
potztausend.
bonardíes! , iscl Definizione
foedhu chi si narat po saludare, a parte de mengianu (ma su saludare, in sardu, est meda àteru)
Traduzioni
Francese
bonjour!
Inglese
good morning!
Spagnolo
¡buenos días!
Italiano
buongiórno!
Tedesco
guten Tag!.
bónu , agt, nm: vonu Definizione
chi o chie (o cosa chi) tenet calidades chi andhant bene po calecunu iscopu, chi praghent, faent bene; chi no tenet pecos, difetos, chi est intreu, chi no faet male o dannu; cosa chi andhat bene; chi est bundhante, sa parte prus manna de calecuna cosa; paperi chi balet dinare, coment'e órdine de pagare, de arrecire cosa / a/c.: si est agt. si ponet apustis de su nm., ma nau tzerriandho a ccn. o cun is vrb. de modu inf. impreaos a númene si ponet innanti (as: su b. fàghere, su b. tratare, su b. chèrrere)/ min. bonedhu = unu pagu bonu, chi no dispraxit
Sinonimi e contrari
acristianadu
/
bene
/
prus
| ctr.
malu,
gastu 1,
difetosu
Modi di dire
csn:
fàchere a b. = istai atentu, donai cura a fai bèni, a pònniri in menti; torrare in b. = pònneresi in bene, andai bèni; essíreche in bonu (de carchi faina, o dificurtade)= andhare bene, àere resurtadu bonu; torrare, èssere in bonas, a sa bona = fai sa paxi tra duus chi fiant a primma, a iscórriu; pessare in su b. = pentzai a cosas bonas, crèiri, aspetai ccn. cosa de bonu; nàrrere, fàghere una cosa a sa bona = chentza critériu pertzisu, chentza métidu, itl. in modo approssimativo; bonus ca…, bonus chi… = candho…; fàgheresi a bonu, èssere bonu de una cosa, de unu = iscabbullirisindi, intrare o èssere in posse de una cosa pro ndhe godire, de unu pro lu cumandhare, bínchere gherrendhe cun carchi cosa, cun ccn., àere sa capatzidade; bonu a (+ vrb. inf.) = fàtzile a…(vrb.); èssere bonu a… = èssiri bellu, capassu de…; leare, nàrrere in bonas, in sas bonas, a bonas = a peràulas cun delicadesa, chentza brigare, chentza si arrennegare, chirchendhe de fàghere a cumprèndhere sa cosa; bènnere a bonu (nadu de una cosa) = andai bèni, fai a… (+ vrb.); bonu a late (nadu de bestiàmine) = chi daet late meda; bonu a erba (nadu de terrinu) = chi bi at erba meda; pàrrere bonu de… = crere urzente, netzessàriu de…; lassare a unu o una cosa a bonu sou = comente cheret, a s'afaiu, a fàghere su chi cheret, líbberu (si est cosa: irbandhonadu); est bonu, no est bonu = giuat, no giuat; a bonu fut chi… = e acabbonu chi… tambene si…; e de a bonu chi!… = acabbonu, tambene si!…; su bonu de… (ccn. cosa) = sa parti prus manna, su prus; su ’onu = sa parti bona, bella, sana (de ccn. cosa)
Frasi
si unu arrennescit a èssi veramenti bonu est un'ómini veru ◊ e ita est circhendi, bona fémina? ◊ bon'ómine, chissai chi mi potazas indissiare? ◊ su bonu chèrrere est virtude manna ◊ isetamos chi in coro torret sa bona amistade ◊ si su tempus est bonu essimus a campu ◊ cussu pisedhu at unu bonu fàghere ◊ est bonu che a su pani ◊ sa zente bona za si connoschet ◊ a bonos, pitzocos, lah!
2.
de bonu tenit chi no perdit mai sa passiéntzia ◊ in su bonu e in su malu paris si bi devet istare ◊ chi Deus nos mantenzat sempre dados a su bonu! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ su bonu lu lassas, su malu che lu frundhis ◊ su tempus si est postu in bonu ◊ si sa domandha benit a bonu li dant sa pentzione ◊ candho mai sas cosas no ant a torrare in bonu?! ◊ gasi apemus bonu comente ti nesi sa veridade! ◊ si lu faghes, bonu, e sinono làssalu! ◊ dae sa die custa tzòvana no at àpitu piús una die de bonu
3.
lea cussu bonu e bae a ti dare sa cosa in butega ◊ pro ti dare sa linna depes andhare cun su bonu chi ti lassat sa comuna
4.
nos cheret duas oras bonas de triballu ◊ su bonu de sas famíllias tenent sas provistas ◊ su bonu de sa zente la pessat gai
5.
calandi de sa cruxi, chi ses bonu! ◊ custa est cosa de mannos, ca unu minore no bi est bonu ◊ si est posta a fàghere cussa faina ma no bi est bona ◊ istudiados mannos, no sezis istados bonos a tènnere contu sa limba de sa zente! ◊ sa robba in beranu est bona a late, ca bi at erba meda
6.
si no ti faghes a bonu ti ndhe bogant fintzas sos ogros! ◊ si l'est trubbadu su trau e si no si faghet a bonu a si partare a lestru l'aiat mortu! ◊ che lis fint furendhe totu e no ischiant su contu de si ndhe fagher bonos ◊ no mi so fatu bonu a nche lu torrare a su caminu zustu ◊ de issa ndhe so prus bonu ◊ no ndhe so prus bonu a fàghere irfortzos mannos
7.
no irroches ca no est bonu! ◊ su pane no s'imbolat, ca no est bonu: a imboladura si daet a sos canes! ◊ no est bonu a zurare, no si zurat! ◊ no ti paret bonu, no, a ti ndhe pesare?! ◊ ello no ti paret bonu a che istupare a triballare?!
8.
si dhus pigas in bonas, si bi lis naras in bonas, za t'iscurtant! ◊ si est pigau a bonas gei trabballat ◊ no li est bastadu a bonas e bi l'apo nadu a malas! ◊ torràdemi sa mula a sa bona, ca sinono mi la torrades a sa mala! ◊ pedendhemilu a sa bona leadu ti as su meu che padrona!
9.
lassemus volare a bonu issoro sos puzones! ◊ nesciune cheriat ispèndhere pro sos acontzos e sa chéjia benzeit lassada a bonu sou ◊ a bonu fut chi aiat própiu cras! ◊ si fimus istados fortes, e de a bonu!…◊ a bonu mannu essi tentu una filla! ◊ mantzanu, bonus chi fachet die, pesamus deretos ◊ bonus chi fint tocatas sas duas mi so postu a mannicare
Cognomi e Proverbi
smb:
Bonu
/
prb:
chie no est bonu a servire no est bonu a cumandhare ◊ a cadhu bonu no li mancat sedha ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare
Etimo
ltn.
bonus
Traduzioni
Francese
bon
Inglese
good
Spagnolo
bueno
Italiano
buòno,
vàlido,
pregévole
Tedesco
gut,
wertvoll,
Gutschein.
bonumòre , nm Definizione
mota, ispétzia bona, candho unu est alligru
Sinonimi e contrari
ganaona
Frasi
oe est de bonumore e cheret brullare ◊ est unu de bonumore, sempre cun su risu in laras
Traduzioni
Francese
bonne humeur
Inglese
good humour
Spagnolo
buen humor
Italiano
buonumóre
Tedesco
gute Laune.
càpara! , iscl: caparina!,
caparinedha! Definizione
foedhu de meravíllia, de ispantu
Sinonimi e contrari
càtara!
Traduzioni
Francese
diable!
Inglese
good heavens
Spagnolo
¡caramba!
Italiano
càpperi!
Tedesco
Donnerwetter!
caperína! , iscl Sinonimi e contrari
càtara!
Traduzioni
Francese
diable!
Inglese
good heavens
Spagnolo
¡caramba!
Italiano
càpperi!
Tedesco
Donnerwetter!
capitòla! , iscl Definizione
peràula nada po meravíglia, ispantu
Sinonimi e contrari
càspita!*,
caspitolina!
Traduzioni
Francese
dame!
Inglese
good gracious
Spagnolo
¡caramba!
Italiano
càspita!
Tedesco
Donnerwetter!
càtara! , iscl Definizione
foedhu de meravíglia
Sinonimi e contrari
càpara!
Traduzioni
Francese
dame!
Inglese
good gracious!
Spagnolo
¡caramba!
Italiano
càspita!
Tedesco
Donnerwetter!
céssu! , iscl: cesu!,
essu!,
gessu!,
tzessu! Definizione
Gesu = si narat po isarcu, isporu, meravíglia, po unu dannu
Sinonimi e contrari
esummaria!
Frasi
cessu it'arrori chi m'at costau! ◊ cessu, e como comente fato?! ◊ cessu ite as fatu a pònnere fogu! ◊ cesu cantu risplendhet sa luna in su chelu! ◊ cessu ita fillus malus chi seus! ◊ cessu, cessu it'apu biu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mon Dieu!
Inglese
good lord!
Spagnolo
¡Dios mio!
Italiano
oh Dio!,
Gesù!
Tedesco
ach Gott!
cífiri , nm: tzífiri Definizione
su chimentu o burdellu chi si faet divertindho; dannu chi si faet chentza giare atentzione
Sinonimi e contrari
bodas,
falóldia
/
desacatu,
desatinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bombance,
dégât
Inglese
good fun
Spagnolo
jaleo,
parranda,
desatino
Italiano
baldòria,
malèstro
Tedesco
Lustigkeit.
conchistài, conchistàre , vrb Definizione
impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas
Sinonimi e contrari
acanciare,
lucurare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Frasi
est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene
Etimo
spn.
conquistar
Traduzioni
Francese
fructifier
Inglese
to put to good use
Spagnolo
prosperar
Italiano
méttere a frutto
Tedesco
nützen.
crianciànu, criangiànu , agt: crianzanu,
criongianu,
crionzanu Definizione
nau de pudha, chi est criandho, chi criat meda
Sinonimi e contrari
criadora,
criajolu
Frasi
cussa ratza de pudhas crionzanas sunt un'ammiru! ◊ arragodadindi ca Ramundu est bagadiu mannu, e chi agatat una pudhixedha crianzana!…◊ chie cheret oos friscos comporare de una pudhighina crionzana!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pondeuse
Inglese
good layer (hen)
Spagnolo
clueca
Italiano
ovàio,
ovaiòlo
Tedesco
eierlegend.
diàcili , nm, iscl Definizione
foedhu chi si narat prus che àteru cun afuta e in cobertantza po diàulu, mescamente brigandho is piciochedhos
Sinonimi e contrari
dianna,
diàntzili,
diàschici,
diàschini,
diaundi,
tiàmini,
tiardu,
tiàschili
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
diable!
Inglese
good heavens
Spagnolo
¡diantre!
Italiano
diàmine
Tedesco
zum Teufel!
ganaòna , nf Definizione
gana bona, su istare bene, su èssere alligros, de bona ispétzia
Sinonimi e contrari
bonumore,
cuntentesa,
prégiu
| ctr.
tristura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bonne humeur
Inglese
good humour
Spagnolo
buen humor
Italiano
buonumóre
Tedesco
gute Laune,
Heiterkeit.
giuài , vrb: ciuare 1,
giuare,
giuari,
giuvare,
zuare Definizione
èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda
Sinonimi e contrari
agiadai,
ajuai,
atuai,
bàlere,
ingiuai,
proicare,
serbire,
sufragai
| ctr.
nòcere
Frasi
sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat!
2.
de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha
Cognomi e Proverbi
prb:
si s'ómini no giuat no balit sa sienda
Etimo
ltn.
iuvare
Traduzioni
Francese
être utile,
servir
Inglese
to be of use,
to be good
Spagnolo
servir,
ser útil
Italiano
giovare
Tedesco
nützen,
gut tun.
ingastài , vrb Definizione
fàere gastos, ispesas, tènnere essias (fintzes de foedhos chi si narant)
Sinonimi e contrari
galtare,
ispèndhere
| ctr.
balanzare,
gadangiai
Frasi
nci apu ingastau cincu iscudus mannus po mi comporai gunnedha e giponi ◊ nci apu ingastau totu, no mi est abarrau mancu unu giantésimu ◊ dèu trabballendi e cussu ingastendinci su dinai cun is èguas!…
Cognomi e Proverbi
prb:
fuedhu ingastau e pedra tirada non torrant a coa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dépenser
Inglese
to spend,
to put in a good word
Spagnolo
gastar
Italiano
spèndere
Tedesco
ausgeben.