àlla!, allà! , iscl Definitzione
(fintzes allae!), isclamu, si narat po meravíglia e arrennegu: m'abbàida a bídere, oh!
Sinònimos e contràrios
allabai!,
allazi!,
lampu!,
mih!
/
allodhu!
Frases
alla ca dhui nd'aiat de prendas e orerias! ◊ alla, pobidhu miu, candu mai ti at a èssi nóxia s'àcua!…◊ alla, ite mi contas? ◊ alla it'ómini tontu! ◊ alla ite fémina atzuda, oh! ◊ alla ite amore folte su chi ponzei a tie!
2.
allà su mortu torrau a biu!◊ alla sa rughe de Gavinu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
diable!
Ingresu
good heavens
Ispagnolu
¡caramba!,
¡córcholis!
Italianu
càpperi!,
cànchero!
Tedescu
Donnerwetter.
allichíru , nm Definitzione
su allichidiri
Sinònimos e contràrios
allichidimentu,
allichidóngiu,
remonimentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
nettoyage,
rangement
Ingresu
cleaning,
good order
Ispagnolu
limpieza,
aseo
Italianu
pulizìa,
assètto
Tedescu
Sauberkeit,
Ordnung.
assentadéru , nm: assenteru Definitzione
/ ponnirisí a. = zúghere bonu sensu
Sinònimos e contràrios
assentadura,
assentu
Tradutziones
Frantzesu
rangement,
mise en ordre
Ingresu
good order
Ispagnolu
posición
Italianu
assètto
Tedescu
Ordnung.
bàncina! , iscl Definitzione
foedhu chi narant pruschetotu po prexu o ispantu
Sinònimos e contràrios
bartzalina!,
bartzas!
Tradutziones
Frantzesu
dame!
Ingresu
good heavens
Ispagnolu
¡caramba!
Italianu
càspita!
Tedescu
potztausend.
bartzalína! , iscl Definitzione
genia de foedhu chi si narat coment'e po ispantu
Sinònimos e contràrios
bàncina!,
bartzas!,
càspita!,
caspitolina!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dame!
Ingresu
good heavens
Ispagnolu
¡caramba!
Italianu
caspitina!
Tedescu
potztausend.
bonardíes! , iscl Definitzione
foedhu chi si narat po saludare, a parte de mengianu (ma su saludare, in sardu, est meda àteru)
Tradutziones
Frantzesu
bonjour!
Ingresu
good morning!
Ispagnolu
¡buenos días!
Italianu
buongiórno!
Tedescu
guten Tag!.
bónu , agt, nm: vonu Definitzione
chi o chie (o cosa chi) tenet calidades chi andhant bene po calecunu iscopu, chi praghent, faent bene; chi no tenet pecos, difetos, chi est intreu, chi no faet male o dannu; cosa chi andhat bene; chi est bundhante, sa parte prus manna de calecuna cosa; paperi chi balet dinare, coment'e órdine de pagare, de arrecire cosa / a/c.: si est agt. si ponet apustis de su nm., ma nau tzerriandho a ccn. o cun is vrb. de modu inf. impreaos a númene si ponet innanti (as: su b. fàghere, su b. tratare, su b. chèrrere)/ min. bonedhu = unu pagu bonu, chi no dispraxit
Sinònimos e contràrios
acristianadu
/
bene
/
prus
| ctr.
malu,
gastu 1,
difetosu
Maneras de nàrrere
csn:
fàchere a b. = istai atentu, donai cura a fai bèni, a pònniri in menti; torrare in b. = pònneresi in bene, andai bèni; essíreche in bonu (de carchi faina, o dificurtade)= andhare bene, àere resurtadu bonu; torrare, èssere in bonas, a sa bona = fai sa paxi tra duus chi fiant a primma, a iscórriu; pessare in su b. = pentzai a cosas bonas, crèiri, aspetai ccn. cosa de bonu; nàrrere, fàghere una cosa a sa bona = chentza critériu pertzisu, chentza métidu, itl. in modo approssimativo; bonus ca…, bonus chi… = candho…; fàgheresi a bonu, èssere bonu de una cosa, de unu = iscabbullirisindi, intrare o èssere in posse de una cosa pro ndhe godire, de unu pro lu cumandhare, bínchere gherrendhe cun carchi cosa, cun ccn., àere sa capatzidade; bonu a (+ vrb. inf.) = fàtzile a…(vrb.); èssere bonu a… = èssiri bellu, capassu de…; leare, nàrrere in bonas, in sas bonas, a bonas = a peràulas cun delicadesa, chentza brigare, chentza si arrennegare, chirchendhe de fàghere a cumprèndhere sa cosa; bènnere a bonu (nadu de una cosa) = andai bèni, fai a… (+ vrb.); bonu a late (nadu de bestiàmine) = chi daet late meda; bonu a erba (nadu de terrinu) = chi bi at erba meda; pàrrere bonu de… = crere urzente, netzessàriu de…; lassare a unu o una cosa a bonu sou = comente cheret, a s'afaiu, a fàghere su chi cheret, líbberu (si est cosa: irbandhonadu); est bonu, no est bonu = giuat, no giuat; a bonu fut chi… = e acabbonu chi… tambene si…; e de a bonu chi!… = acabbonu, tambene si!…; su bonu de… (ccn. cosa) = sa parti prus manna, su prus; su ’onu = sa parti bona, bella, sana (de ccn. cosa)
Frases
si unu arrennescit a èssi veramenti bonu est un'ómini veru ◊ e ita est circhendi, bona fémina? ◊ bon'ómine, chissai chi mi potazas indissiare? ◊ su bonu chèrrere est virtude manna ◊ isetamos chi in coro torret sa bona amistade ◊ si su tempus est bonu essimus a campu ◊ cussu pisedhu at unu bonu fàghere ◊ est bonu che a su pani ◊ sa zente bona za si connoschet ◊ a bonos, pitzocos, lah!
2.
de bonu tenit chi no perdit mai sa passiéntzia ◊ in su bonu e in su malu paris si bi devet istare ◊ chi Deus nos mantenzat sempre dados a su bonu! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ su bonu lu lassas, su malu che lu frundhis ◊ su tempus si est postu in bonu ◊ si sa domandha benit a bonu li dant sa pentzione ◊ candho mai sas cosas no ant a torrare in bonu?! ◊ gasi apemus bonu comente ti nesi sa veridade! ◊ si lu faghes, bonu, e sinono làssalu! ◊ dae sa die custa tzòvana no at àpitu piús una die de bonu
3.
lea cussu bonu e bae a ti dare sa cosa in butega ◊ pro ti dare sa linna depes andhare cun su bonu chi ti lassat sa comuna
4.
nos cheret duas oras bonas de triballu ◊ su bonu de sas famíllias tenent sas provistas ◊ su bonu de sa zente la pessat gai
5.
calandi de sa cruxi, chi ses bonu! ◊ custa est cosa de mannos, ca unu minore no bi est bonu ◊ si est posta a fàghere cussa faina ma no bi est bona ◊ istudiados mannos, no sezis istados bonos a tènnere contu sa limba de sa zente! ◊ sa robba in beranu est bona a late, ca bi at erba meda
6.
si no ti faghes a bonu ti ndhe bogant fintzas sos ogros! ◊ si l'est trubbadu su trau e si no si faghet a bonu a si partare a lestru l'aiat mortu! ◊ che lis fint furendhe totu e no ischiant su contu de si ndhe fagher bonos ◊ no mi so fatu bonu a nche lu torrare a su caminu zustu ◊ de issa ndhe so prus bonu ◊ no ndhe so prus bonu a fàghere irfortzos mannos
7.
no irroches ca no est bonu! ◊ su pane no s'imbolat, ca no est bonu: a imboladura si daet a sos canes! ◊ no est bonu a zurare, no si zurat! ◊ no ti paret bonu, no, a ti ndhe pesare?! ◊ ello no ti paret bonu a che istupare a triballare?!
8.
si dhus pigas in bonas, si bi lis naras in bonas, za t'iscurtant! ◊ si est pigau a bonas gei trabballat ◊ no li est bastadu a bonas e bi l'apo nadu a malas! ◊ torràdemi sa mula a sa bona, ca sinono mi la torrades a sa mala! ◊ pedendhemilu a sa bona leadu ti as su meu che padrona!
9.
lassemus volare a bonu issoro sos puzones! ◊ nesciune cheriat ispèndhere pro sos acontzos e sa chéjia benzeit lassada a bonu sou ◊ a bonu fut chi aiat própiu cras! ◊ si fimus istados fortes, e de a bonu!…◊ a bonu mannu essi tentu una filla! ◊ mantzanu, bonus chi fachet die, pesamus deretos ◊ bonus chi fint tocatas sas duas mi so postu a mannicare
Sambenados e Provèrbios
smb:
Bonu
/
prb:
chie no est bonu a servire no est bonu a cumandhare ◊ a cadhu bonu no li mancat sedha ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare
Ètimu
ltn.
bonus
Tradutziones
Frantzesu
bon
Ingresu
good
Ispagnolu
bueno
Italianu
buòno,
vàlido,
pregévole
Tedescu
gut,
wertvoll,
Gutschein.
bonumòre , nm Definitzione
mota, ispétzia bona, candho unu est alligru
Sinònimos e contràrios
ganaona
Frases
oe est de bonumore e cheret brullare ◊ est unu de bonumore, sempre cun su risu in laras
Tradutziones
Frantzesu
bonne humeur
Ingresu
good humour
Ispagnolu
buen humor
Italianu
buonumóre
Tedescu
gute Laune.
càpara! , iscl: caparina!,
caparinedha! Definitzione
foedhu de meravíllia, de ispantu
Sinònimos e contràrios
càtara!
Tradutziones
Frantzesu
diable!
Ingresu
good heavens
Ispagnolu
¡caramba!
Italianu
càpperi!
Tedescu
Donnerwetter!
caperína! , iscl Sinònimos e contràrios
càtara!
Tradutziones
Frantzesu
diable!
Ingresu
good heavens
Ispagnolu
¡caramba!
Italianu
càpperi!
Tedescu
Donnerwetter!
capitòla! , iscl Definitzione
peràula nada po meravíglia, ispantu
Sinònimos e contràrios
càspita!*,
caspitolina!
Tradutziones
Frantzesu
dame!
Ingresu
good gracious
Ispagnolu
¡caramba!
Italianu
càspita!
Tedescu
Donnerwetter!
càtara! , iscl Definitzione
foedhu de meravíglia
Sinònimos e contràrios
càpara!
Tradutziones
Frantzesu
dame!
Ingresu
good gracious!
Ispagnolu
¡caramba!
Italianu
càspita!
Tedescu
Donnerwetter!
céssu! , iscl: cesu!,
essu!,
gessu!,
tzessu! Definitzione
Gesu = si narat po isarcu, isporu, meravíglia, po unu dannu
Sinònimos e contràrios
esummaria!
Frases
cessu it'arrori chi m'at costau! ◊ cessu, e como comente fato?! ◊ cessu ite as fatu a pònnere fogu! ◊ cesu cantu risplendhet sa luna in su chelu! ◊ cessu ita fillus malus chi seus! ◊ cessu, cessu it'apu biu!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mon Dieu!
Ingresu
good lord!
Ispagnolu
¡Dios mio!
Italianu
oh Dio!,
Gesù!
Tedescu
ach Gott!
cífiri , nm: tzífiri Definitzione
su chimentu o burdellu chi si faet divertindho; dannu chi si faet chentza giare atentzione
Sinònimos e contràrios
bodas,
falóldia
/
desacatu,
desatinu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bombance,
dégât
Ingresu
good fun
Ispagnolu
jaleo,
parranda,
desatino
Italianu
baldòria,
malèstro
Tedescu
Lustigkeit.
conchistài, conchistàre , vrb Definitzione
impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas
Sinònimos e contràrios
acanciare,
lucurare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Frases
est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene
Ètimu
spn.
conquistar
Tradutziones
Frantzesu
fructifier
Ingresu
to put to good use
Ispagnolu
prosperar
Italianu
méttere a frutto
Tedescu
nützen.
crianciànu, criangiànu , agt: crianzanu,
criongianu,
crionzanu Definitzione
nau de pudha, chi est criandho, chi criat meda
Sinònimos e contràrios
criadora,
criajolu
Frases
cussa ratza de pudhas crionzanas sunt un'ammiru! ◊ arragodadindi ca Ramundu est bagadiu mannu, e chi agatat una pudhixedha crianzana!…◊ chie cheret oos friscos comporare de una pudhighina crionzana!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pondeuse
Ingresu
good layer (hen)
Ispagnolu
clueca
Italianu
ovàio,
ovaiòlo
Tedescu
eierlegend.
diàcili , nm, iscl Definitzione
foedhu chi si narat prus che àteru cun afuta e in cobertantza po diàulu, mescamente brigandho is piciochedhos
Sinònimos e contràrios
dianna,
diàntzili,
diàschici,
diàschini,
diaundi,
tiàmini,
tiardu,
tiàschili
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
diable!
Ingresu
good heavens
Ispagnolu
¡diantre!
Italianu
diàmine
Tedescu
zum Teufel!
ganaòna , nf Definitzione
gana bona, su istare bene, su èssere alligros, de bona ispétzia
Sinònimos e contràrios
bonumore,
cuntentesa,
prégiu
| ctr.
tristura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bonne humeur
Ingresu
good humour
Ispagnolu
buen humor
Italianu
buonumóre
Tedescu
gute Laune,
Heiterkeit.
giuài , vrb: ciuare 1,
giuare,
giuari,
giuvare,
zuare Definitzione
èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda
Sinònimos e contràrios
agiadai,
ajuai,
atuai,
bàlere,
ingiuai,
proicare,
serbire,
sufragai
| ctr.
nòcere
Frases
sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat!
2.
de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha
Sambenados e Provèrbios
prb:
si s'ómini no giuat no balit sa sienda
Ètimu
ltn.
iuvare
Tradutziones
Frantzesu
être utile,
servir
Ingresu
to be of use,
to be good
Ispagnolu
servir,
ser útil
Italianu
giovare
Tedescu
nützen,
gut tun.
ingastài , vrb Definitzione
fàere gastos, ispesas, tènnere essias (fintzes de foedhos chi si narant)
Sinònimos e contràrios
galtare,
ispèndhere
| ctr.
balanzare,
gadangiai
Frases
nci apu ingastau cincu iscudus mannus po mi comporai gunnedha e giponi ◊ nci apu ingastau totu, no mi est abarrau mancu unu giantésimu ◊ dèu trabballendi e cussu ingastendinci su dinai cun is èguas!…
Sambenados e Provèrbios
prb:
fuedhu ingastau e pedra tirada non torrant a coa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dépenser
Ingresu
to spend,
to put in a good word
Ispagnolu
gastar
Italianu
spèndere
Tedescu
ausgeben.