àlla!, allà! , iscl Definitzione (fintzes allae!), isclamu, si narat po meravíglia e arrennegu: m'abbàida a bídere, oh! Sinònimos e contràrios allabai!, allazi!, lampu!, mih! / allodhu! Frases alla ca dhui nd'aiat de prendas e orerias! ◊ alla, pobidhu miu, candu mai ti at a èssi nóxia s'àcua!…◊ alla, ite mi contas? ◊ alla it'ómini tontu! ◊ alla ite fémina atzuda, oh! ◊ alla ite amore folte su chi ponzei a tie! 2. allà su mortu torrau a biu!◊ alla sa rughe de Gavinu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu diable! Ingresu good heavens Ispagnolu ¡caramba!, ¡córcholis! Italianu càpperi!, cànchero! Tedescu Donnerwetter.

allichíru , nm Definitzione su allichidiri Sinònimos e contràrios allichidimentu, allichidóngiu, remonimentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nettoyage, rangement Ingresu cleaning, good order Ispagnolu limpieza, aseo Italianu pulizìa, assètto Tedescu Sauberkeit, Ordnung.

assentadéru , nm: assenteru Definitzione / ponnirisí a. = zúghere bonu sensu Sinònimos e contràrios assentadura, assentu Tradutziones Frantzesu rangement, mise en ordre Ingresu good order Ispagnolu posición Italianu assètto Tedescu Ordnung.

bàncina! , iscl Definitzione foedhu chi narant pruschetotu po prexu o ispantu Sinònimos e contràrios bartzalina!, bartzas! Tradutziones Frantzesu dame! Ingresu good heavens Ispagnolu ¡caramba! Italianu càspita! Tedescu potztausend.

bartzalína! , iscl Definitzione genia de foedhu chi si narat coment'e po ispantu Sinònimos e contràrios bàncina!, bartzas!, càspita!, caspitolina! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dame! Ingresu good heavens Ispagnolu ¡caramba! Italianu caspitina! Tedescu potztausend.

bonardíes! , iscl Definitzione foedhu chi si narat po saludare, a parte de mengianu (ma su saludare, in sardu, est meda àteru) Tradutziones Frantzesu bonjour! Ingresu good morning! Ispagnolu ¡buenos días! Italianu buongiórno! Tedescu guten Tag!.

bónu , agt, nm: vonu Definitzione chi o chie (o cosa chi) tenet calidades chi andhant bene po calecunu iscopu, chi praghent, faent bene; chi no tenet pecos, difetos, chi est intreu, chi no faet male o dannu; cosa chi andhat bene; chi est bundhante, sa parte prus manna de calecuna cosa; paperi chi balet dinare, coment'e órdine de pagare, de arrecire cosa / a/c.: si est agt. si ponet apustis de su nm., ma nau tzerriandho a ccn. o cun is vrb. de modu inf. impreaos a númene si ponet innanti (as: su b. fàghere, su b. tratare, su b. chèrrere)/ min. bonedhu = unu pagu bonu, chi no dispraxit Sinònimos e contràrios acristianadu / bene / prus | ctr. malu, gastu 1, difetosu Maneras de nàrrere csn: fàchere a b. = istai atentu, donai cura a fai bèni, a pònniri in menti; torrare in b. = pònneresi in bene, andai bèni; essíreche in bonu (de carchi faina, o dificurtade)= andhare bene, àere resurtadu bonu; torrare, èssere in bonas, a sa bona = fai sa paxi tra duus chi fiant a primma, a iscórriu; pessare in su b. = pentzai a cosas bonas, crèiri, aspetai ccn. cosa de bonu; nàrrere, fàghere una cosa a sa bona = chentza critériu pertzisu, chentza métidu, itl. in modo approssimativo; bonus ca…, bonus chi… = candho…; fàgheresi a bonu, èssere bonu de una cosa, de unu = iscabbullirisindi, intrare o èssere in posse de una cosa pro ndhe godire, de unu pro lu cumandhare, bínchere gherrendhe cun carchi cosa, cun ccn., àere sa capatzidade; bonu a (+ vrb. inf.) = fàtzile a…(vrb.); èssere bonu a… = èssiri bellu, capassu de…; leare, nàrrere in bonas, in sas bonas, a bonas = a peràulas cun delicadesa, chentza brigare, chentza si arrennegare, chirchendhe de fàghere a cumprèndhere sa cosa; bènnere a bonu (nadu de una cosa) = andai bèni, fai a… (+ vrb.); bonu a late (nadu de bestiàmine) = chi daet late meda; bonu a erba (nadu de terrinu) = chi bi at erba meda; pàrrere bonu de… = crere urzente, netzessàriu de…; lassare a unu o una cosa a bonu sou = comente cheret, a s'afaiu, a fàghere su chi cheret, líbberu (si est cosa: irbandhonadu); est bonu, no est bonu = giuat, no giuat; a bonu fut chi… = e acabbonu chi… tambene si…; e de a bonu chi!… = acabbonu, tambene si!…; su bonu de… (ccn. cosa) = sa parti prus manna, su prus; su ’onu = sa parti bona, bella, sana (de ccn. cosa) Frases si unu arrennescit a èssi veramenti bonu est un'ómini veru ◊ e ita est circhendi, bona fémina? ◊ bon'ómine, chissai chi mi potazas indissiare? ◊ su bonu chèrrere est virtude manna ◊ isetamos chi in coro torret sa bona amistade ◊ si su tempus est bonu essimus a campu ◊ cussu pisedhu at unu bonu fàghere ◊ est bonu che a su pani ◊ sa zente bona za si connoschet ◊ a bonos, pitzocos, lah! 2. de bonu tenit chi no perdit mai sa passiéntzia ◊ in su bonu e in su malu paris si bi devet istare ◊ chi Deus nos mantenzat sempre dados a su bonu! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ su bonu lu lassas, su malu che lu frundhis ◊ su tempus si est postu in bonu ◊ si sa domandha benit a bonu li dant sa pentzione ◊ candho mai sas cosas no ant a torrare in bonu?! ◊ gasi apemus bonu comente ti nesi sa veridade! ◊ si lu faghes, bonu, e sinono làssalu! ◊ dae sa die custa tzòvana no at àpitu piús una die de bonu 3. lea cussu bonu e bae a ti dare sa cosa in butega ◊ pro ti dare sa linna depes andhare cun su bonu chi ti lassat sa comuna 4. nos cheret duas oras bonas de triballu ◊ su bonu de sas famíllias tenent sas provistas ◊ su bonu de sa zente la pessat gai 5. calandi de sa cruxi, chi ses bonu! ◊ custa est cosa de mannos, ca unu minore no bi est bonu ◊ si est posta a fàghere cussa faina ma no bi est bona ◊ istudiados mannos, no sezis istados bonos a tènnere contu sa limba de sa zente! ◊ sa robba in beranu est bona a late, ca bi at erba meda 6. si no ti faghes a bonu ti ndhe bogant fintzas sos ogros! ◊ si l'est trubbadu su trau e si no si faghet a bonu a si partare a lestru l'aiat mortu! ◊ che lis fint furendhe totu e no ischiant su contu de si ndhe fagher bonos ◊ no mi so fatu bonu a nche lu torrare a su caminu zustu ◊ de issa ndhe so prus bonu ◊ no ndhe so prus bonu a fàghere irfortzos mannos 7. no irroches ca no est bonu! ◊ su pane no s'imbolat, ca no est bonu: a imboladura si daet a sos canes! ◊ no est bonu a zurare, no si zurat! ◊ no ti paret bonu, no, a ti ndhe pesare?! ◊ ello no ti paret bonu a che istupare a triballare?! 8. si dhus pigas in bonas, si bi lis naras in bonas, za t'iscurtant! ◊ si est pigau a bonas gei trabballat ◊ no li est bastadu a bonas e bi l'apo nadu a malas! ◊ torràdemi sa mula a sa bona, ca sinono mi la torrades a sa mala! ◊ pedendhemilu a sa bona leadu ti as su meu che padrona! 9. lassemus volare a bonu issoro sos puzones! ◊ nesciune cheriat ispèndhere pro sos acontzos e sa chéjia benzeit lassada a bonu sou ◊ a bonu fut chi aiat própiu cras! ◊ si fimus istados fortes, e de a bonu!…◊ a bonu mannu essi tentu una filla! ◊ mantzanu, bonus chi fachet die, pesamus deretos ◊ bonus chi fint tocatas sas duas mi so postu a mannicare Sambenados e Provèrbios smb: Bonu / prb: chie no est bonu a servire no est bonu a cumandhare ◊ a cadhu bonu no li mancat sedha ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare Ètimu ltn. bonus Tradutziones Frantzesu bon Ingresu good Ispagnolu bueno Italianu buòno, vàlido, pregévole Tedescu gut, wertvoll, Gutschein.

bonumòre , nm Definitzione mota, ispétzia bona, candho unu est alligru Sinònimos e contràrios ganaona Frases oe est de bonumore e cheret brullare ◊ est unu de bonumore, sempre cun su risu in laras Tradutziones Frantzesu bonne humeur Ingresu good humour Ispagnolu buen humor Italianu buonumóre Tedescu gute Laune.

càpara! , iscl: caparina!, caparinedha! Definitzione foedhu de meravíllia, de ispantu Sinònimos e contràrios càtara! Tradutziones Frantzesu diable! Ingresu good heavens Ispagnolu ¡caramba! Italianu càpperi! Tedescu Donnerwetter!

caperína! , iscl Sinònimos e contràrios càtara! Tradutziones Frantzesu diable! Ingresu good heavens Ispagnolu ¡caramba! Italianu càpperi! Tedescu Donnerwetter!

capitòla! , iscl Definitzione peràula nada po meravíglia, ispantu Sinònimos e contràrios càspita!*, caspitolina! Tradutziones Frantzesu dame! Ingresu good gracious Ispagnolu ¡caramba! Italianu càspita! Tedescu Donnerwetter!

càtara! , iscl Definitzione foedhu de meravíglia Sinònimos e contràrios càpara! Tradutziones Frantzesu dame! Ingresu good gracious! Ispagnolu ¡caramba! Italianu càspita! Tedescu Donnerwetter!

céssu! , iscl: cesu!, essu!, gessu!, tzessu! Definitzione Gesu = si narat po isarcu, isporu, meravíglia, po unu dannu Sinònimos e contràrios esummaria! Frases cessu it'arrori chi m'at costau! ◊ cessu, e como comente fato?! ◊ cessu ite as fatu a pònnere fogu! ◊ cesu cantu risplendhet sa luna in su chelu! ◊ cessu ita fillus malus chi seus! ◊ cessu, cessu it'apu biu!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mon Dieu! Ingresu good lord! Ispagnolu ¡Dios mio! Italianu oh Dio!, Gesù! Tedescu ach Gott!

cífiri , nm: tzífiri Definitzione su chimentu o burdellu chi si faet divertindho; dannu chi si faet chentza giare atentzione Sinònimos e contràrios bodas, falóldia / desacatu, desatinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bombance, dégât Ingresu good fun Ispagnolu jaleo, parranda, desatino Italianu baldòria, malèstro Tedescu Lustigkeit.

conchistài, conchistàre , vrb Definitzione impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas Sinònimos e contràrios acanciare, lucurare 1 | ctr. perdimentare, sperditziai Frases est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene Ètimu spn. conquistar Tradutziones Frantzesu fructifier Ingresu to put to good use Ispagnolu prosperar Italianu méttere a frutto Tedescu nützen.

crianciànu, criangiànu , agt: crianzanu, criongianu, crionzanu Definitzione nau de pudha, chi est criandho, chi criat meda Sinònimos e contràrios criadora, criajolu Frases cussa ratza de pudhas crionzanas sunt un'ammiru! ◊ arragodadindi ca Ramundu est bagadiu mannu, e chi agatat una pudhixedha crianzana!…◊ chie cheret oos friscos comporare de una pudhighina crionzana!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pondeuse Ingresu good layer (hen) Ispagnolu clueca Italianu ovàio, ovaiòlo Tedescu eierlegend.

diàcili , nm, iscl Definitzione foedhu chi si narat prus che àteru cun afuta e in cobertantza po diàulu, mescamente brigandho is piciochedhos Sinònimos e contràrios dianna, diàntzili, diàschici, diàschini, diaundi, tiàmini, tiardu, tiàschili Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu diable! Ingresu good heavens Ispagnolu ¡diantre! Italianu diàmine Tedescu zum Teufel!

ganaòna , nf Definitzione gana bona, su istare bene, su èssere alligros, de bona ispétzia Sinònimos e contràrios bonumore, cuntentesa, prégiu | ctr. tristura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bonne humeur Ingresu good humour Ispagnolu buen humor Italianu buonumóre Tedescu gute Laune, Heiterkeit.

giuài , vrb: ciuare 1, giuare, giuari, giuvare, zuare Definitzione èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda Sinònimos e contràrios agiadai, ajuai, atuai, bàlere, ingiuai, proicare, serbire, sufragai | ctr. nòcere Frases sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat! 2. de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha Sambenados e Provèrbios prb: si s'ómini no giuat no balit sa sienda Ètimu ltn. iuvare Tradutziones Frantzesu être utile, servir Ingresu to be of use, to be good Ispagnolu servir, ser útil Italianu giovare Tedescu nützen, gut tun.

ingastài , vrb Definitzione fàere gastos, ispesas, tènnere essias (fintzes de foedhos chi si narant) Sinònimos e contràrios galtare, ispèndhere | ctr. balanzare, gadangiai Frases nci apu ingastau cincu iscudus mannus po mi comporai gunnedha e giponi ◊ nci apu ingastau totu, no mi est abarrau mancu unu giantésimu ◊ dèu trabballendi e cussu ingastendinci su dinai cun is èguas!… Sambenados e Provèrbios prb: fuedhu ingastau e pedra tirada non torrant a coa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dépenser Ingresu to spend, to put in a good word Ispagnolu gastar Italianu spèndere Tedescu ausgeben.

«« Torra a chircare